Morgunblaðið - 16.02.2004, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 MÁNUDAGUR 16. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ég má ekki vera memm, mamma er alveg orðin ga-ga.
Húsþing um Svein Pálsson
Merk bók kem-
ur loks út á ný
Ráðstefna, eða hús-þing, verður í Nor-ræna húsinu næst-
komandi þriðjudag,
tileinkað Sveini Pálssyni
og útkomu bókar hans,
„Icelandic Ice Mountains“.
háskólarektor, Páll Skúla-
son, mun af þessu tilefni
veita viðtöku fyrsta ein-
takinu sem tákni fyrir há-
skólasamfélagið og vís-
indaiðkun þar eins og
segir í fréttatilkynningu
frá Hinu íslenska bók-
menntafélagi sem stendur
að útgáfunni. Einn í hópi
fjölda fyrirlesara á hús-
þinginu er Oddur Sigurðs-
son, jarðfræðingur hjá
Orkustofnun.
– Hver var Sveinn Páls-
son?
„Sveinn Pálsson var fæddur á
Steinsstöðum í Skagafirði 1762 og
menntaðist í Hólaskóla. Hann
nam hjá landlækni á Seltjarnar-
nesi í nokkur ár áður en hann fór
til læknisfræði- og náttúrufræði-
náms 1787 í Kaupmannahöfn. Ár-
ið 1791 lauk hann prófi í náttúru-
fræði frá Hafnarháskóla fyrstur
manna og ef til vill er hann fyrsti
maður yfirleitt til að útskrifast
með háskólapróf í náttúrufræði.
Hann hélt til Íslands til náttúru-
fræðirannsókna 1791–1794 með
styrk frá Náttúrufræðifélaginu í
Höfn. Síðar varð hann læknir á
Suðurlandi og bjó lengst af í Vík.“
– Segðu okkur líka frá bók-
inni …
„Bókin sem nú er að koma út
heitir Icelandic Ice Mountains og
er ensk þýðing á Jöklariti Sveins
sem er án vafa merkasta ritsmíð
hans af mörgum. Hún var skrifuð
á dönsku. Aðrar ritgerðir á sama
tíma blikna í samanburði við
Jöklaritið og leið langur tími áður
en bætt væri við fræði Sveins svo
nokkru næmi. Hún var rituð á ár-
unum 1793–1794 og send Nátt-
úrufræðifélaginu danska 1795 til
útgáfu. Svo hrapallega vildi til að
embættismenn félagsins skildu
engan veginn hve merkilegt fram-
lag Sveins var og vísuðu handrit-
inu frá sér til Noregs. Ekkert
varð úr útgáfu þess uns hlutar
verksins birtust í árbók Ferða-
félagsins norska 1882 og 1884. Í
heild birtist Jöklaritið fyrst í ís-
lenskri þýðingu Jóns Eyþórsson-
ar 1945 en fram til þessa hefur
vísindaheimurinn varla haft nokk-
ur tök á að kynna sér ritið þar
sem það hefur ekki birst á erlend-
um tungum.“
– Hvað var það sem menn
skildu ekki á sínum tíma?
„Óvíða í gamla heiminum höfðu
menn nokkuð af jöklum að segja.
Íbúar Alpalanda höfðu að vísu
orðið fyrir barðinu á vexti jökla og
Norðmenn þekktu jökla. Það var
þó ekkert í líkingu við þær búsifj-
ar sem Íslendingar höfðu af jökl-
um. Hér á landi ollu eldgos í jökl-
um auk þess margföldum skaða.
Eðli jökla skildu menn að mjög
takmörkuðu leyti og ýmsar bábilj-
ur viðgengust meðal
menntamanna sem
Sveinn bregður ljósi á
eða leiðréttir. Það var
ekki fyrr en hálfri öld
síðar að menn fóru að
gera sér grein fyrir að mikill hluti
Norðurálfu var að verulegu leyti
mótaður af jöklum ísaldar.“
– Hvert er markmiðið með út-
gáfu bókarinnar nú?
„Bókinni er ætlað að fylla í
verulega gloppu í vísindasögu 18.
aldar, einkum erlendis. Henni
verða varla gerð góð skil ef verk
Sveins liggja í þagnargildi. Sumar
myndirnar hafa aldrei áður birst í
frumgerð sinni. Sitthvað á vissu-
lega erindi við íslenska vísinda-
menn líka. Í einu af óbirtum hand-
ritum Sveins frá 1815 gerir hann
grein fyrir hinum mikla gíg eða
öskju sem liggur undir Mýrdals-
jökli. Það þótti merkileg uppgötv-
un hálfri annarri öld síðar þegar
íslenskir vísindamenn komu auga
á þetta aftur. Á fimmta hundrað
aftanmálsgreina eru í bókinni til
skýringa, einkum ætlaðar erlend-
um lesendum. Auk þess eru hátt í
hundrað myndir til að gera betur
grein fyrir staðháttum og til sam-
anburðar við kort og teikningar
Sveins.“
– Hvernig munu áhugasamir
geta nálgast bókina?
„Hið íslenska bókmenntafélag
gefur bókina út í samstarfi við
Jöklarannsóknafélag Íslands og
Alþjóðajöklafræðifélagið. Bókin
verður seld í bókaverslunum og
kynnt hjá alþjóðlegum félögum.
Útgefandi sér um dreifinguna.
Hægt verður að kaupa bókina á
húsþinginu á þriðjudaginn.“
– Segðu okkur frá ráðstefn-
unni … húsþinginu, tilgangi og
áherslum …
„Með ráðstefnunni eða hús-
þinginu, sem við gjarnan nefnum
svo í stíl við Sturlunga, viljum við
vekja athygli á náttúrufræðingn-
um Sveini Pálssyni, sem er miklu
kunnari sem afburðalæknir.
Hann hafði andlegt og líkamlegt
atgervi langt umfram flesta aðra
menn. Hann lagði mikið til nátt-
úruvísinda, dýrafræði, grasa-
fræði, veðurfræði og jarðfræði
auk jöklafræði. Hann skrifaði
þrjár ævisögur auk
sinnar eigin, uppfræddi
almenning með því að
þýða á íslensku og
samdi ljóð sem ekki
hafa birst fremur en
margt annað sem eftir hann ligg-
ur. Þar fyrir utan hefur brauð-
stritið tekið drjúgan tíma því
hann fór í læknisvitjanir austur á
Djúpavog og vestur á Seltjarnar-
nes og þá var hestur eina farar-
tækið en allar stórár óbrúaðar.
Auk þess var hann auðvitað bóndi
og sjómaður. Það eitt að ná nærri
áttræðisaldri á þessum tíma verð-
ur að teljast afrek.“
Oddur Sigurðsson

Oddur Sigurðsson fæddist á
Akureyri 1945. Stúdent frá MA
1965. Jarðfræðinám í Uppsalahá-
skóla 1965–71 og hefur starfað
hjá Orkustofnun síðan, sl. 15 ár
við jöklarannsóknir og vatna-
mælingar. Var 10 ár í stjórn
Jöklarannsóknafélagsins og
einnig í stjórn foreldrafélaga í
leik- og grunnskólum. Eiginkona
er Kolbrún Hjaltadóttir kennari
og eiga þau 4 börn og eitt barna-
barn. Börnin: Finnur, Sölvi,
Freyja og Jórunn.
Miklu
kunnari sem
afburðalæknir
HÆSTIRÉTTUR hefur ómerkt
dóm héraðsdóms þar sem kona var
dæmd fyrir ölvun við akstur, eftir að
í ljós kom að systir hennar hafði ekið
bifreiðinni og gefið upp nafn ákærðu.
Atburðurinn átti sér stað í janúar
2003. Lögreglumenn handtóku konu
og færðu til töku blóðsýnis vegna
gruns um ölvun við akstur. Hún
framvísaði ekki persónuskilríkjum,
en gaf upp nafn systur sinnar.
Ákæra var gefin út á hendur syst-
urinni og hún fyrir héraðsdómi svipt
ökuréttindum til tveggja ára og
dæmd til að greiða 160.000 króna
sekt. Hún mætti ekki við þingfest-
ingu málsins og var málið tekið til
dóms og dómur kveðinn upp sam-
dægurs. Þegar henni var birtur
dómur kvaðst hún saklaus af sakar-
giftum og taldi að systir sín hefði ek-
ið bifreiðinni.
Viðurkenndi að hafa
gefið upp rangt nafn
Við skýrslugjöf viðurkenndi syst-
irin að hafa gefið upp rangt nafn við
handtöku og yfirheyrslu hjá lög-
reglu. Fyrir Hæstarétt voru lagðar
skýrslur lögreglumannanna sem
höfðu afskipti af ökumanni bifreið-
arinnar umrædda nótt, þar sem þeim
ber saman um, eftir að hafa séð
myndir af systrunum, að ljóst væri
að ákærða hafi ekki verið ökumaður
bifreiðarinnar, heldur systir hennar.
Hæstiréttur ómerkti dóm héraðs-
dóm og vísaði málinu frá héraði. Mál-
ið dæmdu hæstaréttardómararnir
Gunnlaugur Claessen, Árni Kol-
beinsson og Ingibjörg Benedikts-
dóttir.
Gaf upp nafn systurinnar