Pressan - 22.08.1991, Blaðsíða 25

LISTAPOSTURINN
ISLAND
ÖÐRUVÍSI
SKORIÐ
Birgir Andrésson; lífskúnstner og
sérfrœöingur í annars vegar fólki
,,Listin á það sameiginlegt
mannlegri skynsemi og hegð-
un að vera annaðhvort háð
því þekkjanlega, þá kyrrsett
innan ramma þess sem vitað
er og samþykkt af fjöldanum,
eða hins vegar því óþekkjan-
lega og frábrugðna, sem kall-
ast getur vegleysur og ófœrur
á landakortum mannlegrar
skynsemi. Að vera venjulegur
krefst þess einungis að farið
sé eftir settum reglum þess
ástands sem varir hverju
sinni. Sá, sem fetar ótroðnar
slóðir og stikar utan vegar
þeirra kortagerðarmanna er
skrásetja vilja og skipuleggja
með lögbundnu valdi „skyn-
seminnar" gerðir fólks, er
undarlegt fyrirbœri í augum
fjöldans"
Það er Birgir Andrésson
myndlistarmaður sem er að
segja frá myndröðinni „Ann-
ars vegar fólki", sem m.a.
verður á sýningu sem hann
opnar á Kjarvalsstöðum um
næstu mánaðamót.
Hvað skyldi þetta gengna
fólk eiga sameiginlegt; Pétur
Hoffmann, Ingimundur fiðla,
Sæfinnur með sextán skó,
Oddur sterki af Skaganum og
Sólon íslandus? Jú, þetta
heiðursfólk, ásamt 57 öðrum,
flestum þjóðkunnum ein-
staklingum, telst til þeirra
manneskja sem ekki fetuðu
troðnar slóðir í lífshlaupi
sínu. í myndröðinni eru ýms-
ir kynlegir kvistir, þar eru
samankomnir förumenn,
listamenn, sjómenn, drykkju-
menn, hugsuðir, rithöfundar,
skáid og fræðimenn margs-
konar, sem ekki fundu slóð á
vegkortum hins venjulega
manns.
Birgir hefur unnið að
myndröðinni „Annars vegar
fólki“ síðustu fjögur ár. En
hver er skýringin á þessum
áhuga fyrir óvenjulegu fólki?
„Það er fyrst og fremst sér-
staða þessara einstakiinga
sem heillar. Sumir þeirra hafa
orðið að sýna mikinn kjark,
öðrum var þetta áskapað.
Mér finnst líka dálítið merki-
legt að fólk skuli hafa flokkað
þessar manneskjur svona til
hliðar. Þetta fólk hefur hjálp-
að mér til nýrrar sýnar og af-
stöðu til lífsins; það hefur
sprengt upp stöðnuð viðhorf
og varpað ljósi á nýja mögu-
leika tii að skynja og lifa á
annan hátt, þar sem annað
verðmætamat gildir.
Sem dæmi get ég sagt sög-
una af Pétri Hoffmann, sem
sagði að öskuhaugar Reykja-
víkur væru gullhaugar. Við
getum skoðað þetta í margs
konar myndum. Pétur sótti
t.d. á haugana ýmiss konar
hluti sem hann kom í verð.
Ýmislegt í þessum dúr mætti
nefna um hvernig mismun-
andi sýn gerir lífið marg-
breytilegra. Það má kannski
segja að mikilvægast sé að sjá
sköpunarmáttinn í öndverð-
unni, því innst inni er það
„heimskan" sem er sköpun-
araflið. Það er að segja það
sem í daglegu tali er talið
heimskt, vitlaust; þar eru
mestu möguleikarnir á að
geta fundið fyrir einhverri
sköpun, einhverju nýju.“
Birgir segir að fyrir nokkr-
um áratugum hafi verið gefin
út póstkort af sumum þessara
einstaklinga, aðallega til að
sýna fram á 'að þetta væru vit-
leysingar, „en ég vil kynna
þetta fólk með virðingu. Mik-
ið af því var stórgáfað en fékk
ekki að njóta sín á lífsleiðinni.
Annað var bókstaflega hrak-
ið og sett til hliðar, jafnvel ein-
göngu vegna einhverra lík-
amslýta. Það þurfti svo lítið til
og það þarf enn svo lítið til að
fólk sé sett til hliðar. Það er
meðalmennskan sem er að
drepa allt, það hefur alltaf
verið þannig og kemur altaf
til með að verða þannig".
Birgir á sér sjálfur sérstaka
sögu umfram það sem geng-
ur og gerist. Hann fluttist
ungur til Reykjavíkur með
blindum föður sínum og ólst
upp í heimi þeirra sem ekki
sjá veröldina á þann hvers-
dagslega hátt sem þeim sjá-
andi þykir svo sjálfsagður.
Hann segist hafa tekið þátt í
leikjum jafnaldra sinna eins
og aðrir unglingar og að því
leyti hafi æska hans ekki ver-
ið öðruvísi en annarra ungl-
inga.
„Það var kannski helst á
kvöldin, jafnvel þótt maður
hafi ekki velt því fyrir sér, þá
var þetta dálítið öðruvísi
heimur en hjá öðru fólki. Það
var mikill samgangur á milli
íbúða og ég kynntist mörgu
stórbrotnu fólki. Einn þeirra
sem ég kynntist þarna sem
drengur var Helgi nokkur
Gunnarsson frá Grund. Helgi
missti sjónina þegar hann rak
augað í nagla í beitarhúsi og
sjóninni á hinu auganu fór að
hraka eftir það. Helga var
komið fyrir á meðal blindra í
stað þess að senda hann á
elliheimili. Þetta er eiginlega
mín veröld, þetta fólk hafði
frá mörgu að segja og ég naut
þess að hlusta.“
Það er Birgi greinilega
sönn ánægja að rifja upp sög-
ur af Helga þessum, sem
hann segir að hafi að ýmsu
leyti haft áhrif á myndiistina
sína.
„Helgi og fleira af þessu
fólki gaf mér tækifæri á að sjá
lífið nokkuð út frá öðru sjón-
arhorni en almennt þekkist.
Það er kannski ekki fyrr en
löngu seinna sem ég átta mig
á þeim fjársjóði sem felst í því
að geta séð hlutina frá
óvenjulegu sjónarhorni.“
Ein sagan sem Birgir segir
af Helga er á þá leið að eitt
sinn um jól hafi Helgi fengið
þá hugmynd að láta sauma á
þá vini jólasveinabúninga til
að vera betur í stakk búnir að
skemmta blinda fólkinu.
„Það er fallega hugsað að
vera sjálfur blindur en vilja
fara í búning til að gera hlut-
ina áhrifaríkari."
HVERS VEGNA
MYNDLISTARMAÐUR?
„Að einhverju leyti vill
maður hafa áhrif á umhverfi
sitt eða reyna að koma sinni
persónulegu skoðun í ljós á
einhvern hátt.
Síðan getum við hugsað
okkur þann sem elst upp við
þetta 100% jafnvægi; hann
verður oftast nær ekki annað
en einhverskonar verkfæri til
að framlengja það þekkjan-
lega. Hann kemst aldrei í þá
aðstöðu að spyrja sig fáran-
legra spurninga, því hann
þekkir ekki „fáránleikann"
nema sem klisju, og getur því
aldrei gert annað en endur-
taka það sem er algerlega
þekkt og sýnilegt. Ég held því
að einhverskonar sérstaða sé
nauðsynleg til að koma auga
á nýja fleti í tilverunni. Sko,
ekkert er nýtt undir sólinni,
málið snýst bara um að geta
komið auga á þessa nýju sýn
eða möguleika.
í myndlistinni er ótrúlega
mikið af jaðarlistamönnum.
Þeir ríghalda sér í endurtekn-
inguna, án þess þó að gera
sér grein fyrir því. Menn hafa
gleymt að spyrja sig spurn-
inga, þekkja ekki listasög-
una. Vita ekki heldur hvernig
á að lesa hana. Þetta er ekki
bara hér, heldur alls staðar.
Þetta er stöðug leit að þinni
eigin nálægð. Hvernig þú
rammar inn afstöðu þína og
þitt eigið sjálf. Það efni sem
ég nota í mína myndlist, mína
nálægð, þykir svo ómerkilegt
nú um stundarsakir að þú
skynjar þig þar aleinan í kol-
svarta-myrkri. Ég þarf ekki
að vera hræddur um að fólk
Hallbera hekla/allra gagn:
förukona/tók til í húsum og
Pétur prentari: prakkari/ þjóf-
óttur
Gísli Brandsson: spónasmiö-
ur/drykkjumaður
handleggsbrjóti sig af ein-
skærum áhuga og ræktar-
semi.“
Eru þá nær allir íslenskir
myndlistarmenn að eltast við
einhverja útlenda tísku, rekn-
ir áfram af voninni um frægð
í útlöndum?
„Já, ég held það. Það hafa
engir sigrað jafn oft heiminn
og Islendingar. Og það merki-
legasta er að þetta er alltaf
sama fólkið. Einhverjir örfáir
erlendir einstaklingar hafa
komist nálægt því, en aldrei
unnið fullnaðarsigur.
íslenskir myndlistarmenn
eru ekkert öðruvísi en aðrir
myndlistarmenn. Flestir elt-
ast þeir við yfirborð endur-
tekningarinnar. Það er ein-
föld, auðtrúa leið sem er
einnig upp á teningnum hjá
þeim sem ráða markaðsmál-
um myndlistarinnar í heimin-
um í dag. Því meira yfirborð,
því betra, því meiri meðal-
mennska, því betra. Þannig
halda þeir að í gegnum yfir-
borðið magnist skilningur-
inn. Endurtekningin gerir lít-
ið annað en aukast. Þá koma
„íslandsvinirnir" erlendis frá,
í leit að því sérstæða, en þar
sem þeir eru alveg jafn skyni
skroppnir sjá þeir lítið annað
en það sem þeir þekkja. Á
þeim forsendum gæti glíman
unnist og allir andað léttar,
skálað svo á eftir fyrir því að
það sé gott að til er menning
á íslandi."
SÉRVITRINGAR í
SAMTÍÐINNI
En hvað með samtíðina,
eru svona menn og konur að
hverfa úr sögunni?
„Ef þú átt við þessa svoköll-
uðu kynlegu kvisti þá vita
náttúrlega allir að þeir eru að
hverfa; allir þeir sem ættu
möguleika á að vera sérstakir
eru bara hreinlega lokaðir
inni. En við eigum auðvitað
stórspekúlanta eins og vin
minn Bjarna Þórarinsson.
Hann er mikill í mínum aug-
um og undarlegur heimspek-
ingur. Hann sagði mér t.d. um
daginn að það væri vitleysa
að æfingin skapaði meistar-
ann, það væri uppgötvunin
sem skapaði meistarann.
Bjarni er með ímyndunarafl-
ið á fullu, þegar hann leit inn
um daginn sagði hann að það
sem ég væri að fást við í
myndlistinni væri eiginlega
ísland öðruvísi skorið. Og af
því hann er kúnstner vita
menn ekki alveg hvernig þeir
eiga að taka honum."
En ert þú kannski sjálfur
einn af þessum sérvitringum?
„Ég held ekki, ekki nægj-
anlega, þótt maður hafi
kannski stundum komist í
þær aðstæður að það hefði
verið skrambi fínt að vera
einhver magnaður sérvitr-
ingur. En það hefur þá yfir-
leitt aldrei tekist."
Björn E Hafberg
Trippa-Gísli: bóndi/hesta-
braskari