Pressan - 27.05.1993, Blaðsíða 12

SKOÐA NI R
PRESSAN
Fimmtudagurinn 27. maí 1993
PRESSAN
STJÓRNMÁL
Utgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Siguröur Már Jónsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 3190, auglýsingar 64 •
30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86. tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur I lausasölu
Brotalöm í „bezta
kerfi í heimi“
í PRESSUNNI í dag er greint frá andláti sem átti sér stað í
Reykjavík við aðstæður sem eru siðuðu þjóðfélagi ekki sæm-
andi. Maður á bezta aldri, smitaður af sjúkdómi sem sannan-
lega dregur hvern mann til dauða, andaðist á heimili sínu án
þess að nokkur ffétti svo dögum skipti. Hann fannst loks
vegna þess að kunningjar voru farnir að hafa áhyggjur af
honum. Þetta gerðist þótt komið hafi verið upp kerfi að-
hlynningar og umönnunar sem heilbrigðisráðherra kallar
það bezta sinnar tegundar í heiminum.
í þessu tiltekna máli virðist enginn vita hvað það var sem
fór úrskeiðis. Maðurinn var útskrifaður af gjörgæzludeild
sjúkrahúss og hafði skamma viðdvöl annars staðar áður en
hann fór aftur heim til sín, að því er virðist án þess að neinn í
heilbrigðiskerfinu hafi gert tilraun til að fylgjast með líðan
hans og ferðum. Sjúkdómur hans var þess eðlis að hann gat
veikzt alvarlega hvenær sem var.
Enginn efast um að heilbrigðisstéttir vilja sinna störfúm
sínum af samvizkusemi. Mistök hafa átt sér stað og munu
vafalaust gera áfram. I þessu máli sem öðrum virðist hins
vegar staðfestast sú tilhneiging þeirra, að neita að vandamálið
sé raunverulega til staðar. Þannig kallar virtur smitsjúk-
dómalæknir þetta fáheyrt tilvik og framkvæmdastjóri Al-
næmissamtakanna telur að aðstæður hafi verið einstæðar.
Engar haldbærar skýringar hafa þó verið gefnar. Og ekkert,
sem komið hefúr ffam, bendir til þess að þetta geti ekki gerzt
aftur.
önnur tilhneiging heilbrigðisstétta er sú að enginn er
reiðubúinn að taka ábyrgð á mistökum þegar þau verða. Sá
einstaklingur væri heilbrigðisstéttum sómi og fyrirmynd sem
fyrstur viðurkenndi af hreinskilni og fyrirsláttarlaust ábyrgð
sína þegar mistök eiga sér stað. Það hefúr ekki gerzt enn.
Það kann að flækja þetta tiltekna mál að um er að ræða al-
næmi, sjúkdóm sem er svo umlukinn fordómum og
hræðslu, sem sprettur af fávizku, að flestir veigra sér við að
horfast í augu við hann. Það breytir nákvæmlega engu um
hitt að einstaklingur, sem okkur bar að hlú að og líkna, naut
ekki aðhlynningar sem hann átti skilið og lézt við skammar-
legri aðstæður en tárum taki.
Það er vitanlega engúm gleðiefni að vekja athygli á því,
sem virðist vera alvarleg brotalöm í heilbrigðiskerfinu, með
því að skýra ffá tilteknu máli nafngreinds einstaklings, ekki
sízt með tilliti til þess hversu skammt er um liðið ffá andláti
hans. Það er hins vegar öllum ógreiði gerður með því að
þegja um mál af þessu tagi. Það væri vísasta tryggingin fyrir
því að svo ömurleg saga endurtæki sig.
BLAÐAMENN Bergljót Friöriksdóttir, Egill Helgason,
Friðrik Þór Guömundsson, Guðrún Kristjánsdóttir,
Gunnar Haraldsson, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuöur,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Kristján ÞórÁrnason
myndvinnslumaöur, Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkatesari,
Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason, Einar Karl Haraldsson,
Guömundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hrafn Jökulsson, Hreinn Loftsson, Möröur Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéðinsson.
Listir: Guömundur Ólafsson, kvikmyndir, Gunnar Árnason, mynd-
list, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bók-
menntir, Martin Regal Ieikiist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
Forystukreppa hiá borgaríhaldinu?
„Markús virkar einsog
þreyttur ogpirraður áflest-
um spurningum og athuga-
semdum. Hann sýnist ekki
hafa neinskonar áœtlun um
borgarstjórnina, engafram-
tíðarsýn nema að halda
áfram í djobbinu. “
Um daginn varð ríkis-
stjórnin tveggja ára við illan
leik, og þarafleiðir víst að nú
eru líka að verða tvö ár síðan
Davíð Oddsson valdi sér eftir-
mann í sæti borgarstjóra:
Markús Örn Antonsson. Sem
síðan varð til þess að Ólafur
G. skipaði Heimi Steinsson,
sem ...
Innreið Markúsar Arnar í
borgarstjórn batt á sínum
tíma enda á hallærislegan
vandræðagang í borgarstjórn-
arliði Sjálfstæðisflokksins þar-
sem margir þóttust kallaðir en
engir verðugir í augum þess
sem öllu réð. Voru þá ýmsir
sammála Davíð sem ekki
höfðu verið það mjög off áð-
ur.
Val Markúsar Arnar mælt-
ist nokkuð þokkalega fyrir í
borginni. Þarna fór maður
með ótvíræða reynslu af
stjórnmálum almennt og
borgarmálum sérstaklega, og
þótt um staðfasta hollustu
hans við Sjálfstæðisflokkinn
væri hvergi efast sýndist
Markús Örn vera hallari undir
heilbrigða skynsemi en þær
skólakreddur nýfrjálshyggj-
unnar sem flestir flokksfélagar
hans játuðu hástöfúm. Mark-
ús hafði þá unnið sér virðingu
langt útfyrir nokkur flokks-
mörk með framgöngu sinni
sem útvarpsstjóri á erfiðum
tímum í sögu Ríkisútvarpsins.
Þar lét hann gömul þröngsýn-
issjónarmið úr pólitíkinni
víkja og kom fram af festu og
myndarskap sem ábyrgur
embættismaður á almanna-
vegum.
Fyrstu tíðindi af borgar-
stjóranum Markúsi Erni
bentu líka til þess að hér hefði
verið vel valið. Markús kom
að sjálfsögðu fram af fullri
kurteisi við fyrirrennara sinn
og flokksformann — en gáf
borgarbúum nokkuð skýrt til
kynna að nú væri kominn
annar maður af annarri sort:
nú yrði hætt minnismerkja-
smíð, sagði hann, og heimtaði
nákvæma stöðu í fjármálum
Perlunnar þarsem hæst hafði
þartil komist fjármálasnilli
fyrrverandi borgarstjóra og
hans manna. Utanaðkomend-
um virtist líka að Markús ætl-
aði sér að taka upp annan
stjómunarstíl en Davíð í borg-
arstjórninni. Fyrst um sinn
bar óvenjulega mikið á þeim
borgarfulltrúum Sjálfstæðis-
flokksins sem yfirleitt þykir
vera veigur í. Markús sýndist
láta sér það lynda, og líta á sig
sem fremstan meðal jafúingja
í þeim hópi, sem voru nokkur
viðbrigði ffá fyrri tímum þeg-
ar samfylgdarmenn Davíðs
voru svo kaffærðir að borgar-
búum tókst varla að nefna
nokkurn þeirra í fjölmiðla-
spurningum. Hann virtist líka
ætla að taka upp vinsamlegri
afstöðu til stjórnarandstöð-
unnar í borgarstjórn en hinn
fyrri leiðtogi. En meðal sveit-
arstjórnarmanna þykir
Reykjavíkurborg hafa algera
sérstöðu í þeim efnum sem
varða samstarf kjörinna full-
trúa í meirihluta og minni-
hluta, og versnaði verulega á
áratugi Davíðs.
Og menn tóku eftir að
hann gekk talsvert um bæinn,
svona frekar í stíl Bastíans í
Kardimommubænum en
glæsikerrutöffarans sem áður
réð ríkjum í Reykjavík.
En eftir tvö ár er einsog
ekkert hafi gerst af því sem
fyrstu mánuðir bentu til um
hinn nýja borgarstjóra. Ábyrgi
og þróttmikli útvarpsstjórinn
sem einusinni var lítur út ein-
sog í vandræðum með sjálfan
sig og sína nýju stöðu. For-
ystumaður jafnstærsta borgar-
stjórnarfloklcs í sögunni virð-
ist eiga fúllt í fangi með að
halda niðri framgjörnum
minnispámönnum. Sam-
skiptin við stjórnarandstöð-
una hafa einkennst af skætingi
og munnsöfnuði sem menn
áttu síst von á, til dæmis gagn-
vart Ólínu Þorvarðardóttur.
Markús virkar ekki í fjöl-
miðlum einsog hann þurfi að
tala við sitt fólk, heldur einsog
þreyttur og pirraður á flestum
spurningum og athugasemd-
um. Hann sýnist ekki hafa
neinskonar áætlun um borg-
arstjórnina, enga ffamtíðarsýn
eða dagskrármál nema að
halda áfram í djobbinu. Og
hinum röggsama fyrrverandi
fjölmiðlungi virðast stundum
svo mislagðar hendur við al-
mannatengsl að aðrir sjálf-
stæðismenn víkja ffá og skilja
hann eftir einan til varnar.
Fréttatilkynningin vandræða-
lega um túlkun skoðanakönn-
unar í Heimsmynd lýsti ekki
miklu sjálfstrausti hjá borgar-
stjóranum. Merking bréfsins
um Tomma og Hótel Borg er
flestum ennþá hulin, enda
enn óskýrð og kannski óskýr-
anleg af hálfu borgarstjórans.
Á meðan liggur sú ályktun
beinast við að þar sé verið að
leggja lóð á vogarskálar
Tomma vegna þess að Mark-
ús og Sjálfstæðisflokkurinn
verði að vernda þar sínar pól-
itísku fjárfestingar. Sem væri
spilling í nútíð. Næsta ályktun
er sú að nú eigi að jafna borg-
arviðskiptin frá því sem áður
var þegar þau virðast hafa
beinst mestöll að fyrirtækjum
sama mannsins, einkavinar
fyrri borgarstjóra. Sem væri
spilling í þátíð. Og enn er þag-
að.
Meirihluti Sjálfstæðis-
flokksins í síðustu borgar-
stjórnarkosningum var mikill.
Aðstæður virðist ætla að verða
flokknum heldur óhagstæðar
þegar það verður kosið aftur
eftir tæpt ár, ríkisstjórnin
óvinsæl og löngu liðin sú
efnahagsuppsveifla sem mok-
aði peningum í kassa Davíðs.
En þetta hefur gerst áður án
mikilla afleiðinga í borginni.
Og ekki virðast andstöðu-
flokkar í neinum þeim stell-
ingum að veldi Sjálfstæðis-
flokksins sé hætt í Reykjavík.
En það veldi hefur ekki síst
byggst upp á því að þar stjómi
flokkurinn einsog hann helst
vill, aleinn í meirihluta, — og
með hinn sterka leiðtoga sem
ekki þarf að sinna leiðinlegum
málamiðlunum. Þessir leið-
togar hafa síðan þótt sjálf-
kjörnir til forystu á lands-
kvarða. Og hvað sem um
stjórn flokksins í höfuðborg-
inni verður sagt, eða um
gagnið af leiðtogum þaðan í
landsmálum, þá hefur flokk-
inn ekki skort sterka og kröft-
uga leiðtoga hingað til í borg-
arstjórninni.
Sé Sjálfstæðisflokkurinn nú
að stefna í forystukreppu í
Reykjavík kynnu kosningarn-
ar næsta vor að verða athyglis-
verðari en um hríð hefur
sýnst.
Höfundur er íslenskufræðingur.
ÁLIT
JÓN LÁRA V.
DANÍELSSON JÚLÍUSDÓTTIR
JÓN GUNNAR J.
MAGNÚSSON FRIÐRIKSSON
BIRGIR
DÝRFJÖRÐ
7c?
/ nýgerðum kjarasamn-
ingum aöila hins frjálsa
vinnumarkaðar er
kostnaðinum af beinum
og óbeinum kjarabótum
að mestu velt yfír á rík-
issjóð.
Á ríkið að borga kjarasamninga?
Jón Daníelsson, lektor í hag-
fræði: „Ef jólasveinninn væri
til og útvegaði ríkinu peninga
til að dreifa til þegnanna væri
eitthvert vit í þessu, en meðan
nauðsynlegt er að skattleggja
almenning til að borga fyrir
samninga er ansi djúpt á
skynseminni. Mergurinn
málsins er sá, að ríkið á að-
eins tvo kosti til að kaupa
samninga. Annar er að skatt-
leggja almenning, sem þýðir
að við borgum milliliða-
kostnað til ríkisins fyrir að
taka frá okkur peninga til
þess eins að borga okkur
hann aftur. Hinn er að taka
peninga að láni, en í því felst
að við borgurn fyrir skamm-
tímaneyslu með langtíma-
skuldum. Það er ekkert
ósvipað og alkóhólisti sem
veðsetur húsið sitt til að
borga brennivínið. Betra væri
ef hagsmunaaðilar vildu leysa
vandamál hagkerfisins í stað
þess að stinga höfðinu í sand-
inn og ákalla ríkið.“
Lára V. Júlíusdóttir, lög-
fræðingur ASÍ: „Það er ljóst
að þessir kjarasamningar fela
ekki í sér neinar kauphækk-
anir, heldur fela fyrst og
fremst í sér að efla atvinnu-
ástandið, það er yfirlýst
markmið samninganna að
draga úr atvinnuleysinu. Þessi
leið var valin, að ríkið kæmi
inn með öflugum hætti til að
renna stoðum undir atvinnu-
lífið. Það er ekki síst skýrt
hagsmunamál hins opinbera
að halda uppi öflugri atvinnu
og þessi leið er því eðlileg við
þær kringumstæður sem nú
ríkja. Hitt er annað mál að
þetta er ekki sú leið sem alltaf
á að fara, heldur aðeins þegar
staðan er sú sem hún er í
dag.“
Jón Magnússon, formaður
Neytendafélags höfuðborg-
arsvæðisins: „Það er brot á
grundvallarreglum markaðs-
þjóðfélagsins að ríkið ástundi
það velferðarkerfi með at-
vinnuvegunum að niður-
greiða fyrir þá laun í landinu.
Með því sem nú er verið að
gera er einfaldlega verið að
taka úr hægri vasanum og
flytja yfir í þann vinstri, því að
endurgreiðslan til ríkisins
lendir hvort sem er óhjá-
kvæmilega á sömu aðilum og
njóta nú hagræðis af þessum
meintu gjöfum ríkisstjórnar-
innar. Best væri að ríkið skap-
aði eðlilegt lífs- og athaíúaum-
hverfi í þessu landi með því að
stuðla að eðlilegri verðmynd-
un og lækkun vöruverðs með
þeim hætti sem myndi koma
bæði atvinnurekendum og
launþegum meira til góða en
aðgerðimar nú.“
Gunnar J. Friðriksson, fyrrv.
formaður VSÍ: „Ríkið er að
sumu leyti að leika hlutverk
sáttasemjara. Oft hefur verið
reynt að bæta kjör hinna
lægst launuðu, en hinir hærra
settu hafa ekki sætt sig við
minnkandi launabil. Reynt
heíúr verið að forðast launa-
skrið, t.d. með neikvæðum
sköttum, og mér virðist þessir
samningar fela í sér útgáfu af
því. Það neikvæða í þessu er
ógnvænleg aukning ríkishall-
ans, sem virkar fremur til
hækkunar á vöxtum. Og
lækkun matarskattsins er ekki
tekjujafnandi. En atvinnu-
ástandið er slæmt og mér
finnst það af hinu góða ef rík-
ið getur kornið inn í og stuðl-
að að raunverulegum kjara-
bótum sem hinir lægst laun-
uðu njóta fyrst og ffemst.“
Birgir Dýrfjörð, form. full-
trúaráðs Alþýðuflokksins í
Rvk.:
„Ríkissjóður á að bæta kjör
alþýðu í gegnum velferðar-
kerfið. Til þess þarf að afla
ríkissjóði tekna. Það er því af-
ar vanhugsuð aðgerð þegar
launþegasamtökin berjast í
raun gegn velferðarkerfinu
með því að beita þvingunum
til að rýra tekjur ríkissjóðs.
Ríkissjóður á ekki að borga
þessa samninga með erlend-
um lánum, ekki með aukn-
um niðurskurði á samneysl-
unni. Hann á að borga þá
með aukinni skattheimtu og
þá geta launþegasamtökin
spurt sig: Drap ég mann eða
drap ég ekki mann?“