Morgunblaðið - 23.02.2004, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
J
afnrétti allra borgaranna
er undirstöðuatriði hins
frjálsa skipulags. Með slík-
um réttindum gefast tæki-
færi til pólitískrar þátt-
töku, til að stofna félög og segja álit
sitt afdráttarlaust. Þau opna þó einn-
ig dyr að efnahagslegri þátttöku og
að félagslegum stofnunum eins og
skólum. Stjórnarskrárbundnar
tryggingar fyrir þessum réttindum
eru mestu afrekin sem unnin voru í
baráttunni fyrir borgararéttindum
sem einkenndi síðustu tvær aldirnar.
Oft nægja þó ekki slíkar lagalegar
tryggingar fyrir réttindum. Jafnvel
rétturinn til að kjósa hefur litla þýð-
ingu fyrir mann sem er algjörlega
háður öðru fólki eða stofnunum.
Það að allir eigi að vera jafnir fyr-
ir lögunum er haldlaust loforð hvað
varðar þá sem hafa ekki efni á því að
nýta sér það eða vita einfaldlega
ekki hvernig þeir eiga að gera það.
Réttur borgaranna til menntunar
í samræmi við hæfileika þeirra
krefst hvatningar af ýmsum toga.
Eitt af meginviðfangsefnunum í bar-
áttunni fyrir félagslegum fram-
förum á öldinni sem leið fólst þess
vegna í því að gefa óhlutstæða jafn-
réttishugtakinu félagslegt inntak.
Þetta kallaði á áhrifamikla hvatn-
ingu með upplýsingum, pólitískri
fræðslu, svo dæmi séu nefnd. Hvað
menntunina varðaði þýddi þetta oft
að opinberir sjóðir voru notaðir til
að aðstoða námsmenn fjárhagslega,
svo sem með niðurgreiddum lánum
eða styrkjum.
Þegar allt þetta var gert héldust
samt ákveðnir þrálátir þættir sem
hindruðu jafna þátttöku. Meðal
þeirra sem vegnaði best í samfélög-
unum voru fáir sem komu úr stórum
hópum í samfélögunum. Þetta var
áberandi hvað konur áhrærði og
nokkra menningarlega min
hlutahópa, sérstaklega ef þ
skilgreindir eftir eiginleikum
og hörundslit.
Fáir úr þessum hópum vo
meðal forstjóra, ráðherra, p
ora, lækna og lögfræðinga,
að sá grunur ágerðist að til
fyrirstöður, að miklu leyti ó
legar, sem hindruðu aðgang
um stöðum. Ef til vill vann r
stofnanamenning á móti ko
blökkumönnum. Til að allir
raunveruleg borgararéttind
eitthvað meira en lagalegar
Ættum við að staðfe
Eftir Ralf Dahrendorf ’ Jákvæð mismlokaskref í barát
indum allra – ekk
heldur í raun og
ætti ekki að verð
hins frjálsa skip
© Project Syndicate.
A
ð undanförnu hefur orðið mikil
umræða í samfélaginu um raf-
orkumálin. Kemur þar fyrst
og fremst til skýrsla svokall-
aðrar 19 manna nefndar iðn-
aðarráðherra, sem hefur haft það verkefni
að gera tillögur um fyrirkomulag flutnings
raforku. Sérstaklega hefur verið fjallað um
þau álit forsvarsmanna ýmissa orkufyr-
irtækja að raforkuverð til almennings
muni hækka um allt að 20% og í einstökum
tilvikum meira, verði tillögur nefndarinnar
að veruleika. Nú er rétt að minna á að
ýmsir nefndarmenn skiluðu séráliti svo
ekki er niðurstaða nefndarinnar einróma,
nema síður sé.
Forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur hefur í
borgarráði bent á að orkuverð á svæði OR
muni hækka um allt að 20% ef tillögurnar
ná fram að ganga. Sumir hafa dregið þess-
ar tölur í efa og vel getur verið að þær séu
ekki nákvæmar og ef til vill í hærra lagi,
ekki hef ég forsendur til að dæma um það.
Á hinn bóginn hlýtur öllum að vera ljóst að
hækkun af þeirri stærðargráðu væri með
öllu óviðunandi og kemur ekki til greina og
borgaryfirvöld hljóta að bregðast hart við
ef slíkt er á döfinni.
Enginn ágreiningur hygg ég að sé í sam-
félaginu almennt um mikilvægi þess að
jafna orkukostnað landsmanna og víst er
að í dag búa landsmenn við mjög misjafnar
aðstæður í þeim efnum. En hvernig á að
standa að slíkri jöfnun? Á hún að koma í
gegnum raforkuverðið eða með beinum
framlögum úr ríkissjóði? Um þetta geta
menn vitaskuld deilt og ekki víst að afstaða
manna ráðist af flokkspólitík. Kannski
miklu fremur af því við hvaða aðstæður
þeir búa í dag að þessu leyti. Hér getur
líka skipt máli hver hækkunarþörfin er ef
einungis er ætlunin að jafna orkuverðið.
Það væri fróðlegt að fá upplýsingar um
það. Almennt er það mín skoðun að jöfn-
unin geti ekki orðið með því að hækka
verulega orkuverð á hluta landsmanna.
Ætla menn t.d. að jafna lífeyrisrétt lands-
manna með því að stórskerða réttindi
sumra til þess að geta bætt réttindi ann-
arra? Mér er til efs að sátt gæti tekist um
það.
Það sem mér hefur hins vegar fundist
vanta í umræðuna að undanförnu er að fá
nákvæmar upplýsingar um það hvað arð-
semiskrafan, sem leggja á á nýtt raf-
orkuflutningsfyrirtæki, kallar á mikla
hækkun raforkuverðs. Því hefur verið
haldið fram að með kerfisbreytingunni í
raforkumálum sé ekki verið að búa til nýj-
an kostnað. Þó er ljóst að krafa um 3–6%
arðsemi af
sem lögð v
mun óumd
kostnaðara
ná í stórhæ
tölur um þ
því lægri s
mun minni
orkuverðið
skv. lögum
magns og b
virkja eftir
framt verð
starfsemi.
keppnisrek
magnsflutn
Það er þ
irtækið ver
sjálfsögðu
Hvert stefna menn í
eftir Árna Þór Sigurðsson ’ Ætlalífeyris
með þv
réttind
geta bæ
arra? M
gæti te
Eftir Stein Jónsson þess að byggja LSH upp á lóðunum við
Hringbraut, í Fossvogi eða á Vífilsstöðum.
Allir kostirnir voru taldir framkvæm-
anlegir þótt misjafnlega mikið húsnæði
þyrfti á hverjum stað.
Danska ráðgjafarfyrirtækið mælti með
uppbyggingu í Fossvogi, taldi að nýta
mætti núverandi húsnæði áfram í nokkra
áratugi og að unnt væri að byggja upp í
smærri áföngum. Þá myndu framkvæmdir
ekki hafa truflandi áhrif á starfsemi spít-
alans. Sænska fyrirtækið tók í raun ekki
aðra afstöðu til valkostanna en þá að á end-
anum þyrfti að byggja minnst viðbótar-
húsnæði ef Hringbraut yrði fyrir valinu
enda væri mest húsnæði nú þegar fyrir
hendi við Hringbraut. Umræðan snerist því
um það hvort byggja ætti upp við Hring-
braut eða í Fossvogi. Miðað við hve stór
framkvæmd er hér á ferðinni hafa þessi
mál lítið verið rædd opinberlega.
Nefnd á vegum heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra hefur skilað áliti um að
framtíðaruppbygging LSH skuli verða við
Hringbraut. Viðbygging við LSH Hring-
braut þykir ekki vænleg og verður því
nauðsynlegt að byggja nýtt húsnæði yfir
nánast alla þá starfsemi sem nú fer fram í
aðalbyggingum LSH við Hringbraut og í
Fossvogi í einum áfanga til að markmiði um
bráðaspíta
Staðsetnin
núverandi
ur verið áæ
Þeim sem f
iðleikum sp
legt að af þ
tíma, en ek
Ef farið
næði LSH
næstu 15–2
LandspítalÁ
form um færslu Hringbrautar
til suðurs í þeim tilgangi að
rýma fyrir nýbyggingum við
Landspítala – háskólasjúkra-
hús (LSH) hafa aftur komist
til umræðu eftir að arkitektar og skipulags-
fræðingar hafa vakið athygli á ýmsum göll-
um við þessa framkvæmd. Bent er á að
verðmætt byggingarland muni glatast og að
framkvæmdin muni hafa mikla þýðingu fyr-
ir allt Vatnsmýrarsvæðið og skipulag þess.
En er nauðsynlegt að flytja Hringbrautina
strax eða eru aðrir valkostir í stöðunni?
Ljóst er að eitt brýnasta hagsmunamál
LSH í dag er sameining allrar bráðaþjón-
ustu spítalans undir eitt þak. Slík samein-
ing er nauðsynleg til að hagræðing náist í
rekstri en einnig mikilvæg forsenda þess að
allar sérgreinar njóti nálægðar hver af ann-
arri og þjónustan við sjúklinga verði mark-
viss og hröð. Rétt er að rifja upp að tvö ráð-
gjafarfyrirtæki voru fengin til að gera
tillögur um þetta mál í aðdraganda samein-
ingar spítalanna, fyrst danska ráðgjaf-
arfyrirtækið Ementor en síðar sænska
arkitektafyrirtækið White (sjá heimasíðu
LSH). Fyrirtækin könnuðu kosti og galla
Færsla Hring-
brautar og fram-
tíð Landspítala
’ Óþaflutnin
og hið
Landsp
njóta s
hverfi.
ÓBREYTT ÁSTAND GENGUR EKKI LENGUR
Í gærmorgun létust átta mannsog 59 særðust vegna sjálfs-
morðssprengingar í Jerúsalem. Það
var 23 ára gamall maður, sem
sprengdi sprengjuna og palestínsk
skæruliðasamtök hafa lýst tilræð-
inu á hendur sér.
Í valdatíð Saddams Hussein í
Írak var talið að hann stæði á bak
við þessa tegund af árásum með
miklum peningagreiðslum til fjöl-
skyldna þeirra, sem fórnuðu lífi
sínu með þessum hætti. Nú er
Saddam ekki lengur við völd og
ljóst að einhverjir aðrir hafa komið
í hans stað til þess að fjármagna
slíkar aðgerðir.
Snemma í febrúar flutti Joschka
Fischer, utanríkisráðherra Þýska-
lands ræðu í München, þar sem
hann sagði m.a.: „Hvað sem líður
ágreiningi um stríðið í Írak hefur
það lengi verið skoðun okkar að
eftir 11. september 2001 geti
hvorki Bandaríkin, Evrópa né ríki
Miðausturlanda sætt sig við
óbreytt ástand í Miðausturlöndum.
Í Miðausturlöndum er að finna
rætur mestu ógnunar við öryggi í
okkar heimshluta og raunar á
heimsvísu nú í upphafi nýrrar ald-
ar. Eyðileggjandi hryðjuverka-
starfsemi, sem byggir á hugmynda-
fræði einræðis. Hryðjuverkin ógna
ekki aðeins samfélögum Vestur-
landa heldur einnig ríkjum músl-
ima.“
Ein af röksemdum Bandaríkja-
stjórnar fyrir hernaðaraðgerðunum
gagnvart Írak var, að þær væru
nauðsynlegar til þess að hægt yrði
að útrýma hryðjuverkastarfsemi,
sem augljóslega á rætur sínar í
Miðausturlöndum. Atburðarásin
eftir innrás Bandaríkjamanna og
Breta hefur að sumu leyti staðfest
þessa skoðun Bandaríkjamanna.
Það á ekki sízt við um viðleitni Líb-
ýumanna til þess að ná samkomu-
lagi við Vesturlönd og hætta stuðn-
ingi við hryðjuverkasamtök.
En þótt viss árangur hafi náðst
hefur það ekki dugað til. Manndráp
Ísraelsmanna og Palestínumanna
halda áfram. Spyrja má, hvort
ástæðan fyrir því geti verið sú, að
Bandaríkjamenn hafi ekki verið til-
búnir til að ganga nægilega hart að
Ísraelsmönnum og setja þeim stól-
inn fyrir dyrnar. Þeir hafa sýnt til-
burði til þess, þegar áform og að-
gerðir Ísraelsmanna hafa
gersamlega ofboðið fólki á Vest-
urlöndum en mikið þarf til.
Í Ísrael er öflugur hópur manna,
sem er tilbúinn til að ganga fram
fyrir skjöldu og hvetja til friðar-
samninga við Palestínumenn. Þeir
hafa hins vegar ekki völdin í Ísrael
enn sem komið er. Vel má vera, að
það sé líka nauðsynlegt að Banda-
ríkjamenn knýi Sharon til þess að
semja frið vegna þess, að þeir frið-
arsamningar verði trúverðugri í
augum þeirra Ísraelsmanna, sem
ella hefðu tilhneigingu til að eyði-
leggja þá.
Sú skoðun þýzka utanríkisráð-
herrans, að óbreytt ástand í Mið-
austurlöndum gangi ekki lengur er
rétt. Bandaríkjamenn hafa í sínum
höndum það, sem til þarf til þess að
knýja deiluaðila til sátta. Þeir
þurfa að beita því valdi.
TÍÐNI HJÓNASKILNAÐA
Oft er haft á orði að upplausnfjölskyldunnar sé einn affylgifiskum nútímasam-
félags. Í úttekt Hildar Einarsdóttur
blaðamanns í Tímariti Morgun-
blaðsins í gær á ofsóknum einstak-
linga á hendur fyrrverandi mökum
sínum kemur fram að undanfarin
þrjátíu ár hafi tæplega helmingur
hjónabanda endað með skilnaði.
Þetta er mjög hátt hlutfall og það
þarf ekki að hafa mörg orð um það
umrót, sem skilnaðir geta valdið
þegar um er að ræða barnafjöl-
skyldur. Hjónaskilnaðir bitna ekki
síst á börnunum og kenna þau sér
oft um þegar foreldrar þeirra skilja.
Tekur steininn úr þegar foreldr-
arnir hefja að deila um réttinn yfir
börnunum.
Á vef Hagstofu Íslands kemur
fram að árið 2002 gengu 1.619 pör í
hjónaband á Íslandi. Níu pör stað-
festu samvist, fjögur pör kvenna og
fimm karla. Lögskilnaðir voru 524.
Á vefnum kemur fram að líkt og
annars staðar á Norðurlöndum sé
giftingartíðni fremur lág hér á
landi: „Giftingartíðni reiknuð sem
fjöldi hjónavígslna af hverjum 1.000
íbúum var 5,6 árið 2002. Eins og í
nágrannalöndunum er algengt að
pör búi saman áður en gengið er í
hjónaband. Samkvæmt hjónavígslu-
skýrslum 2002 höfðu 89% hjónaefna
verið í óvígðri sambúð. Lengd sam-
búðar er breytileg. Algengast er að
pör gangi í hjónaband fljótlega eftir
að stofnað var til óvígðrar sambúð-
ar. Það vekur engu að síður athygli
að nær helmingur allra hjónaefna
hafði verið í óvígðri sambúð lengur
en fimm ár.“
Um tíðni skilnaða segir á vef
Hagstofunnar: „Tíðni lögskilnaða af
1.000 íbúum var 1,8 á árinu 2002
samanborið við 1,9 árið 2001. Skiln-
aðartíðni hefur lítið sem ekkert
breyst undanfarin þrjátíu ár, en á
árabilinu 1961–1975 hækkaði skiln-
aðartíðni fremur ört. Algengast er
að lögskilnaður fari fram stuttu eft-
ir að gengið er í hjónaband. Þriðj-
ungur þeirra sem skildu að lögum
árið 2002 höfðu verið giftir skemur
en sex ár og helmingur skemur en
tíu ár.“
Segja má að undanfarna þrjá ára-
tugi hafi um tveimur af hverjum
fimm hjónaböndum lyktað með
skilnaði. Þetta háa hlutfall hefur
mikil áhrif á þjóðfélagið í heild
sinni og koma þau fram með ýmsum
hætti, en mest eru þau á hugi og
þroska barnanna, sem fyrir verða.
Sérstaka athygli vekur að hlutfall
skilnaða skuli vera jafn hátt og
raun ber vitni þrátt fyrir að þorri
þeirra, sem ganga í hjónaband, hafi
áður búið í óvígðri sambúð.