Pressan - 29.10.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 29. OKTÓBER 1992
R L E N T
jS^íaður
vikunnar
Vytautas
Landsbergis
íslandsvinurinn Landsbergis,
forseti Litháens, er búinn að
koma sér í bölvað kiandur.
Flokkur hans, Sajudis, galt af-
hroð í nýafstöðnum þingkosn-
ingum, er fyrrverandi kommún-
istar unnu stórsigur. Ætla má að
margur landinn hafi nú samúð
með Landsbergis, enda kunnu
allir íjarska vel við hann, er hann
sótti okkur íslendinga heim á
tímum lýðræðisbyltingarinnar.
Hann átti reyndar í erfiðleikum
með að tjá sig á öðru tungumáli
en sínu eigin, en bætti úr því
með því að heilla menn með pí-
anóleik sínum í ráðherrabú-
staðnum. Landsbergis er í vond-
um málum vegna þess að lands-
menn eru búnir að missa alla trú
á honum og umbótastefnu
stjómar hans, og kannski varla
nema von, þar sem lífskjör í
landinu hafa farið hríðversnandi
að undanfömu. Margir Litháar
eru bitrir og telja sig hafa verið
svikna, enda búnir að komast að
raun um að ffelsið er mun dýr-
keyptara en látið hafði verið í
veðri vaka. Kjör almennings hafa
hríðversnað, en á meðan laun
hafa þrefaldast ffá því á síðasta
ári hefúr matvöruverð fimmfald-
ast. Iðnaðarffamleiðsla í landinu
hefur dregist saman um nær
helming og allt stefhir í 20 pró-
senta atvinnuleysi. Landsbergis
hefúr ekki farið varhluta af vax-
andi óánægju í landinu og fengið
það óþvegið, en margir kalla
hann „guðinn okkar“ í háði.
Hann segir að orsaka ástandsins
í landinu sé að leita hjá gamla
óvininum: flokksaðlinum, sem
beiti öllum brögðum til að
standa í vegi fyrir markaðsum-
bótum í Litháen, og ríkisstjóm-
inni í Moskvu, sem dragi úr
stöðugleika með efnahagsþving-
unum sínum. Búist er við for-
setakosningum í Litháen rnnan
fjögurra mánaða, og verða helstu
keppinautamú að öllum líkind-
um Landsbergis og formaður
flokks fyrrverandi kommúnista,
Algirdas Brazauskas. Þá skýrist
endanlega hvem hug Litháar
bera til forseta síns.
Kanadamenn sameinast
um að sundrast
Nú hafa Kanadamenn einaferðina enn
reynt að hnoða stjórnarskrárbreytingu í
gegn og vitaskuld mistekist eins og ávallt
áður. Hins vegar verður að telja þeim það
til tekna að þeir komust óvenjunœrri
settu marki að þessu sinni.

Sumir orðuðu það reyndar svo,
að loksins hefðu Kanadamenn
sameinast. Þeir hefðu sameinast
um að sundrast.
Úrslit kosninganna eru mikið
pólitískt áfall fyrir Brian Mulroney
forsætisráðherra, sem var þó
óvinsæll fyrir. Hann beitti sér
mjög í kosningabaráttunni og
hvatti menn eindregið til þess að
krota við „já“ á kjörseðlinum.
Kosningabarátta hans hafði mikil
áhrif, en því miður þveröfúg á við
það, sem Mulroney ætlaðist til.
Skoðanakönnuðir komust nefni-
lega að því að hann sneri tvöfalt
fleiri óákveðnum kjósendum gegn
samkomulaginu en til fylgis við
það!
Mulroney situr þó ekki einn í
súpunni. Segja má að allir Kan-
adabúar, sem til sín láta taka á op-
inberum vettvangi, hafi beðið
álitshnekki, því fyrir kosninguna
hafði myndast gífurleg samstaða
nær allra stjórnmálaflokka, í öll-
um fylkjum, hjá fólki af öllum
kynþáttum og svo ffamvegis. Hið
sama var upp á teningnum í fjöl-
miðlum, sem töldu loks að kom-
ast myndi á Fróðafriður eftir alda-
langar ýfingar milli ensku- og
ffönskumælandi íbúa landsins.
Þessi þjóðarsátt skoðanasmiða
þjóðarinnar náði hins vegar aug-
ljóslega ekki til pupulsins.
BAKSLAG FYRIR AÐSKILNAÐ-
ARSINNA
Það kom svo sem fáum á óvart
að hinir ffönskumælandi Québec-
búar skyldu hafna samkomulag-
inu. Færri áttu hins vegar von á
því að íbúar fimm annarra fylkja
myndu fella það líka og það með
talsverðum mun.
Stjórnarskrárbreytingin fyrir-
hugaða hefði veitt Québec sér-
staka viðurkenningu sem menn-
ingarheild, komið nýrri skipan á
þingstörf, veitt vesturfylkjunum
meira vægi á þingi og tryggt ffum-
byggjum landsins sjálfstjómarrétt.
Þrátt fyrir að æda mætti að þetta
væru allt saman eftirsóknarverð
markmið reyndust 54,4% kjós-
enda vera samkomulaginu and-
víg.
Sumir stjórnmálaskýrendur
vestra telja að samkomulagið hafi
hugsanlega verið „of gott“, það er
að segja að menn hafi seilst of
langt í von um að ffiða alla aðila.
Þetta hafi hins vegar virkað þann-
ig á kjósendur að þeim hafi þótt
ávinningur sinn svo sjálfsagt rétt-
Yukon
Norbvesturhéruðin
Nýfundnaland
og Labrador
Breska
Kólumbía
Alberta
Sask- Mani-
atch- toba
ewan
Québec
Ontario
Þótt Kanada sé næststærsta ríki heims og mjög auðugt
af náttúruauðlindum búajtar aðeins um 25 milljónir
manns. Þar af eru um tíu t Ontario og tæpar sjö í Québec.
/
New
Brunswick
Prince
Edward-
eyja
\
Nova Scotia
PRESSAN/AM
öldungadeild — veröur sett á laggirnar, en þar sitja
fylki auk þess sem hvert héraö innan þeirra kýs
UM ÞETTA VAR KOSIÐ
Kanadamenn voru spurðir að því í þjóðaratkvæðagreiðslunni
hvort þeir væru samþykkir samkomuiagi þvf sem náðist um stjórnar-
skrárbreytingu f ágúst sfðastliðnum. Helstu liðir þess voru:
• Quebec er viðurkennt sem sérstakt menningarsamfélag og þaðan
verða að minnsta kosti þrfr af nfu hæstaréttardómurum Kanada að
koma.
• Menningarmálum skal stjórnað heima í hverju fylki fyrir sig, en alrík-
isstofnanir á borð við kandadfska rfkisútvarpið verða áfram á hendi
stjórnarinnar f Toronto.
• Ný þingdeild
sex þingmenn frá hverju
sérþingmann.
• Ontario, Quebec, Breska Kólumbfa og Alberta fá aukasæti f fulltrúa-
deildinni og er Quebec tryggður fjórðungur þingsæta.
• Sjálfstjórnarréttur indíána og eskimóa er viðurkenndur.
• Helstu sameiginlegar stofnanir alrfkisins verða áfram undir stjórn
Toronto. Komi til nýrra verkefna, sem kosta á sameiginlega, mega ein-
stök fylki sinna þeim sjálf að vissum skilyrðum uppfylltum.
• Kjósi fylkin svo mega þau sjálf ráðstafa alrfkisfé til húsnæðismála,
tómstundaiðkunar, skógræktar, námugraftar, ferðamála og starfsþjálf-
unar.
• Fylkin mega taka f sínar hendur stjórn innflytjendamála og byggða-
þróunar.
lætísmál að hann hlyti að haldast
eða nást senn burtséð frá sam-
komulaginu, en hafi hins vegar lit-
ið á allar eftirgjafirnar í garð hinna
sem hreinan ósigur og þar af leið-
andi fellt samkomulagið.
Jacques Parizeau, leiðtogi að-
skilnaðarflokksins Parti Québeco-
is, fagnaði úrslitunum ákaflega.
„Að þessu sinni sögðum við hvað
við vildum ekki. Næst munum við
segja hvað það er sem við viljum!“
Þetta eru stór orð, en það er lang-
ur vegur til 1994 ennþá og ósenni-
legt verður að teljast að Parizeau
takist að vinna meirihluta fyrir að-
skilnaði fyrir þann tíma.
Sannleikur málsins er nefnilega
sá að þrátt fyrir að frönskumæl-
andi Québec-búar þjáist margjr af
vægu ofsóknarbrjálæði í garð
enskumælandi granna sinna vilja
flestir halda sig innan Kanada.
Þeir vilja á hinn bóginn ganga eins
langt og unnt er til að verja menn-
ingararfleifð sína fyrir engilsax-
neskum áhrifúm.
Parizeau hefði sennilegast helst
kosið að Québec hefði eitt fylkj-
anna hafnað stjórnarskrárdrög-
unum. Fjöldi hinna fýlkjanna,
sem það gerði líka, er hins vegar
frekar vandræðalegur. Fæstir trúa
því að megn andstaða við breytta
þingskipan, fjárhagslega ábyrgð
fylkjanna eða sjálfstjórn ffurn-
byggja hafi valdið því að menn
fóru í hrönnum á kjörstaði til að
fella drögrn. íbúar vesturfylkjanna
— Bresku Kólumbíu, Albertu,
Saskatchewan og Manitoba —
voru mun sennilegar að segja
þvert nei við frekari undanláts-
semi í garð „froskanna“ eins og
Québec-búar eru gjarnan nefndir
af kanadískum engilsöxum lfkt og
Bretar nefna vini sína handan
Ermarsunds.
Skilaboðin til aðskilnaðarsinna
í Québec voru skýr: „Ef þið viljið
fara, farið þá í Guðs bænum.
Hverjum er ekki sama?“
ÞJÓÐARVITUND KANADA-
MANNA
En hvað tekur þá við? Sundrast
Kanada, svona allt að því fýrir
mistök, líkt og er að gerast í
Tékkóslóvakíu? Sennilegast ekki,
enda eru Kanadamenn þekktir
fyrir flest annað en flan. Þeir þurfa
hins vegar að taka sig saman í
andlitínu og velta því fýrir sér til
hvers þeir eru eiginlega tengdir
þessu ríkjabandi. Hvaða ríku
sameiginlegu hagsmunir það séu,
sem krefjist þess að Kanada sé til.
Staðreyndin er sú að þeir hags-
munir eru ekkert sérstaklega aug-
ljósir. Varnar- og öryggishags-
munir þeirra fara saman, en það
myndu þeir hvort eð er gera jafn-
vel þó svo ríkið klofnaði þvers og
kruss, því þrátt fýrir allt er ffernur
ósenniiegt að Québec-búar hyggi
á landvinninga í Ontario eða að
Montana í Bandaríkjunum sendi
þjóðvarðlið sitt inn í Albertu. Litlu
fátæku fýlkin á austurströndinni
sjá sér vitaskuld hag í byggða-
stefnu alríkisins, en skilningur
vesturfylkjanna á henni fer aftur
mjög þverrandi. Ontariobúar sjá
lítið vit í landbúnaðarniður-
greiðslum til Saskatchewan og Al-
berta og svo ffamvegis.
Hið eina, sem heldur ríkinu
saman, er óttinn við það að sogast
inn í Bandaríkin. Þar nyrðra líta
menn á sig sem Svía nýja heims-
ins og finnst granninn í suðri ráð-
ríkur barbari sem setji efnishyggj-
una ofar öðrum gildum. Margir
— sérstaklega bændur — eru lflca
.fúllir efasemda um ágætí Fríversl-
unarsamnings Norður-Ameríku
(NAFTA), sem þeir telja að þjóni
fyrst og fremst hagsmunum
Bandaríkjanna. Ems vilja Québec-
búar (af tvennu illu) frekar vera
komnir upp á náð annarra Kan-
adamanna en Bandaríkjamanna.
í þessu felst sennilega kjarni
málsins. Þjóðemisvitund Kanada-
manna byggist að mestu leyti á
samanburði við Bandaríkjamenn
og það er hin knýjandi nauðsyn
þess að Kanada sé ein efhahagsleg
heild gagnvart Bandaríkjunum,
sem sennilega mun valda mestu
um það að Kanadamenn í fýlkjun-
um tíu og auðnunum norður frá
munu áður en yfir lýkur kjósa að
búa saman í einni Könödu.
Andrés Magnússon
í 09 2lnflelw T|fraí0
Það vantar skýra
léimsókn Akihitos keisara til Kína er sú fýrsta í tvö þúsund ára sögu
japanska konungdæmisins og hefur að markmiði að bæta samskipti
ríkjanna. Andrúmsloftið í kringum heimsóknina gæti þó haft alveg þver-
öfug áhrif.
Kínverjar hafa aldrei fellt sig við hvernig stjórnin í Tókýó hefur á
óljósan hátt tjáð eftirsjá vegna stríðsrekstrar Japana. Það er lítíl von til
þess að Akihito keisari bregði út af vananum og segi eitthvað annað.
Samt er keisarinn tákn japanska ríkisins. Skýr afsökunarbeiðni vegna
framferðis Japana í stríðinu yrði túlkuð um alla Asíu sem upphaf nýs
kafla í japanskri sögu.
Því miður myndi slíkt reita til reiði volduga hægrisinnaða þjóðemis-
hyggjumenn sem snúast öndverðir gegn öllum hugmyndum um að Jap-
anir biðjist afsökunar á hegðun sinni í stríðinu. Sannleikurinn er sá að
Japanir hafa forðast að horfast í augu við ábyrgðina og sektina vegna
stríðsins. í Asíu velta margir því fýrir sér hvort þessi afneitun Japana á
staðreyndum sé ekki tilefni til að spyrja alvarlegra spurninga um framtíð
lýðræðisins þar í landi. Það þarf að hafa hemil á þjóðernissinnunum.
,Góðar fréttir! Okkur tókst að hafa hemil á verðbólgunni.