Pressan - 05.11.1992, Page 19

Pressan - 05.11.1992, Page 19
FIMMTUDAGUR PRESSAN 5. NÓVEMBER 1992 19 E R L E N T erfingjans Athinu, sem nú er orðin sjö ára og vellauðug. Hefur hann annast uppeldi hennar frá því móðir hennar lést og alltaf sviðið sárt, að honum skyldu ekki vera fengin yfirráð yfir auðæfum hennar. Onassis-arfúrinn er nú metinn á um 86 milljarða íslenskra króna, en hann samanstendur m.a. af stórum skipaflota, ýms- um fasteignum og verðbréfúm. Tæpur helmingur Onassis- auðæfanna féll Athinu í skaut, en hitt var látið renna í Alex- ander Onassis-styrktarsjóðinn, sem stofnaður var til minning- ar um bróður Christinu, Alex- ander, og styrkir málefni er varða vísindi, menningu og listir. Roussel heldur því fram að úr því að hann hafi forræði yfir dóttur sinni hljóti það að koma f hans hlut að hafa yfir- ráð yfir arfi hennar. Hann er síður en svo á því að gefast upp og hefúr í hyggju að leita réttar síns með hjálp franskra dóm- stóla. fenstahl komu út í Bretlandi fyrir stuttu og er bókin að hluta vamar- rit, þar sem hún reynir að bæta mannorð sitt og færa rök fyrir því að hún hafi aldrei fylgt Hitler að málum, né vitað af því sem koma skyldi. Hún segir myndú sínar að- eins vera heúnildamyndir og hún hafi aldrei litið á þær sem áróð- ursverk fyrir nasista. Leni segist hafa dáð Hitler í byrjun og ekki séð hann í réttu ljósi fyrr en undir lok stríðsms. Þegar hún komst að raun um lygamar og öll voðaverk hans hafi hún lagt hatur á hann og oft hugsað um hve hana langaði til að svipta Hitler lífi. Leni segir í bók sinni að hún hafi ekki haft minnsta grun um útrýmingarbúðir nasista og fyrst heyrt um þær eftir að hún var tek- in til fanga af bandamönnum. Ekki einu sinni einkaritarar Hitl- ers hafi haft hugmynd um hvað var á seyði og þó hafi þær góðu konur hitt hann á hveijum einasta degi. Ekki eru allir trúaðir á þessar skýringar Leni Riefenstahl á for- tíðinni og telja miklu frekar að hún, rétt eins og svo margir aðrir í Evrópu á þessum tíma, hafi kosið að loka augunum fyrir því sem var að gerast. Enn þann dag í dag standa deilur um það hvort túlka beri myndir Leni Riefenstahl sem heimildamyndir eða áróðursverk. Margir halda því fram að það sé útilokað að konan hafi getað stað- ið í þeirri meiningu að hún væri Leni Riefenstahl við tökur á mynd sinni Ölympíu sem fjallaði um Ólympíuleikana í Berlín 1936. Roussel girnist Onassís-auöæfin Þegar Christina Onassis, dóttir gríska auðjöfursins Ari- stoteles Onassis, lést 1988 eftir- lét hún þriggja ára dóttur sinni, Athinu, öll sfn auðæfi, og sat eiginmaður hennar og barns- faðir, Frakkinn Thierry Rous- sel, eftir með tvær hendur tóm- ar. Reyndar er honum engin vorkunn manninum, því hann fær drjúgan framfærslueyri á ári hverju úr sjóðum hinnar látnu eiginkonu og skyldi mað- ur ætla að hann gerði sig ánægðan með það. En sú er ekki raunin. Roussel fer með forræði dótturinnar og einka- að gera saklausar heimildamyndir um vin sinn Hider. Bömin hennar Leni Riefenstahl segir í bók sinni að hún hafi aldrei getað sætt við að verða að hætta í kvik- myndagerð. Myndirnar hennar séu í raun og veru bömin hennar og hún hafi eingöngu snúið sér að ljósmyndun vegna þess að hún hafi verið tilneydd að leggja hitt á hilluna. Leni heldur því fram að hún væri enn að hefði hún fengið að halda ótrauð áfram að gera kvikmyndir. Þótt hún segi það ekki beint í bókinni má ganga út ffá því sem vísu, að hefði Leni Rie- fenstahl haldið áfram í kvik- myndagerð hefði viðfangsefnið orðið eitt og hið sama: fegurð mannslíkamans, hreysti og þor. Leni Riefenstahl varð heimsfræg fyrir tilkomumiklar kvikmyndir sínar um Hitler og nasismann, en átti sér ekki viðreisnar von í kvikmyndagerð eftir að stríðinu lauk, enda litið á myndir hennar sem svæsnasta áróður. í æviminningum sínum heldur hún því fram að hún hafi aldrei fylgt Hitler að málum né hafi sig grunað hvað fyrir honum vakti. Þeir sem séð hafa mikilfengleg- ar kvikmyndir Leni Riefenstahl gleyma þeim aldrei. Þær eru án efa með glæsilegustu verkum kvikmyndasögunnar, því miður liggur manni við að segja, sökum þess hve viðfangsefnið var and- styggilegt: upphafning og skraut- sýningar þýskra nasista, hlægileg- ar en þó á vissan hátt heillandi til- raunir til að endurvekja andrúmið úr fornum germönskum hetju- sögum. Þetta festi Leni Riefenstahl á filmu af slíku næmi að sýn hennar telst í raun ein af tákn- myndum tuttugustu aldarinnar. Fyrri kvikmyndin, Sigur vilj- ans, fjallar um flokksþing nasista- flokksins í Númberg 1934 og sýnir Hitler stíga líkt og guð af himnum ofan, niður til fagnandi fjöldans á jörðu niðri. Sú síðari, Ölympía, fjallar um Ólympíuleikana í Berlín 1936 og sýnir hetjuleg tilþrif þrótt- mikils æskufólk sem ber flaktandi fána og logandi kyndla með sigur- bros á vör. Mikið hefúr verið rætt og ritað um það hvernig túlka megi myndir Riefenstahl og hvort þær skuli flokka undir heimilda- myndir eða nasistaáróður. í nýút- komnum æviminningum sínum reynir kvikmyndagerðarkonan, sem nú er níræð að aldri, að bera í bætifláka fyrir sig og sannfæra heiminn um að hún hafi ekkert vitað af fyrirætlunum Hitlers og ekki gengið nema gott eitt til með myndum sínum. Heillaði Hitler upp úr skónum Leni Riefenstahl, sem er fædd og uppalin í Berlín, var bergnum- in bæði af fegurð náttúrunnar og mannslíkamans og lét heillast af öllu sem var ævintýralegt og yfir- gengilegt. Hún varð ung heltekin af kvikmyndaleik og fékk sitt fyrsta hlutverk 22 ára í myndinni Heilaga jjallið, sem leikstýrt var af Arnold Franck og tekin upp í Ölpunum. Myndin sló í gegn og Leni varð á skammri stundu stjarna og lék effir þetta í nokkr- um myndum Francks. Eftir að hafa fylgst með kvikmyndagerð um nokkurt skeið ákvað hún að snúa sér sjálf að leikstjóm og gerði myndina Bláa Ijósið árið 1932, þar sem hún fór sjálf með aðal- hlutverkið. Myndin sagði frá lífi ungrar stúlku í ölpunum og þótt sagan væri bamslega einföld voru sögusviðið og myndatakan stór- kostleg, og myndin sló í gegn, bæði innan Þýskalands og utan. Meðal þeirra sem hrifust af Bláa Ijósinu var Adolf Hitler, sem á þessum tíma var um það bil að komast til valda í Þýskalandi. Leni segist í æviminningum sínum fýrst hafa litið Hitler augum þegar hann hélt þrumandi ræðu í íþróttahöllinni í Berlín í febrúar 1932. Þótti henni ræðan svo áhrifamikil að hún ákvað að skrifa þessum áhugaverða manni bréf og freista þess að ná tali af honum. Hitler hafði heillast af leikstjóran- um og leikkonunni Leni Rie- fenstahl í Bláa Ijósinu og var því ekki svifaseinn þegar honum barst bréfið frá henni. Sagði Hitler við stúlkuna að hann mundi ráða hana til að gera kvikmyndir fyrir sig, þegar hann kæmist til valda í Þýskalandi. Margfaldar verðlaunamyndir Fyrr en varði var Hitler sestur í valdastól og Leni fékk starfið sem henni hafði verið lofað. Hún hafði alltaf verið hugfangin af ómennskum fullkomleika; líkam- legum þrótti, hreinleika, fegurð og æskuljóma, eins og reyndar sést ljóslega á myndunum tveimur sem hún gerði fyrir Hitler og varð heimsfræg fyrir, Sigri viljans og Ólympíu. Myndimar vöktu geysi- lega athygli og þóttu meistaralega vel gerðar, þótt sitt sýndist hverj- um um innihaldið. Báðar hiutu þær fjölda verðlauna, meðal ann- ars gullverðlaunin á kvikmynda- hátíðinni í Feneyjum, fyrri mynd- in árið 1936 en hin 1938. Leni varð góð vinkona Hitlers og naut velvildar hans í hvívetna, þótt aldrei hafi þau stofnað til nánari kynna. Mikið var þó slúðr- að um þessa konu sem fékk allt upp í hendurnar og því ýmist haldið ffarn að hún væri ástkona Hitlers eða Jósefs Göbbels. Um leið og heimsstyrjöldinni lauk var áróðurs- meistari Hitlers, Leni Riefenstahl, handtekin og hald lagt á mynd- ir hennar. Effir þriggja ára fang- elsisvist var hún látin laus, enda ekki talið að hún væri sek um stríðsglæpi þó að hún væri yfirlýst sem „hliðhoir Hitler og nasism- anum. Þann stimpil hefur hún aldrei losnað við. Hún gerði nokkrar tilraunir til að halda áfram kvikmyndagerð að stríðinu loknu, en mætti hvar- vetna mótstöðu og neyddist að lokum til að gefast upp. Ljósmyndimar af Núba-ætt- bálknum Um miðjan sjötta áratuginn fékk Leni þá hugmynd að fara til Afríku effir að hafa lesið sögu effir Hemingway, ekki síst til að flýja niðrandi umfjöllun evrópskra fjöl- miðla, sem aldrei virtust geta fengið nóg af að rifja upp grugg- uga fortíð hennar. Þar kynntist hún Núba-ættbálknum í Súdan sem átti effir að verða myndefnið í ljósmyndum hennar, sem gerðu Leni Riefenstahl fræga á ný og komu henni á réttan kjöl, ekki síst fjárhagslega. Leni átti eftir að fara off til Afr- íku og dvelja langtímum á meðal Núba-ættbálksins og rannsaka lifnaðarhætti hans. Það þurfti svo sem ekki að koma neinum á óvart að hún varð bergnumin af öllu sem viðkom þessum frumbyggjum Afríku; nekt þeirra, hreysti og ekki síst ffelsi. Bera ljósmyndir hennar því glöggt vitni og skín í gegnum þær eirilæg, bamsleg aðdáun hennar á myndefninu. Kannski er hún þar ekki á ósvipuðum slóðum og í kvikmyndum sínum. Ævisagan varnarrit Endurminningar Leni Rie- Hið útskúfaða kvikmynda- skáld Hitlers Young ekki brunninn út Það er betra að brenna út en að láta gleyma sér. Eitthvað í þessum dúr söng bandaríski rokkarinn Neil Young fyrir næstum fimm- tán árum og vildi með því heiðra kollega sinn, pönkarann Johnny Rotten. En sjálfúr hefur Neil Yo- ung hvorki brunnið út né látið gleyma sér þótt hann sé orðinn 47 ára. Hann er að gefa út plötu þessa dagana sem ber heitið Harvest Moon og er sagt að þar leiti hann aftur til plötunnar Harvest, sem kom út 1972 og er mest selda verk Youngs til þessa. Það er sama hljómsveit og spilar með Young og þá og affur syngja Linda Ronstadt og James Taylor bak- raddir. í erlendri músíkpressu hefúr að undanförnu mátt íesa að Young sé sá þátttakandi í Wood- stock-hljómleikunum sem best hafi tekist að varðveita trúverðug- leika srnn. Hann má líka eiga það, Young, að hann hefúr aldrei látið neinn segja sér fyrir verkum. Óforvarendis hefúr hann skipt um stíl, oft þegar aðdáendur voru farnir að kaupa plöturnar og héldu sig vita hvar þeir hefðu hann. Þá hefur hann átt til að söðla um og gefa til dæmis út kántríplötu eða pönkplötu. Enda segir sagan að einhveiju sinni hafi hljómplötufyrirtæki sem hann starfaði fyrir höfðað mál á hendur honum — fyrir að reyna vísvit- andi að eyðileggja feril sinn. Veggjakrot í náðhúsum Ekki eru allir vanir að veita kroti á veggjum almenningssalerna mikla at- hygli, enda oftast gengið út frá því sem vfsu að skilaboðin sem þar er að finna séu ekki ýkja merkileg. Það kann því að vekja fúrðu margra, að veggjakrot í náðhúsum hefúr verið áhugamál ýmissa fræðimanna um langt skeið og hafa þeir getað lesið ýmislegt forvitnilegt út úr krafsinu. Fyrstu rannsóknimar sem gerðar voru á „náðhúsakroti" birtust í tímaritinu Anthropophyteia, sem kom út í Vínarborg á áranum 1904 til 1913, en meðal starfsmanna þess var engfrm annar en Sigmund Freud. Blaðið komst að þeirri niðurstöðu að loftið á útikömrum hefði greinilega andlega hvetjandi áhrif á fólk. Núna, 80 árum síðar, eru menn enn að velta vöngum yfir veggjakroti í Austurríki. Sálfræð- ingurinn Norbert Siegel hefur gert viðamikla rannsókn á veggjakroti á sal- ernum háskóla Vínarborgar og leiðir hún í ljós, að karlmenn eru mun árás- argjamari í skrifum sínum en kvenfólk. Niðrandi orð um flóttafólk og grófar yfirlýsingar þar að lútandi var nær eingöngu að finna á karlasalernum, og virðast hægrisinnaðir öfgamenn einkum fá andann yfir sig á náðhúsum. Á veggjum kvensalernanna gaf al- mennt að líta mun friðsamlegri ummæli og var þar einkum fjallað um málefni er varða konur. Mjög mikið af kroti kvennanna snerist um ástir og kynlíf og var heilu ástarsögurnar að finna á sumum náðhúsunum, sem greinilega höfðu verið skrifaðar á löngum tíma og af ýmsum höfundum.

x

Pressan

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.