Morgunblaðið - 23.02.2004, Blaðsíða 21

Andrúmsloftið
þolir ekki bið
Í
desember sl. beindist at-
hygli fjölmiðla að alþjóð-
legum fundi um loftslags-
breytingar sem haldinn
var í Mílanó á Ítalíu. Í yf-
irlýsingu um 100 ráðherra sem
sóttu fundinn kom fram að þeir
teldu loftslagsbreytingar af
mannavöldum vera mest aðkall-
andi viðfangsefni mannkynsins.
Neikvæðar afleiðingar loftslags-
breytinga væru staðreynd víða
um jörðina. Það kom fram í yf-
irlýsingu fundarins að aðgerðir til
að draga úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda þyrftu ekki að tak-
marka svigrúm til hagvaxtar. Ef
gripið væri til tímanlegra og vel
útfærðra aðgerða gætu þær örv-
að hagvöxt.
Undanfarinn áratug hafa verið
haldnir fleiri alþjóðlegir fundir
um loftslagsbreytingar en tölu
verður á komið. Þrátt fyrir það
heldur uppsöfnun gróðurhúsa-
lofttegunda af manna völdum
áfram. Kýótóbókunin sem sam-
þykkt var fyrir sex árum var
hugsuð sem mikilvægt fyrsta
skref til að ná nýju jafnvægi í
andrúmsloftinu. Hún hefur enn
ekki gengið í gildi en virðist engu
að síður hafa innleitt nýja hugsun
og framsæknar hugmyndir um
samspil loftslags, orkubúskapar
og fjárfestingar.
Siv Friðleifsdóttir umhverf-
isráðherra sótti Mílanófundinn og
lýsti yfir miklum áhyggjum
vegna þess að afstaða stjórnvalda
í Rússlandi virtist ætla að koma í
veg fyrir að Kýótóbókunin gengi
í gildi. Áður hafði Bush Banda-
ríkjaforseti sett þetta mikilvæga
samkomulag í uppnám með því
að hafna því á þeim grundvelli að
það skaðaði hagsmuni Bandaríkj-
anna. Bandaríkjamenn einir
standa að baki um fimmtungi af
árlegri losun gróðurhúsaloftteg-
unda í heiminum. Samstarf um
aðgerðir án þeirra þátttöku virð-
ist því við fyrstu sýn ekki álit-
legur kostur. Fjölmargar aðrar
þjóðir telja þó að bregðast verði
við loftslagsvandanum þrátt fyrir
óábyrga afstöðu Bandaríkja-
stjórnar.
Ef koma á í veg fyrir hættu-
legar breytingar á loftslagi jarðar
þarf að draga úr notkun kolefna-
eldsneytis um 70%. Hagkerfi
heimsins eru í dag háð því að fá
ódýra orku úr kolum, olíu og
jarðgasi. Ef ekki tekst að bæta
verulega orkunýtni og finna fjár-
hagslega hagkvæma staðgengla
fyrir þessa mengandi orkugjafa
blasir við víðtæk og langvarandi
vistkreppa með afar neikvæðar
afleiðingar fyrir mannkynið. Við-
fangsefnið er án efa eitt vanda-
samasta viðfangsefni þessarar
aldar. Það er tæknilega leys-
anlegt. Árlega er varið um 200
milljörðum dollara í heiminum til
að niðurgreiða mengandi orku-
gjafa. Með því að beina þessu fé
til þróunar vistvænni og end-
urnýjanlegra orkugjafa má án efa
ná miklum árangri. Það verður
einnig að efla tækniaðstoð til
orkuþyrstra þróunarlanda svo
þau byggi ekki framþróun sína á
mengandi orkugjöfum eins og
Vesturlönd hafa gert fram að
þessu.
Í hnattrænu samhengi nýtur
Ísland mikillar sérstöðu. Landið
býr yfir miklum möguleikum til
að afla endurnýjanlegrar orku.
Með réttum vinnubrögðum má
einnig sjá til þess að þeirrar orku
verði aflað með sjálfbærum
hætti. Það er vel hve mikið kapp
stjórnvöld leggja á forystu-
hlutverk Íslands í því að kanna
möguleika vetnisvæðingar. Ef vel
tekst til gæti íslenskt samfélag
orðið í fararbroddi á þessu sviði
þar sem bæði samgöngur og fisk-
veiðar yrðu knúnar hreinu ís-
lensku afli.
Það getur tekið áratugi að
þróa tækni vetnisvæðingar svo
fleira verður að koma til. Í
nýlegri spá umhverfisráðu-
neytisins er gert ráð fyrir
að losun vegna samgangna
hér á landi muni vaxa um
40% frá árinu 1990 til 2020.
Vöxtur er einnig fyr-
irsjáanlegur í losun gróð-
urhúsalofttegunda frá fisk-
veiðiflotanum.
Stjórnvöldum ber skylda til að
tefla fram hugmyndum um að-
gerðir sem geta snúið þessari
þróun við. Virkja verður almenn-
ing, félagasamtök og framsækin
fyrirtæki til samstarfs. Samtökin
Landvernd hyggjast taka virkan
og skapandi þátt í þessu við-
fangsefni. Vinnuhópur á vegum
samtakanna hefur mótað fjölþætt
rannsóknarverkefni til að leita
svara við því hvað sé hægt að
gera hér á landi svo Íslendingar
nái tökum á þessu mikilvæga við-
fangsefni.
Eftir Tryggva Felixson
Höfundur er framkvæmdastjóri Land-
verndar.
’ Í nýlegri spá umhverf-isráðuneytisins er gert
ráð fyrir að losun vegna
samgangna hér á landi
muni vaxa um 40% frá
árinu 1990 til 2020. ‘
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2004 21
nni-
eir voru
m eins
oru á
prófess-
þannig
væru
ósýni-
g að slík-
rótgróin
onum og
fengju
di þurfti
r trygg-
ingar, upplýsingar eða jafnvel fjár-
hagslega aðstoð.
Það var áræðið skref, sem fyrst
var tekið í Bandaríkjunum, að ákveða
að taka upp nýja stefnu, að minnsta
kosti um sinn, til að ráða bót á lang-
varandi óréttlæti. Jákvæð mis-
munun, eins og þetta var kallað, fólst
í reglum um að fólk í hópum, sem
hingað til hafa átt erfitt uppdráttar,
yrði ákveðið hlutfall embættismanna,
námsmanna og kennara, lögreglu- og
hermanna, og fleiri stétta. Hæstirétt-
ur Bandaríkjanna varð verndari já-
kvæðrar mismununar.
Hvar sem hún var reynd af alvöru
bar jákvæð mismunun tvímælalaust
nokkurn árangur. Þetta á sér-
staklega við um lönd sem voru eitt
sinn einsleit en þurfa nú að taka tillit
til borgara sem eru blökkumenn eða
múslímar, eða tilheyra öðrum minni-
hlutahópum sem hafa verið van-
ræktir. En einmitt um það leyti sem
önnur lönd fóru að líta á Bandaríkin
sem fyrirmynd í þessum efnum tóku
spurningar að vakna um jákvæða
mismunun, og þrjár þeirra eru sér-
lega mikilvægar.
Í fyrsta lagi, er ekki hætta á nýju
óréttlæti sem felst í því að þeir sem
nutu áður forréttinda eigi erfitt upp-
dráttar? Hæstiréttur Bandaríkj-
anna stóð frammi fyrir þessari
spurningu þegar hann fjallaði fyrst
um mál hvíts námsmanns sem fékk
ekki inngöngu í læknadeild háskóla
þótt námsárangur hans væri betri
en annarra umsækjenda. Börn í
einkaskólum í Bretlandi hljóta nú að
óttast að þau verði illa sett vegna
þess að lagt er að háskólunum að
veita fleiri nemendum úr rík-
isskólum inngöngu. Þetta færir okk-
ur aftur að þessari gömlu og erfiðu
spurningu: getum við verið jöfn og
líka framúrskarandi?
Í öðru lagi er jöfn þátttaka á öllum
sviðum raunverulega það sem allir
hópar vilja eða þurfa? Þrátt fyrir allt
hefur „kvenvæðing“ kennarastétt-
arinnar í mörgum löndum ekki vald-
ið neinum skaða. Mörg lönd hafa
notið góðs af framtakssemi sjálf-
stæðra atvinnurekenda úr röðum
minnihlutahópa, svo sem Kínverja
og gyðinga. Sækjumst við ef til vill
eftir of vélrænu fyrirkomulagi sem
leiðir til skorts á fjölbreytileika?
Í þriðja lagi, veldur jákvæð mis-
munun í sumum tilvikum nýrri
skiptingu sem eyðileggur einmitt
það borgarasamfélag sem mismunin
átti að skapa? Eru konur, svo dæmi
sé tekið, alltaf best til þess fallnar að
verja hagsmuni kvenna?
Sömu spurningar geta vaknað um
fólk sem tilheyrir trúarhópum og
þjóðarbrotum, eða jafnvel
ákveðnum stéttum. Mann hryllir við
tilhugsuninni um þjóðþing þar sem
helsta forsenda þingsetu væri að til-
heyra hópi sem þyrfti á jákvæðri
mismunun að halda. Reyndin er sú í
nokkrum löndum að lýðræðið nær
ekki að leiða til hugmyndaríkrar og
árangursríkrar stjórnunar vegna
þess að helsta markmiðið virðist
vera að hafa alla helstu hópana um
borð.
Jákvæð mismunun var og er
áræðið lokaskref í baráttunni fyrir
borgararéttindum allra – ekki að-
eins á pappírnum, heldur í raun og
veru. En jákvæð mismunun ætti
ekki að verða varanleg meginregla
hins frjálsa skipulags.
Ef einhverjar reglur þurfa „sól-
setursákvæði“ sem knýr fram end-
urskoðun eftir tiltekinn og takmark-
aðan tíma þá eru það reglurnar um
jákvæða mismunun. Sveigjanleiki
hæstaréttar Bandaríkjanna í þess-
um efnum er aðdáunarverður. Í öðr-
um löndum væri líklega best að í
landslögum og reglum stofnana
væru ákvæði um að jákvæð mis-
munun félli úr gildi eftir fimm ár,
eða í mesta lagi tíu. Slíkt ákvæði
væri hægt að endurnýja, en ekkert
er eins árangursríkt og niðurnjörv-
aður frestur til að knýja fram gagn-
gera endurskoðun og fá menn til að
skoða vel hug sinn.
esta jákvæða mismunun?
Ralf Dahrendorf á sæti í lávarðadeild
breska þingsins. Hann er fyrrverandi
rektor London School of Economics.
Dahrendorf átti sæti á þýska þinginu,
gegndi embætti aðstoðarráðherra í
þýska utanríkisráðuneytinu og var
fulltrúi Þýskalands í fram-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins
áður en hann fluttist til Bretlands ár-
ið 1974. Hann hefur ritað fjölmargar
bækur um stjórnmál og á sviði fé-
lagsfræði.
munun var og er áræðið
ttunni fyrir borgararétt-
ki aðeins á pappírnum,
veru. En jákvæð mismunun
ða varanleg meginregla
ulags. ‘
f línum og öðrum mannvirkjum
erða inn í hið nýja fyrirtæki
eilanlega valda umtalsverðum
auka, sem mér sýnist að eigi að
ækkuðu raforkuverði. Nákvæmar
etta hafa ekki komið fram, en
em arðsemiskrafan verður, þeim
i þörf verður á að hækka raf-
ð. Flutningsfyrirtækið verður
m með einkaleyfi á flutningi raf-
byggingu nýrra flutningsmann-
r að það verður stofnað og jafn-
ður því óheimilt að sinna annarri
Því verður ekki um neinn sam-
kstur að ræða, hvorki á sviði raf-
nings né annarrar starfsemi.
því fráleitt annað en að fyr-
rði í eigu þjóðarinnar, það á að
ekki að vera hlutafélag þar sem
eignarhlutir geta gengið kaupum og sölum,
og það á ekki að gera neina arðsemiskröfu
til þess umfram það sem þarf til eðlilegs
viðhalds og endurnýjunar búnaðar og
mannvirkja. Hugmyndir meirihluta 19
manna nefndarinnar eru um 3–6% arðsem-
iskröfu fyrst um sinn en síðan verði fyr-
irtækið sett á almennan markað 1. janúar
2011. Þá hlýtur arðsemiskrafan að verða
orðin miklum mun hærri, jafnvel 10–15%,
ef hlutirnir eiga að vera eftirsóknarverðir
fyrir fjárfesta. Þarna held ég að sé komin
meginskýringin á því að menn telja að raf-
orkuverð hækki stórlega.
Í umræðunni hefur líka komið til tals
hvernig eignarhaldi á Landsvirkun á að
vera háttað og hvort eðlilegt sé að Reykja-
víkurborg sé þar jafnstór eignaraðili og
raun er á. Ekki síst er bent á að það orki
tvímælis þegar haft er í huga að borgin á
og rekur Orkuveitu Reykjavíkur. Um
þetta atriði eru skiptar skoðanir, m.a. inn-
an borgarstjórnar Reykjavíkur og raunar
miklu víðar. Af hálfu Vinstri hreyfing-
arinnar – græns framboðs hefur það skipt
miklu máli að Landsvirkjun gegnir sam-
félagslegu hlutverki og það eru því sterk
rök fyrir því að Reykjavíkurborg, sem líka
hefur samfélagslegum skyldum að gegna,
eigi hlut í þessu mikilvæga fyrirtæki. Ég
hef ekki viljað ganga svo langt að segja að
borgin eigi skilyrðislaust að losa um hlut
sinn í fyrirtækinu, tel raunar að á því máli
séu margar hliðar sem skoða þurfi gaum-
gæfilega. Sérstök ástæða er til að gjalda
varhug við að samfélagslegum fyr-
irtækjum sé breytt í hlutafélag, enda er
það jafnan undanfari þess að fyrirtækin
séu einkavædd eins og dæmin sanna. Ljóst
er að VG mun ekki taka þátt í breytingum
á Landsvirkjun sem byggjast á þess háttar
markmiðum og hið sama á að sjálfsögðu
við um Orkuveitu Reykjavíkur, enda er
það skýrt tekið fram í málefnasamningi
flokkanna þriggja sem standa að Reykja-
víkurlistanum að „einkavæðing Orkuveit-
unnar sé ekki á dagskrá“. Þrátt fyrir þetta,
kann vel að vera skynsamlegt að breyta
eignarhaldi í Landsvirkjun, og að þær
breytingar sem væntanlega eru fram-
undan í fyrirkomulagi raforkumála kunna
að vera tilefni til að skoða þessi mál frá
grunni. Markmiðið á að mínum dómi þó að
vera að tryggja eignarhald þjóðarinnar á
þeirri mikilvægu auðlind sem orkan er og
samfélagslegan rekstur þeirrar þjónustu
sem orkufyrirtækin veita og er að sjálf-
sögðu einn af grunnþjónustuþáttum í nú-
tíma samfélagi.
í raforkumálunum?
Höfundur er forseti
borgarstjórnar Reykjavíkur.
a menn t.d. að jafna
srétt landsmanna
ví að stórskerða
di sumra til þess að
ætt réttindi ann-
Mér er til efs að sátt
ekist um það. ‘
Höfundur er læknir.
la undir einu þaki verði náð.
ng hefur verið fyrirhuguð sunnan
Hringbrautar og kostnaður hef-
ætlaður 25–40 milljarðar króna.
fylgst hafa með rekstrarerf-
pítalans kann að finnst harla ólík-
þessu verði innan skikkanlegs
kki sakar að vera bjartsýnn.
yrði að ráðum Ementor og hús-
í Fossvogi yrði nýtt áfram í
20 ár er ljóst að unnt yrði að sam-
eina alla bráðastarfsemi spítalans undir
einu þaki með því að byggja við spítalann
húsnæði af stærðargráðunni 14–15.000 fer-
metrar. Barnadeildir, kvennadeild og geð-
deild yrðu áfram við Hringbraut fyrst um
sinn. Kostnaður við byggingu nútíma
sjúkrahúss er sennilega á bilinu 400–
500.000 krónur á hvern fermetra. Heild-
arkostnaður við þennan fyrsta áfanga yrði
þannig líklega 6–8 milljarðar króna auk
kostnaðar við tækjabúnað. Fyrir þessa
fjármuni mundi spítalinn fá nýja slysa- og
bráðamóttöku, röntgen- og rannsókna-
deildir, skurðstofur, vöknun og gjörgæslu-
deild, 4–6 nýjar legudeildir samtals með
100–150 rúmum. Þá mætti líklegast koma
fyrir rannsóknastofum í sýklafræði og
meinafræði sem mikilvægt er að hafa í
sama húsi og bráðaspítala ásamt kennslu-
húsnæði og aðstöðu fyrir starfsfólk.
Með þessu móti yrði til 400–450 rúma
bráðaspítali með allri nauðsynlegri stoð-
þjónustu sem myndi fullnægja þörfum
landsins næstu áratugi. Það húsnæði sem
losnar (við Hringbraut) mætti nýta til öldr-
unar-og hjúkrunarþjónustu sem mjög mikil
og vaxandi þörf er fyrir. Óþarft yrði að ráð-
ast í flutning Hringbrautar í bili og hið fal-
lega hús gamla Landspítalans fengi að
njóta sín í núverandi umhverfi. Við þetta
bætist að lóð LSH í Fossvogi er meira mið-
svæðis í borginni og byggðin er öll að fær-
ast til austurs. Í fljótu bragði virðast hag-
kvæmnisrök mæla með þessum valkosti og
að hann sé framkvæmanlegur innan við-
unandi tíma. Þar við bætast þau rök sem
lúta að skipulagi miðborgarinnar og fram-
tíð Vatnsmýrarsvæðisins sem nú er svo
mjög til umræðu og margir hafa bent á að
vert sé að skoða betur.
Morgunblaðið/Þorkell
linn við Hringbraut. Greinarhöfundur telur að flutningur götunnar yrði óþarfur ef meginuppbygging LSH færi fram í Fossvogi.
arft yrði að ráðast í
ng Hringbrautar í bili
fallega hús gamla
pítalans fengi að
sín í núverandi um-
. ‘