Pressan - 15.11.1990, Síða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 15. NÓVEMBER
télcnðftttf
(jjóðéögttr
Þegar maöur nokkur
var spuröur aö því hvers
vegna hann væri hættur
aö vinna viö húsbygging-
una sína svaraði hann:
„Þaö kemur ekki helvítis
húsmæðralániö." Sami
maöur sagði seinna, eftir
aö húsiö var komið upp:
„Ætli maður veröi ekki
bara aö fá sér stórhýsi
fyrir gluggana svo þaö
sjáist ekki inn á mann."
(Úr mismælasögum)
Maöur nokkur skrifaöi
lesendabréf í DV þar sem
hann kvartaði undan
pakki því sem lagt heföi
miöbæinn í Reykjavík
undir sig. Hann sagöi
þetta fólk sitja á öllum
bekkjunum þannig aö
heiövirt fólk gæti hvergi
tyllt sér niður. Það æti
sorp og hrifsaði mat af
fólki á veitingastöðum.
(Úr stórlygarasögum)
Tveir hafnfirskir sjó-
menn mættu eitt sinn of
seint til skips. Togarinn
Maí, en þar voru þeir há-
setar, var farinn frá
bryggju. Maí, sem var
einn af aflahæstu síðu-
togurunum ár eftir ár, var
þó ekki kominn langt, aö-
eins nokkra tugi metra frá
bryggjunni. Skipstjórinn
sá þegar félagarnir tveir
stigu drukknir út úr leigu-
bílnum. Hann stöövaöi
vélar skipsins og fylgdist
meö hásetunum tveimur.
Annar þeirra var mikill
sundmaöur og stundaði
að synda í sjónum, þegar
hann var ódrukkinn og
ekki á sjó. Hinn var
ósyndur. Sá syndi hugs-
aöi sig ekki tvisvar um,
heldur stakk sér til sunds
i kaldan sjóinn. Hinum
leist ekkert á og kallaði til
félaga síns hvaö þetta
ætti aö þýöa. Sá sem var
kominn í sjóinn hvatti fé-
laga sinn til að stinga sér
til sunds, þaö væri ekkert
mál aö synda um borö í
Maí.
Sá ósyndi varö aö
segja sem var, að hann
kynni ekki aö synda.
„Hvaö er þetta. Ætlar þú
að vera eini róninn í bæn-
um?" kallaði sá syndi.

/Vvv^
Þetta var meira en maö-
urinn þoldi. Hann stakk
sér í sjóinn. Sá syndi tók
hinn í fangið og synti meö
hann um borð í Maí.
Hvorugur mannanna
varð því af túrnum, sem
varö einn sá besti í út-
gerðarsögu togarans
Maí.
(Úr drykkjumartnasogum)
stpákur
ungar listaspirup
„Ef einhver svona nöfn komast á
þá loda þau viö,“ segir strákurinn á
trésmídaverkstœdi Brynhildar í
Skólastrœti.
Strákurinn er Magnús Daníels-
son, 77 ára gamall trésmidur, sem er
sjálfsagt hátt í 40 árum eldri en
nœsti madur á verkstœdinu.
„Það er varla hægt að kalla þetta
verkstæði. Þetta er öllu frekar bara
aðstaða til að vinna upp í hendurnar
á sér,“ segir Magnús, sem hefur unn-
ið á verkstæðinu allt frá því hann
réðst í læri hjá Árna J. Árnasyni
heitnum frá Köldukinn í Haukadal
árið 1930.
Síðan þá hefur verkstæðið lifað
ýmislegt. Árið 1949 keypti Magnús
það af ekkju Árna ásamt tveimur fé-
íögum sínum. Fyrir um átta árum
seldu þeir það síðan.
„Það voru tveir bræður sem
keyptu verkstæðið af okkur gömlu
mönnunum. Þeir seldu það síðan
aftur systkinum, Sveini Þorgeirssyni
og Brynhildi Þorgeirsdóttur. Þetta
er nú listafólk. Það eru einhverjir
fleiri með þeim í þessu."
Verkstæðið heitir nú eftir Bryn-
hildi, sem er vel þekktur skúlptúr-
isti. Auk þeirra systkina hafa marg-
ir mætir menn unnið á verkstæðinu
á undanförnum árum; listasmiður-
inn Jakob Fenger, Daníel Magnús-
son myndlistarmaður og húsasmið-
urinn og leikarinn Kjartan Bjarg-
mundsson.
En þrátt fyrir að Magnús hafi selt
verkstæðið hélt hann áfram að
smíða í horninu sínu. Hann fylgdi
því með í kaupunum.
„Að því leyti til að ég var ekki
reiðubúinn að stoppa, svo ég fékk
að dunda mér hérna svona til gagns
og gamans.“
Magnús hefur oftast verið í sama
horninu, rétt innan við útihurðina.
„Þó ekki stöðugt allan tímann.
Þetta er ágætis staður og sá heitasti
í plássinu. Þessu hefur nánast ekk-
ert verið haldið við síðan 1949, þeg-
ar við félagarnir tókum við. Þá end-
urnýjuðum við þakið alveg. En síð-
an hefur bókstaflega ekkert verið
við þetta gert fyrr en núna að það er
verið að laga þakið."
Trésmíðaverkstæðið er beint fyrir
aftan Bernhöftstorfuna og líklega
eitt örfárra iðnfyrirtækja í miðbæ
Reykjavíkur.
„Þetta hefur löngum þótt hentug-
ur staður. En það hefur stundum
verið erfitt að komast að með efni
þó það hafi verið gert. Það hefur
ekki verið auðveldara í sumar því
það er búið að grafa Skólastræti ein-
um níu eða tíu sinnum upp. En nú er
búið að helluleggja það.“
En hvernig hefur Magnúsi fundist
að vinna innan um ungt listafólk?
„Maður eidist kannski seinna við
það. Þetta eru menn sem eru hagir
í höndum og sumir þeirra fæddir
smiðir greinilega, eins og til dæmis
Strákurinn Magnús Daníelsson á trésmíðaverkstæði Brynhildar. Með honum
á myndinni er myndlistarmaðurinn Daníel Magnússon. Strákurinn ertil hægri.
Jakob Fenger. Hann er núna að gera
upp gamalt hús sem hann ætlar að
búa í.“
Sjálfur er Magnús listasmiður þó
hann vilji lítið gera úr því. Þegar
hann hefur farið höndum um gam-
alt húsgagn og lúið verður það
„grænt" á ný.
„Það er helst að dunda sér við það
þegar maður er kominn á þennan
aldur," segir Magnús um vinnu sína,
sem félagar hans á verkstæðinu
segja snilldarlega.
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Berklar
Gömul frænka mín
hringdi til mín um daginn
og bað mig að skrifa um
„þessa bölvuðu lungna-
tæringu“ sem allt ætlaði
einu sinni lifandi að drepa.
Þó berklar séu mun sjald-
séðari nú en áður sjást þó
enn einstaka tilfelli af sjúk-
dómnum, svo hann er alls
ekki útdauður. Fáir sjúk-
dómar vekja jafnmikinn
ugg í brjósti fólks og berkl-
arnir. Um langt árabil voru
fáar fjölskyldur í landinu
sem ekki áttu um sárt að
binda vegna berkla, enda
var sjúkdómurinn mjög al-
gengur og oft banvænn.
ÖNDUNARSMIT
Berklar smitast gegnum
öndunarfærin en dropar
sem innihalda berklabakt-
eríuna berast frá sjúklingi
ofan í lungu eða maga ann-
ars einstaklings. Þetta kall-
ast úðasmit eða öndunar-
smit. Þýskur læknir að
nafni Robert Koch upp-
götvaði berklabakteríuna
árið 1882 og sannaði að
hún veldur berklaveikinni.
Þegar bakterían berst ofan
í lungu veldur hún bólgu á
litlu svæði í berkjunum.
Upp frá þessari fyrstu smit-
un hefst barátta líkamans
við sýkinguna og skiptir þá
miklu að ónæmiskerfi lík-
amans sigri þegar í fyrstu
lotu. Þessi fyrsta bólga get-
ur hjaðnað og horfið alfarið
en stundum myndast kalk-
aður hnútur kringum
kjarna bólgunnar sem
verður eftir í lunganu alla
ævi. Eitlar bólgna og þar
einangrar líkaminn bakter-
íuna og reynir að eyða
henni. Þetta kallast frum-
bólga eða „primary
focus“ sem oftast veldur
engum einkennum. Stöku
sinnum tekst líkamanum
ekki að ráða niðurlögum
þessarar fyrstu sýkingar á
þennan hátt og sjúklingur-
inn veikist af berklum. Þá
myndast sár í lungað og
sjúkdómurinn kemst á
hættulegt, smitandi stig.
Fyrr á tímum virtist fólk
mun næmara fyrir veikinni
en nú er, sem sennilega
stafar af betra almennu
heilsufari fólks og aukinni
líkamlegri hreysti. Húsa-
kynnin höfðu líka mikið að
segja, enda meiri líkur á
berkiasmiti í þrengslum og
saggafylltum húsakynnum
upphafsára þessarar aldar
en í allsnægtahúsnæði nú-
tímamanna. Algengustu
berklatilfellin nú er þegar
gamlir berklar taka sig upp
hjá eldra fólki vegna þess
að ónæmissvörun líkam-
ans hefur versnað. Þetta
sést líka í alvarlegum sjúk-
dómum eins og alnæmi
þegar sjúkdómurinn eyði-
leggur ónæmiskerfi líkam-
ans. Gamalt berklasmit get-
ur og tekið sig upp hjá van-
nærðum einstaklingum og
alkóhólistum.
EINKENNI
Sjúklingur með berkla er
með hita og finnur fyrir
slappleika, þreytu, lystar-
leysi og nætursvita. Margir
þessarar sjúklinga megrast
mikið, enda ekki að ófyrir-
synju að sjúkdómurinn var
eitt sinn kallaður tæring.
Einkennin frá lungum eru
hósti, sem er yfirleitt þurr í
byrjun en getur síðan orðið
blóðugur. Rósahnútar eru
blárauð þykkildi sem koma
í og undir húðina, oftast
framan á fótleggjum eða
handleggjum. Rósahnútar
þóttu eitt sinn dæmigerðir
fyrir berkla. Greining
sjúkdómsins byggist á því
að rækta berklabakteríuna
frá hráká eða úr magaskoli.
Hrákinn er auk þess
skoðaður í smásjá og leitað
eftir bakteríunni.
Lungnaberklar sjást líka á
ýmsa vegu á röntgenmynd
af lungum. Berklapróf
sýnir hvort sjúklingurinn
hefur fengið sjúkdóminn,
en greinir ekki á milli
gamallar eða nýrrar sýk-
ingar.
GÖMUL SAGA UM
BERKLA
Menn þekktu ekki
berklaveiki fyrr á öldum en
margar lýsingar á sjúkdóm-
um í annálum og víðar gefa
til kynna að um berklasmit
hafi verið að ræða. Brynj-
ólfur Sveinsson biskup í
Skálholti á 17du öld var
mikill mæðumaður. Fimm
af sjö börnum hans dóu í
barnæsku en tvö komust til
manns, Ragnheiður og
Halldór. í Biskupasögum
Jóns Halldórssonar er and-
láti Halldórs lýst, en hann
lést á Englandi aðeins 24ra
ára gamall úr „lungna-
uppvisun ', sem sennileg-
ast hefur verið berklar.
Ragnheiður eignaðist með
Daða Halldórssyni svein-
inn Þórð sem biskupshjón-
in tóku að sér eftir andlát
Ragnheiðar. Hann lést síð-
an aðeins 11 ára gamall úr
„brjósterfiði með mæði,
hósta og mattrega". Sveinn-
inn ungi hefur því smitast
af berklum eins og ætt-
menni hans öll og hann
deyr í blóma lífsins. Meðan
berklar voru og hétu á ís-
landi voru harmsögur sem
þessi næsta algengar, enda
lék sjúkdómurinn mörg
heimili ákaflega grátt.
MEÐFERÐ
Áður fyrr var stundum
beitt ákaflega groddaleg-
um skurðaðgerðum til að
loka berklasmitinu. Menn
voru stundum „höggnir",
en þá voru nokkur rif num-
in á brott svo að lungað féll
saman. Aðrir voru „blásn-
ir“, en þá var brjósthimnan
losuð frá efstu rifjunum og
myndað holrúm utan um
lungnatoppinn. Þetta hol-
rúm var síðan fyllt með
lofti eða föstum eða fljót-
andi efnum svo að lungað
féll saman. Með þessum að-
gerðum var reynt að ioka
sárinu í lunganu. Nú á tím-
um eru notuð háþróuð
sýklalyf sem drepa berkla-
bakteríuna, svo ekki er
lengur þörf á aðgerðum
eins og þessum. Þau lyf
sem mest eru notuð og
gjörbreyttu útliti og horfum
þeirra sem smituðust af
þessum sjúkdómi eru: Is-
oniazid, Rifampin, Pyr-
azinamið og Ethambútol.
Yfirleitt þarf að gefa þessi
lyf í nokkurn tíma svo full-
ur árangur náist. Næstum
allir sem smitast af berkl-
um geta fengið bót með nú-
tímalyfjum, en þó eru
margir um leið svo veikir af
öðrum sjúkdómum að erfitt
reynist að hjálpa þeim sem
skyldi.