Pressan - 15.11.1990, Qupperneq 16

FIMMTUDAGUR PRESSAN 15. NÓVEMBER
Útgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson Kristján Þorvaldsson
Blaðamenn: Friðrik Þór Guðmundsson Hrafn Jökulsson Sigurður Már Jónsson Sigurjón Magnús Egilsson
Ljósmyndari: Sigurþór Hallbjörnsson
Útlitsteiknari: Jón Óskar Hafsteinsson
Prófarkalesari: Sigríður H. Gunnarsdóttir
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn og skrifstofur: Ármúla 36, sími: 68 18 66. Auglýsingasími: 68 18 66.
Áskrift og dreifing: Ármúla 36, sími 68 18 66.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði. Áskriftargjald: Pressan og Alþýðublaðið:
1100 kr. á mánuði. Verð í lausasölu: 170 kr. eintakið.
Alþingi með
í leiknum
í PRESSUNNI í dag er frétt um matstofu Alþingis. í henni
kemur fram að alþingismenn keyptu mat sinn til skamms tíma
af Veitingahöllinni hf., sem nú hefur verið lýst gjaldþrota. Þeg-
ar það lá fyrir gerði Alþingi samning við annað fyrirtæki; Veit-
ingar hf. Það væri sjálfsagt ekki í frásögur færandi nema fyrir
það að bæði fyrirtækin eru eign sömu aðila. Þeir fluttu samn-
inginn við Alþingi yfir á nýtt nafn skömmu fyrir gjaldþrot til
að bjarga honum undan skiptum.
í PRESSUNNI hafa að undanförnu verið rakin nokkur dæmi
þess hvernig íslenskir bissnessmenn hafa komist upp með að
skipta um nöfn á fyrirtækjum sínum, halda eignum, rekstri og
viðskiptasamböndum en skilja lánardrottna sína eftir með
skuldirnar.
Stjórnvöld virðast ekki líta þetta illum augum. Þvert á móti
kemur nú í ljós að Alþingi telur sér samboðið að taka þátt í
leiknum. Það aðstoðar forsvarsmenn fyrirtækis, sem hefur
verið rekið í um 200 milljóna króna gjaldþrot, til að koma við-
skiptasamböndum fyrirtækisins undan skiptum og halda
áfram sama rekstri undir nýju nafni.
Þetta er með ólíkindum subbulegt.
Það sorglega er að þetta er einungis eitt dæmi af mörgum
um hvernig stjórnvöld styðja við bakið á fjárglæframönnum.
í PRESSUNNI hefur verið rakið hvernig staðið var að nafn-
breytingu á steypuverksmiðjunni Ósi. Sá skollaleikur virðist
hafa verið með þegjandi samkomulagi iðnlánasjóðs og Lands-
bankans. í PRESSUNNI í dag er siðan fjallað um kafsiglingu
Sanitas, sem er að sligast undan skuldahala eigandans. Aftur
eru iðnlánasjóður og Landsbankinn meðal stærstu lánar-
drottna. Þessar stofnanir hafa ekkert aðhafst á undanförnum
árum, þó skuldastaða fyrirtækisins ætti að hafa gefið tilefni til
að halda því í gjörgæsluathugun.
Ofangreint sýnir að slakt siðferði er ekki einungis runnið
undan rifjum vondra bissnessmanna. Þeir eru fóðraðir af
bönkum og lánastofnunum.
Oft hefur verið fjallað um að slakt siðferði hafi grasserað í
skjóli neikvæðra vaxta á áttunda áratugnum. Tími þessa sið-
ferðis er hins vegar augljóslega ekki liðinn heldur eru aðferð-
irnar einungis aðrar. Og sökin er ekki bissnessmannanna held-
ur þeirra sem lána þeim.
Fíflið í þessum dæmum er ekki sá sem óð út í vonlaus fjár-
málaævintýri heldur sá sem gerði honum það mögulegt og
studdi við bakið á honum allt til enda, — og jafnvel enn lengur.
HVAÐ TEKUR VIÐ?
Nýjustu skoðanakannanir
staðfesta að engar líkur eru á
því að Sjálfstæðisflokkurinn
fái hreinan meirihluta í næstu
alþingiskosningum en hugs-
anlega getur hann að þeim
loknum myndað meirihluta-
stjórn með hverjum hinna
flokkanna fjögurra. Ég vil þó
leggja þann skilning í niður-
stöður þessara kannana að
sennilega muni Sjálfstæðis-
flokkurinn ekki geta það
nema með Alþýðuflokknum
og Framsóknarflokknum.
Hvaða verkefni bíða næstu
ríkisstjórnar?
1. Uppstokkun útgjalda rík-
issjóðs, sem miðar að því að
bæta nýtingu skattpeninga
þannig að þeir renni í vax-
andi mæli til félagslegra verk-
efna, einkum til aðhlynning-
ar ungra og aldraðra, er brýn.
2. Róttæka stefnubreytingu
þarf í málefnum landbúnaðar
með það að markmiði að
lækka matvælaverð, draga úr
ríkisútgjöldum og koma á
heilbrigðari landbúnaði.
3. Sérstaka áherslu þarf að
leggja á að auka hagkvæmni
í sjávarútvegi, bæði í veiðum
og vinnslu, með bættri nýt-
ingu framleiðslutækja. Með
afgjaldi fyrir veiðileyfi næst
fram í senn hagræðing í fisk-
veiðum og sanngjörn skipt-
ing arðs af fiskstofnunum
umhverfis Jandið. Gefa þarf
fiskvinnslunni kost á því að
ná hagkvæmri stærð.
4. Halda verður áfram af
fullum krafti leit að erlendum
samstarfsaðilum um frekari
stóriðjuuppbyggingu en þeg-
ar er áformuð.
5. Horfast verður í augu við
þá staðreynd að frekari breyt-
ingar á búsetu í landinu eru
nauðsynlegar til að mæta
kröfum fólks um marghátt-
aða þjónustu og fjölbreytni í
atvinnulífi.
6. Gera þarf sérstakt átak í
umhverfismálum. Þar eru
landgræðsla og skógrækt efst
á blaði. Aðaláherslu þarf að
leggja á að virkja áhuga al-
mennings til að græða landið
en enga á draumóra um ríkis-
rekna nytjaskógrækt. Varð-
andi umhverfisvernd er rétt
að hafa í huga að markaðs-
lausnir af ýmsu tagi eru iðu-
lega farsælli leið til að fást við
umhverfisvanda en reglu-
gerðafargan með tilheyrandi
boðum og bönnum.
7. Halda verður áfram um-
bótum í málefnum fjár-
magnsmarkaðarins. Megin-
áherslu þarf að leggja á að
draga úr pólitískum áhrifum í
bönkum og fjárfestingarlána-
sjóðum.
8. Eitt brýnasta réttindamál
almennings í landinu er að
komið verði skikki á lífeyris-
málin. Það
verður að fækka lífeyrissjóð-
unum og hækka iðgjöld til
þeirra en jafnframt þarf að
rýmka heimildir fólks til að
leggja iðgjöldin í sjóði að eig-
in vali.
9. íslendingar verða á
næstu árum að taka afstöðu
til aðildar að Evrópubanda-
laginu.
10. Núverandi kosningalög
eru mannréttindabrot og um
leið hemill á framfarir í land-
inu. Þessu þarf að breyta
þannig að allir Islendingar
njóti sömu réttinda til að hafa
áhrif á landsstjórnina. Kjör-
orðið hér er hið sama og Afr-
íska þjóðarráðsins í Suður-
Afríku: „Einn maður — eitt
atkvæði".
Ég geri mér engar vonir
um að hægt verði að koma
öllum þessum málum í höfn á
næsta kjörtímabili. Við nú-
verandi aðstæður gæti engin
ríkisstjórn á íslandi komið sér
saman um sum þeirra. En
það er sannfæring mín að
helmingaskipti Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks
myndu í besta falli koma litlu
til leiðar. Þessir flokkar hafa
ævinlega kallað það versta
fram hvor hjá hinum. Þessu
er öfugt farið með Alþýðu-
flokk og Sjálfstæðisflokk þótt
heldur blási köldu milli þeirra
sem stendur. Þessir flokkar
gætu í nýrri viðreisn þokað
málum áleiðis og þeim mun
lengra sem þeir gæfu sér til
þess lengri tíma.
Höfundur er hagfræðingur hjá
EFTA.
ÞETTA VAR NÚ FULLHÖRÐ REFSING.
TEIKNING: ÓMAR STEFÁNSSON
HVERS Á ÞJÓÐIN AÐ
Þegar þjóðinni var um og ó
hvort hún ætti heldur að
halda fornum sið feðra sinna,
ella þá að taka kristni að
hætti annarra þjóða, var
heiðingjanum Þorgeiri á
Ljósavatni fólginn sá vandi að
setja upp þau lög sem fylgja
skyldu nýjum sið. ,,En síðan
er menn komu í búðir," stend-
ur í íslendingabók Ara fróða,
,,þá lagðist hann niður, Þor-'
geir, og breiddi feld sinn á sig
og hvíldi þann dag allan og
nóttina eftir og kvað ekki
orð.“ Hér voru góð ráð dýr, og
því þurfti mikið við; vandinn
varð ekki leystur nema með
því móti að hugsa málið ræki-
lega og í góðu næði. Mála-
miðlun Þorgeirs á Alþingi ár-
ið 999 (að tali Fornaannáls;
aðrar heimildir nefna árið
1000) hefur löngum þótt frá-
bært snilldarbragð og bera
vitni um skýra hugsun undir
feldi.
Síðan þjóðin varð sjálfstæð
að nýju hefur hún kosið full-
trúa þá sem setja henni lög á
Alþingi og velja ríkisstjórn,
en helsta hlutverk stjórnar-
innar er að ráða úr öllum
þeim sundurleitu vandamál-
um sem ber að höndum.
Þjódin greiöir rádherrum sín-
um laun fyrir ad hugsa rök-
samlega um hlutina, og þeg-
ar einhver ráðherra hefur
svikist um þá skyldu að
hugsa tiltekinn vanda til hlit-
ar er mál til komið að víkja
honum úr starfi og senda
kauða í vinnumennsku aust-
ur fyrir fjall, ella þá í vega-
bætur norður á Melrakka-
sléttu. Alþingi er skylt að
fylgjast með öllu því sem rík-
isstjórn lætur af sér leiða og
kynna sér þau rök sem liggja
til þess sem hún gerir.
Ég sé yfirleitt ekki íslensk
dagblöð svo ég veit harla lítið
um hugsanir þeirra ráðherra
sem nú stýra landi og þjóð,
enda er Islands sjaldan getið
í þeim bresku blöðum sem ég
les að jafnaði. En um daginn
rakst ég á danska blaðið Poli-
tiken og í því las ég þá ömur-
legu og ótrúlegu frétt að ís-
lenskir ráðamenn hefðu gef-
ið útlendum herveldum 150
milljónir króna, og þessa fjár-
muni tóku þeir ekki úr eigin
vösum heldur af þeim pen-
ingum sem þjóðin heftur falið
Alþingi og ríkisstjórn að
ávaxta sem best og verja til
þarfari hluta. Hvers á þjóðin
að gjalda? Hvers konar rök
lágu til þess að ráðamenn
þjóðarinnar töldu sér heimilt
að glutra þannig fjármunum
hennar? Ég hef velt slikum
spurningum fyrir mér um
hálfsmánaðar bil og rætt mál-
ið við þá íslendinga sem hér
eiga heima og hef nú komist
að þeirri niðurstöðu að ráð-
herrar hafi brugðist þeirri
heilögu skyldu að hugsa mál-
ið ofan í kjölinn áður en þeir
tæmdu ríkissjóð og gáfu stór-
veldum slíka rausnargjöf. Vel
GJALDA?
t
má vera að með þessu móti
geti stjórnin komið sér í
mjúkinn hjá Bandaríkja-
mönnum, Bretum og öðrum
þeim sem bíða eftir því í
óþreyju að hleypa nýrri styrj-
öld af stað í arabískri eyði-
mörk, en þótt hér sé um mik-
inn auð að ræða að íslenskri
mælingu þá horfir málið
öðruvísi við úr bæjardyrum
stórvelda. Kostnaður Breta
við herdeildirnar í Arabíu
nemur meiru en 200 milljón-
um íslenskra króna á dag, og
þó eru útgjöld Bandaríkja-
manna mörgum sinnum
meiri. Þær 150 milljónir sem
þjóðin hefur ekki efni á að
fleygja í arabíska eyðimörk
eru því ekki nema svo sem
dropi í hafið.
Vitaskuld er það siðferðileg
skylda allra þjóða að for-
dæma árás íraka á Kúveita,
en hitt nær engri átt að skatt-
leggja íslenska þjóð í því
skyni að bjarga Kúveitum úr
klóm íraka. Ef ríkisstjórn
hefði farið eftir fordæmi Þor-
geirs á Ljósavatni, og lagst
undir feld til að rökhugsa
málið, hefði hún komist að
þeim niðurstöðum sem nú
verða raktar.
1. íslendingar áttu engan
þátt í hermdarverkum ír-
aka, en á hinn bóginn eru
stórveldin að nokkru leyti
samsek írökum. Allt_ fram
að þeirri stundu að írakar
sendu hersveitir sínar til að
leggja Kúveitu undir sig
voru Bretland, Bandarík-
in, Sovétríkin, Frakkland
og Kína að selja írökum
hvers konar vopn, en
vopnasölur hafa jafnan
leitt til styrjalda. Stórveld-
in eiga sjálf að gjalda þeirr-
ar heimsku sinnar að fylla
vopnabúr íraka, en hitt er
fjarstæða að fara að refsa
vopnlausri og saklausri
þjóð sem hefur raunar
óbeit á öllum hernaði.
2. Þótt herveldin eyði geysi-
miklu fjármagni til hernað-
ar í Arabíu telja þau slíkum
peningum ekki illa varið.
Hershöfðingjar hafa nú
þegar numið geysimikla
þekkingu um hernað í
eyðimörkum; verið er að
reyna ný vopn, og hitt þyk-
ir ófriðarsinnum fróðlegt
að vita hvernig hermenn
bregðast við ofurhita i
eyðimörk, hve lengi þeir
þola að sitja í skriðdrekum,
hvers konar búningar
henta best og hvers konar
mataræði, enda þykir sjálf-
sagt að fara vel með þá
ungu menn sem eru
dæmdir til fallbyssufóðurs.
3. í stað þess að greiða her-
veldum mikla peninga í
uppbót fyrir þá heimsku
þeirra að selja írökum
vopn hefði stjórnin getað
varið þessu fjármagni í því
skyni að ljúka við þjóðar-
bókhlöðu vestur á Melum.
En fjárveitinguna hefði
stjórnin getað tileinkað
friði og menningu um leið
pg mótmælt var morðför
íraka suður í Kúveitu.
Höfundur er prófessor við Edin-
borgar-héskóla.