Morgunblaðið - 23.02.2004, Síða 18

UMRÆÐAN
18 MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Glæsilegar fullbúnar íbúðir
verð frá 14,6 - 24,6 milljónir kr.
Við bjóðum vandaðar, nýtískulegar og vel hannaðar
2ja og 3ja herbergja íbúðir í 101 Skuggahverfi.
Íbúðirnar eru afhentar fullbúnar án gólfefna.
Hverri íbúð fylgir bílastæði í lokaðri bílageymslu.
Gerið samanburð á gæðum og verði
við aðrar eignir á svæðinu.
2 og 3 herbergja íbúðir í miðborginni
Íbúðir til afhendingar í september 2004
Verðdæmi:
69 m2 2 herb. 14,6 m kr.
73 m2 2 herb. 17,2 m kr.
95 m2 3 herb. 19,9 m kr.
102 m2 3 herb. 21,7 m kr.
117 m2 3 herb. 24,5 m kr.
123 m2 3 herb. 24,6 m kr.
Bílastæði í lokaðri bílageymslu fylgir.
www.101skuggi.is Sími 588-9090
FYRIR nokkru sagði Seðla-
banki Íslands okkur frá því í op-
inberri tilkynningu að svokallaðir
„einkabankar“ í Reykjavík skuld-
uðu 700 miljarða erlendis. Mikið
af þessu eru stutt lán
á háum vöxtum. Okr-
að er á okkur.
Nú skulum við
gefa okkur það að
hægt væri að semja
um 1% vaxtalækkun
á þessari risaskuld
okkar erlendis. Það
væru 7 miljarðar ár-
lega. Þetta er svipuð
fjárhæð og ríkissjóð
vantar til að þurfa
ekki að skera niður í
menntamálum og á
Landspítala. Líklega
væri afgangur til margra annarra
góðra mála svo sem lista.
Áður tókum við lán erlendis
með ríkisábyrgð með beinum
hætti. Þessi lán gátu verið til
langs tíma, t.d. 10–15 ára, og á
lágum vöxtum. Svo vildu menn
losa ríkissjóð við þá áhættu og
ábyrgð sem þessar erlendu lántök-
ur fólu í sér. Þessi erlendu lán eru
í dag tekin af „einkabönkunum“
og ríkissjóður á að vera laus allra
mála. Skuldar lítið sjáfur erlendis
og ber ekki beint ábyrgð á neinum
teljandi erlendum skuldum. Þetta
er hrein blekking. Er ekki satt.
Í raunveruleikanum eru inn-
lendu „einkabankarnir“ að „gera
út“ á ríkissjóð. Allir erlendir
bankar lána okkar „einkabönkum“
í raun þessa 700 miljarða í dag að-
eins út á þá trú og vissu að rík-
issjóður Íslands borgi ef illa fer.
Vita það í raun og veru fullvel.
Okkar „einkabankar“ fá ekki
eignalitlir 700 miljarða að láni er-
lendis bara út á andlitið eitt. Það
er fullvissa erlendu bankanna um
endanlega ábyrgð ríkissjóðs Ís-
lands ef illa fer sem heldur þess-
ari risaskuldasúpu gangandi. Svo
borgum við útlendingum of háa
vexti og lánin eru í allt of stuttan
tíma. Samkvæmt frétt Mbl. 7. jan-
úar sl. eru um 350 miljarðar á
gjalddaga erlendis fyrir lok nóv-
ember á þessu ári. Erlendu bank-
arnir vilja aðeins lána stutt lán
með háum vöxtum. Vantreysta
bersýnilega okkar ágætu „einka-
bönkum“. Telja þá
ekki örugga borg-
unarmenn fyrir 700
miljörðum ef snöggan
vanda ber að höndum
svo sem mikla vaxta-
hækkun erlendis.
Stærðargráða skuld-
arinnar er sama og
kostar að byggja 7
nýjar virkjanir við
Kárahnjúka (7x100
miljarðar).
Hér er komið með
þá tillögu að rík-
issjóður gangist í
skriflega ábyrgð fyrir þessum 350
miljörðum sem „einkabankarnir“
eiga að greiða fyrir haustið og fá
líklega bara framlengda frá degi
til dags í örfáa mánuði. Um leið og
fengin er ríkisábyrgð full eða tak-
mörkuð þá gætu „einkabankarnir“
fengið þessa 350 miljarða sem eru
að gjaldfalla á næstu mánuðum
framlengda og breytt í langlán til
jafnvel 10–15 ára. Í dag eru þessi
sömu lán oft til 10–15 mánaða. Á
þessu munar miklu. Munar raunar
öllu.
Vextir og annar bankakostnaður
á þessum 350 miljörðum í lausa-
skuldum bankanna í dag erlendis
myndu lækka verulega eða t.d. um
árleg 2% sem er áætluð tala. Rík-
isábyrgð lækkar vexti alltaf veru-
lega. Lengir lánstíma. Í þessari
tillögu er gert ráð fyrir því að öll
vaxtalækkun á þessari 350 milj-
arða skuld yrði greidd í ríkissjóð
sem ábyrgðargjald. Ríkissjóður
fengi þarna um 7 miljarða árlega
sem er áætluð tala.
Rökin fyrir þessari tilllögu eru
mörg og öll jákvæð. Ríkissjóður er
hvort sem er í óbeinni en faldri
ábyrgð fyrir þessum 350 miljörð-
um sem falla í gjalddaga á næstu
mánuðum erlendis. Þá er betra að
viðurkenna staðreyndirnar og fá 7
miljarða árlega í ábyrgðargjald.
Ganga hreint til verks. Lengja
lánstímann með ríkisábyrgð.
Blekkja ekki sjálfan sig og aðra.
Skuldadagurinn kemur án fyr-
irvara. Ekki stæla Argentínu.
Hafa allt á hreinu í 10–15 ára
langláni.
Það hlýtur að veikja mjög stöðu
„einkabankanna“ erlendis þegar
þeir halda sér gangandi með 350
miljarða í lausaskuldum til minna
en 12 mánaða. Allir erlendir bank-
ar hljóta að vantreysta okkar
„einkabönkum“ þegar þeir stunda
svona vafasöm og stórhættuleg
viðskipti Bæta áhættugjaldi á öll
viðskipti við Ísland. Svo er þeim
aukna vaxtakostnaði velt áfram á
fyrirtæki og einstaklinga hér á
landi. Þeir borga endanlega hærri
vexti en annars.
Ef 7 miljarðar fást svona nánast
á þurru þar sem ríkissjóður er í
lánaábyrgðinni í dag hvort sem er
en fær bara ekkert fyrir þá mætti
nota þessa 7 nýju miljarða til
góðra en bráðnauðsynlegra mála
og verkefna ríkissjóðs sem við er-
um í dag í vandræðum með.
Myndi leysa rétt notað margan
vanda.
Háskóli Íslands, Landspítali og
margvísleg menningar- og mann-
úðarmál þurfa alla þessa 7 milj-
arða og raunar meira. Þetta
myndi samt laga mesta vandann í
dag. – Stór lánaáhætta erlendis
hverfur.
Lægri erlenda vexti –
Langlán öruggari
Lúðvík Gizurarson skrifar um
vaxtamál
Lúðvík Gizurarson
’Háskóli Íslands, Land-spítali og margvísleg
menningar- og mann-
úðarmál þurfa alla þessa
7 miljarða og raunar
meira. ‘
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Í LJÓSI hríðfallandi gengis
bandaríkjadals vil ég vekja athygli á
þeim mikla vanda sem blasir við ís-
lenskum námsmönnum erlendis er
þiggja framfærslulán í
bandaríkjadölum frá
Lánasjóði íslenskra
námsmanna. Sökum
gengisþróunar hafa
lán stórs hóps náms-
manna skerst að raun-
virði um 15% á þeirri
önn sem nú er nýliðin
og eru engin ákvæði í
reglum Lánasjóðsins
til að bregðast við
þessari miklu skerð-
ingu.
Fyrir þá sem ekki
þekkja vinnubrögð
LÍN til hlítar er rétt
að útskýra að í byrjun
hvers vetrar veitir
sjóðurinn umsækj-
endum lánsloforð fyrir
vissri upphæð (oftast í
viðeigandi mynt fyrir
námslandið) sem
reiknað er út á for-
sendum tekjuáætlunar
og viðmiðunartaflna
um framfærslu. Eru
þessar töflur endur-
skoðaðar í lok hvers
vetrar, að því er ég
kemst næst, en ekki
við þeim haggað yfir
veturinn, sama á hverju gengur.
Út á lánsloforðið veita viðskipta-
bankar námsmönnum síðan yf-
irdráttarheimild (í krónum) á sér-
stökum reikningi. Krónuupphæð
yfirdráttarins er því sú upphæð sem
námsmaðurinn hefur til ráðstöfunar
á skólaárinu og sú upphæð sem hann
miðar við í sínum fjárhagsáætlunum
og skuldbindingum. Eftir hverja önn
afgreiðir LÍN síðan lánið (reiknað í
krónum á gengi útborgunardags),
svo fremi að námsframvinda sé við-
unandi, og greiðir námsmaðurinn þá
upp skuld sína við banka sinn. En ef
námsmaðurinn er svo óheppinn að
sú mynt sem hann fær lánað í hríð-
fellur í virði þarf hann að standa skil
á mismuninum úr eigin vasa.
Samkvæmt framfærslutöflu LÍN
vegna námsmanna erlendis (Fylgi-
skjal II í reglum sjóðsins) eru lán til
námsmanna í 9 námslöndum, auk
Bandaríkjanna, reiknuð í banda-
ríkjadölum. Virðast þar engin sér-
stök rök ráða því hjá hvaða náms-
löndum miðað er við evru og hvar
notast er við bandaríkjadal. Þannig
eru t.d. framfærslulán í Rússlandi,
Litháen og Póllandi (sem öll eru í
túnfætinum á evrusvæðinu) reiknuð
í bandaríkjadölum í fyrrnefndri töflu
á meðan námsmenn í Suður-Afríku
og Taílandi fá framfærslulán sín af
einhverjum sökum reiknuð í evrum.
Eins og 9. mánuðinn vanti
Mikilvægt er að lagfæra þessa töflu
og finna námslöndum viðmið-
unarmynt sem er meira viðeigandi.
En enn meira áríðandi er að leysa úr
þeim vanda sem nú blasir við náms-
mönnum erlendis í ljósi hruns
bandaríkjadals. Dalurinn, og þar
með raunvirði námslána í þeirri
mynt, hefur hrunið bæði gagnvart
krónu og öðrum gjaldmiðlum á und-
anförnum mánuðum og þannig hefur
dalurinn til dæmis fallið um nærri
15% í virði gagnvart krónunni frá
því í byrjun skólaársins, eins og
greint var frá í byrjun.
Gefur augaleið að þessi 15%
skerðing veldur stórvægilegri slag-
síðu á fjárhag þeirra námsmanna
sem fyrir verða og raskar stórlega
þeim forsendum sem þeir höfðu í
upphafi vetrar, þegar lánsloforð
voru gefin út, til að sjá sér farborða í
námi. Jafngildir þetta í raun að
framfærslu eins af 9 mánuðum
skólaársins vanti þegar upp er stað-
ið.
Það sætir furðu að ekki hafi fyrir
löngu verið settir varnaglar við
þeirri hættu sem lánþegum LÍN
stafar af verulegum gengissveiflum,
og ekki seinna vænna að gera þar
bót á.
Dregið frá á hærra
gengi – greitt út á
lægra gengi
Það að LÍN noti dag-
gengi á útborgunardegi
framfærsluláns skýtur
enn frekar skökku við í
ljósi þess að í skerðing-
arliðum notast sjóð-
urinn við annað gengi
og hallar þannig enn
frekar á lánþega.
Frádráttarliðir frá
lánum eru reiknaðir í
föstu gengi, miðað við 5.
maí 2003. Þar má t.d.
nefna frádrátt vegna
tekna námsmanna er-
lendis (grein 3.3.1 í
reglum Lánasjóðsins)
og endurgreiðslur
námsmanna vegna of-
greiddra lána eru líka
reiknaðar á sama hátt
(5.7.1 grein). Þannig
lendir námsmaður sem
af einhverjum sökum
fær ofgreidd námslán,
s.s. sökum vanskila á
námsárangri eða van-
áætlaðra tekna, í því að
fá afgreidd lán á genginu 69 (m.v. 5.
jan. 2004) en þarf að greiða það sem
ofgreitt var til baka á genginu 74 (5.
maí 2003), ef ég fæ skilið reglur
Lánasjóðsins rétt.
Það sama á við um frádrátt vegna
styrkja (grein 5.2.2) og má þar nefna
sem dæmi lánþega við nám í
Bandaríkjunum sem hlotið hefur
styrk frá skólanum sínum. Styrk-
urinn er dreginn frá lánsupphæðinni
á fasta genginu (dýrara genginu) en
lánin borguð út á daggengi sem nú
er um 5,5% óhagstæðara náms-
manninum.
Aðgerðir strax
Hvað varðar lagfæringar á reglum
Lánasjóðsins til frambúðar sé ég
meðal lausna að við útborgun lána sé
miðað við meðalgengi á tímabilinu
frá því lánsloforð var gefið út og þar
til lán er afgreitt, því þannig deila
Lánasjóðurinn og námsmaðurinn
með sér gengisáhættu. Einnig má
fara þá leið að lán verði ekki af-
greidd á lægra gengi en miðað er við
í frádráttarliðum og loks má setja í
reglur sjóðsins ákvæði sem kveða á
um endurskoðun framfærslu-
upphæðar ef gengi lánsmyntar
gagnvart krónu hefur aukist eða
minnkað um meira en 5% frá útgáfu
lánsloforðs – og sé þá veitt uppbót
sem því nemur.
Mest aðkallandi er þó að leysa
vanda þeirra námsmanna sem á
næstu vikum munu fá afgreidd lán
haustannar. Mikilvægt er að þeir
sem málið varðar grípi til aðgerða
hið bráðasta svo að námsmenn þurfi
ekki að bera þungann af hruni
bandaríkjadalsins. Er það von mín
að LÍN, SÍNE, Stúdentaráð, ný-
skipaður ráðherra menntamála og
aðrir er málið varðar finni lausn á
þessum vanda með snatri. Þætti mér
þar eðlileg lausn að reikna þeim lán-
þegum sem um ræðir sérstaka 5–
10% gengisuppbót, því þótt vel megi
telja eðlilegt að námsmenn beri ein-
hvern halla eða hagnað af geng-
issveiflum þá er jafnmikil raunvirð-
isskerðing og nú blasir við
augljóslega fyrir neðan allar hellur.
Gengisvandi
íslenskra
námsmanna
Ásgeir Þ. Ingvarsson skrifar
um vandræði námsmanna sem
þiggja framfærslulán í
bandaríkjadölum
Ásgeir Þ. Ingvarsson
’En ef náms-maðurinn er svo
óheppinn að sú
mynt sem hann
fær lánað í hríð-
fellur í virði þarf
hann að standa
skil á mismun-
inum úr eigin
vasa.‘
Höfundur nemur við Smolny Institut,
St. Pétursborg.