Pressan - 29.06.1989, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 29. júní 1989
sjúkdómar og fólk
Anorexia nervosa
Rœtt um megrun
I kafl'istofum sjúkrahúsa er
margt spjallað eins og á öðrum
vinnustöðum, þó sumt sé öðruvisi.
Þannig er stöðugt verið að ræða
færni og hæfni einstakra skurð-
lækna, sem annaðhvort eru álitnir
hálfguðir eða hinir mestu klaufar,
sém eigi ekki að hafa bílpróf, livað
þá önnur pról'. Sjúkdómar og nöt-
urleg örlög mannskepnunnar í
darraðardansi á leiksviðum sjúkra-
húsanna eru svo og ofarlega á
baugi. Önnur umræðuefni eru hin
sömu og annars staðar og ber þar
hæst megrunarkúra og litgreining-
ar. Við sátum í kal'f'i einn morgun-
inn og ræddum megrun og litgrein-
ingu. Ein hjúkrunarkonan, sem
reyndar sagðist vera vor og var þess
vegna með grænan hárborða, fór
að býsnast yl'ir einhverjum nýjum
megrunarkúrsem hún væriá. Sam-
kvæmt kúrnum átti hún að lifa á
greipaldinum annan daginn og gul-
rótarstöppu hinn. — Þetta er alveg
æði, sagði hún, maður bara hrynur
niður og ekki veitir al' fyrir Spánar-
ferðina í sumar. Hún renndi þétt-
holda fingrunum eltir lærunum og
varð dreymin á svipinn. — Ég vildi
óska, að ég væri eins og þú, Bella
mín, sagði hún og beindi nú orðum
sínum til eins af riturunum, sem sat
og hlustaði á megrunartalið. Bella
var ákaflega grönn ung stúlka sem
var nýbyrjuð að vinna á deildinni.
Hún var eiginlega bara skinn og
bein og ég hafði heyrt læknanem-
ana kalla hana Bellu Belsen-Belsen
sín á milli vegna þess hversu tálguð
hún virtist vera. — Guð, nei, sagði
Bella Belsen-Belsen, mér linnst ég
vera svo agalega feit. Hún drakk
kaffið sitt og rétt nartaði í köku-
sneið sem hún hafði á disk l'yrir
framan sig. — Þú feit, sagði
þybbna hjúkrunarkonan, hneyksl-
uð á svipinn, þú ert svo agalega
grönn og lekker. — Ekki finnst mér
það, sagði Bella og stóð á fætur og
gekk út. Hjúkrunarkonurnar héldu
áfrarn að tala um megrunarkúra og
dásöntuðu nú ágæti einhvers kúrs
þar sem lifa skyldi á kartöl'lum og
kjötsoði í nokkrar vikur.
Anorexia nervosa
Næstu vikurnar fylgdist ég með
Bellu B-B og leist ekkert á stúlkuna,
henni leið greinilega illa, var spennt
og trekkt og talaði um hversu feit
hún væri. Hún s^gðist ailtaf vera i
megrun þó hún væri tággrönn.
Nokkru seinna frétti ég, að Bella
væri komin á geðdeildina til rann-
sóknar vegna þráhyggju og megr-
unar. Ég l'ór þangað og komst að
raun um, að Bella væri með sjúk-
dóminn anorexia nervosa.
Anorexia nervosa er sjúkdómur,
sem herjar aðallega á ungar stúlkur
í vesturheimi. Tíðni sjúkdómsins er
á reiki og fer hratt vaxandi en sam-
kvæmt breskum rannsóknum mun
l% stúlkna í einkaskólum vera með
anorexíu. Anorexía virðist algeng-
ari meðal stúlkna frá vel stíeðum
heimilum og er afar sjaldgæf hjá
körlum. Sjúkdómurinn lýsir sér i
megrunarþráhyggju þannig að
sjúklingurinn er sannfærður um,
að hann sé alltof feitur og'verði að
grennast. Allra ráða er beitt til að
megra sig, sjúklingurinn velur sér
fæðu, sem alls ekki er fitandi, af
stakri kostgæfni og þráhyggju.
Sömuleiðis er stunduð líkamsrækt
af miklu kappi, hlaupið eða gengið
og farið í erfiða leikfimi þess á
milli. Þessi megrun gengur út í öfg-
ar og verður ráðandi afl í lífi sjúkl-
ingsins; þó sjúklingurinn sé að
hrynja niður og orðinn 35—40 kg
finnst honurn hann enn of feitur og
heldur áfram að megra sig. Sjúkl-
ingurinn metur ranglega eigin lík-
amsþyngd og útlit og virðist alls
ekki skynja líkama sinn á eðlilegan
hátt. Ung stúlka sem er orðin lif-
andi beinagrind vegna ofmegrunar
getur horft á sig í spegli og fundist
hún vera akfeit. Þannig má í rattn
tala um líkamlegar ranghugmyndir
í þessum alvarlega sjúkdómi.
Önnur einkenni
anorexíu
Btilimia er eitt afbrigði sjúk-
dómsins, en þá rnissir sjúklingurinn
öðru hverju stjórn á megruninni og
hámar í sig mat af mikilli græðgi,
sem hann síðan reynir að kasta upp
skömmu síðar. Slíkur einstaklingur
getur étið af óstjórnlegum ákafa en
ætt síðan frá borðinu og inn á kló-
sett til að stinga fingrum í kok sér
og æia öllu upp. Tíðastopp er al-
gengt einkenni i þessum sjúkdómi.
Hormónamagnið í líkamanum
(östrogen, gonadotropin) minnkar
hjá þessum ntögru einstaklingum
og blæðingarnar hætta alveg. Þær
koma síðan aftur þegar líkams-
þyngdin eykst á nýjan leik, en það
getur tekið 1—2 ár þar til þrer verða
venjulegaraftur. Skert hitastjórnun
líkamans er algeng. Sjúklingnum er
síkalt og hann kvartar oft undan
því. Ýmsir aðrir líkamlegir kvillar
stafa af þessari ofmegrun eins og
húðbreytingar, beinþynning, yfir-
lið, vöðvaverkir og hægðatregða.
Orsakir anorexíu
Orsakir þessa ástands eru
óþekktar en rætt er um ýmsar sál-
fræðilegar skýringar (mikil athygl-
isþörf, röng mynd af raunveruleik-
anum, lág sjáifsvirðing, vanmeta-
kennd) svo og líkamlegar skýringar
(sjúkdómar í undirstúkum heilans
(hypothalamus) og/eða heiladingli
(hypofysu). Sennilega stafar
anorexia af einhverri brenglun á
starfsemi hypothalamus (heilastúk-
unnar) ásamt sálfræðilegri röskun
á eðlilegu atferlismynstri í sjálf-
skynjun einstaklingsins. Sjúkling-
urinn grennist ákaflega mikið í
þessum sjúkdómi (meðalvigt er
35 kg, dreifing frá 24—50 kg).
Meðferð og horfur
Meðferðin á að vera í höndum
geðlækna sem reyna að byggja upp
nýja sjálfsímynd sjúklingsins í takt
við raunveruleikann. Oft þarf að
fita sjúklinginn inni á venjulegri
lyflæknisdeild eða gjörgæsludeild
þar sem megrunin er orðin lífs-
hættuleg. Svona mikilli megrun
l'ylgja ýmsir aðrir kvillar eins og
saltskortur, beinþynning, húðbreyt-
ingar og hjarta- og æðasjúkdómar.
Batahorfur þessara sjúklinga eru
ekki góðar. Þannig sýndi sænsk
rannsókn, sem gerð var á þeim sem
lögðust inn á sjúkrahús vegna þessa
ástands, að 6 árum siðar voru 44%
alveg frísk, 36% höfðu lítil ein-
kenni en voru orðin nokkuð góð,
13% voru dáin en 7% höfðu mjög
slæm einkenni ennþá. Sjúkdómur-
inn er þannig álvarlegur og hættu-
legur og dregur ákveðinn hluta til
dauða. Bella ritari lá lengi á geð-
deildinni en jafnaði sig síðan smátt
og smátt. Hún fitnaði verulega og
leið greinilega mun betur. Hún fór
aftur að vinna með tímanum og sat
þá eins og fyrr og hlustaði á megr-
unarsögurnar döpur á svip.
Anorexia nervosa er sjúkdómur
sem breiðist ört út í vesturheimi. Er
það vegna þessa megrunaræðis sem
tröllríður tískunni og brenglar
venjulega skynjun og eðlilega
sjálfsmynd fólks. Kyntákn tískunn-
ar er tággrönn tískusýningarstúlka
sem margar stúlkur reyna að líkja
eftir með þessum mjög svo alvar-
legu afleiðingum. Offita er hættu-
leg en þráhyggjumegrun er oft enn
verri.
■
pressupennar
Ritsódar og ærusóðar
í síðustu viku bárust athyglis-
verðar fréttir úr íslenska réttarkerf-
inu. Önnur var sú, að Sverrir Ein-
arsson sakadómari kvað upp dóm
yfir Halli Magnússyni blaðamanni
fyrir skrif hans unt séra Þóri Steph-
ensen, staðarhaldara í Viðey og
fyrrum dómkirkjuprest. Hin, að
ríkissaksóknari tilkynnti að hann
teldi ekki grundvöll til að gefa út
kæru á hendur Sverri Einarssyni
sakadómara fyrir að lemja
Oddnýju Gunnarsdóttur leigubíl-
stjóra þann 1. apríl sl.
í maí sl. var völlur á vararíkissak-
sóknara þegar hann lýsti því yfir í
viðtali við timaritið Þjóðlíf að
ástæða væri til að koma í veg fyrir
að „ritsóðar og ærumorðingjar“
gætu vaðið uppi óátalið. Hann tók
það ómak af séra Þóri að fara í
einkamál við Hall, snaraði sér í
opinbert sakamál og fékk Hall
dæmdan. Mótmæli Blaðamanna-
félagsins og Rithöfundasambands-
ins við ákærunni kallaði hann
„stéttarfélagshagsmuni" og líkti
þeim við viðbrögð Lögreglufélags-
ins þegar félagar úr þeim samtök-
um eru ákærðir. En hvernig er
„stéttarféiagshagsmunum“ lög-
manna, sem vinna á rannsóknar- og
dómstigum íslenska réttarkerfisins,
háttað? Hvernig er þeirra gætt?
Þeir birtast ekki í mótmælum við
ákærum á hendur kollegum þeirra,
en sú spurning vaknar óneitanlega
hvort þeir gæti hagsmuna sinna
manna á áhrifaríkari máta en aðrar
stéttir.
Högg sakadómarans
Dómurinn sem Sverrir Einarsson
kvað upp byggir á þeirri sérstöku
lagavernd sem æra opinberra
starfsmanna nýtur umfram annarra
manna æru. Fyrst svo er í pottinn
búið væri ástæða til að ætla að
opinberum starfsmönnum bæri
sjálfum að fara vel með æru sína og
passa hana öðrum mönnum betur.
íslenskt réttarkerfi hefur nú
úrskurðað að svo sé ekki. Sverrir
sakadómari dæmdi Hall fyrir að
ærumeiða opinberan starfsmann
en þessi sami Sverrir sóðaði út sína
æru og slapp með skrekkinn.
Kollegar Sverris hjá ríkissak-
sóknara töldu ekki sannað að hann
hefði beitt fyrrnefndan leigubíl-
stjóra líkamsmeiðingum og því ekki
ástæðu til frekari aðgerða. Fyrir
liggur þó áverkavottorð frá Borgar-
spítalanum þar sem fram koma
eymsli í andliti leigubílstjórans, og
fyrir liggur að lögreglumenn sem
kallaðir voru á vettvang lentu í
stimpingum við æruverðugan saka-
dómarann, sem neitaði að fara út úr
leigubílnum. Högg sakadómarans
hefur líklega ekki þótt nógu þungt
til að þeir hjá saksóknara teldu það
líkamsmeiðingu — en gjörðin er í
eðli sínu sú sama. Andi sakadómar-
ans var að' sönnu reiðubúinn þó
holdið væri veikt.
Brothættari æra
Sjálfsagt geta lögspekingar leitt
rök að því að það komi þessu máli
ekkert við hvort Sverrir Einarsson
er sakadómari eða ekki. Æra opin-
bers starfsmanns sé lögvernduð
þegar hann er að gegna skyldustarfi
sínu en það sem hann taki sér fyrir
hendur þar fyrir utan sé að öllu
jöfnu hans einkamál — þó það sé
auðvitað vafasöm skilgreining á því
athæfi að lemja leigubílstjóra. í
augum leikmanna er lífið ekki alveg
svo einfalt. Þeir sem valdir hafa ver-
ið til ábyrgðarstarfa hjá hinni
heilögu þrenningu allra lýðræðis-
ríkja, löggjafarvaldi, fram-
kvæmdavaldi og dómsvaldi, hafa
ríkari skyldu að gegna og brothætt-
ari æru að vernda en flestir aðrir.
Til þeirra verður að gera þá lág-
markskröfu að þeir ástundi al-
menna kurteisi í samskiptum við
annað fólk og komi fram við það af
réttsýni, hvort sem þeir eru að
gegna opinberum skyldustörfum
eða ekki. Að öðrum kosti missir al-
menningur í landinu trú á og virð-
ingu fyrir þessum útvörðum stjórn-
kerfis sem kennir sig við lýðræði.
Hafi sakadómarinn einhverja löng-
un til að vera talinn ærlegur þá má
ekki minna vera en hann biðji
Oddnýju Gunnarsdóttur afsökunar
á framferði sínu þann 1. apríl sl.
Hafi hann það ekki ber yfirmönn-
um hans að sjá til þess að afsökun-
arbeiðni komi fram.
INGIBJÖRG SÓLRÚN
GÍSLADÓTTIR 1