Pressan - 27.05.1993, Blaðsíða 13

SKOÐAN I R
Fimmtudagurinn 27. maí 1993
PRESSAN 13
0 8
Olíufélagið á krossgötum
STJORNMAL
Landráðamaðurinn
og Vísismafían
Á árunum fyrir seinni
heimsstyrjöldina lokuðust
markaðir íslendinga íyrir
hefðbundnar afurðir. Af þeim
sökum, svo og vegna ýmissa
heimatilbúinna úrræða, stóð
kreppan lengur hér en í öðr-
um löndum. Einn var sá
stjórnmálamaður, sem taldi
að íslendingar ættu að halla
sér í vesturátt, þaðan væri ein-
hvers að vænta. Þessi stjórn-
málamaður hafði orðið undir
í sínum flokki, var formaður
flokksins en í andstöðu við
ráðherra hans.
Þetta var Jónas Jónsson ffá
Hriflu. Á þessum árum voru
áhrif Jónasar helst þau, að
hann var formaður utanríkis-
málanefndar Aiþingis. Jónas
hafði forgöngu um það að Is-
lendingar tækju þátt í heims-
sýningunni, sem haldin var í
New York árið 1939.
Til að veita sýningarhaldinu
forstöðu réð hann ungan og
efnilegan samvinnumann úr
Eyjafirði. Það var Vilhjálmur
Þór. Jónas hafði kynnst hon-
um í starfi samvinnuhreyfing-
arinnar en Vilhjálmur var ekki
nemandi hans úr Samvinnu-
skólanum eins og Eysteinn
Jónsson.
Vilhjálmur hafði brotist til
valda og áhrifa án skólagöngu,
frá því að vera sendill hjá KEA
til þess að verða fram-
kvæmdastjóri þess.
Nú fól Jónas honum nýtt
hlutverk og það var að opna
versturgluggann fyrir Island.
Jónas hafði túlkað kenningu
Monroes forseta á nýjan veg.
Samkvæmt túlkun Jónasar var
fsland á bandarísku áhrifa-
svæði og nú yrði að koma
Bandaríkjastjórn í skilning
um það. Dró Jónas upp Leifs-
línu, sjálfur var hann Leifur
heppni en Vilhjálmur land-
nemi var Þorfinnur karlsefni.
Símnefni Vilhjálms í New
York var Karlsefhi.
Þegar sýningarhaldi lauk
varð Vilhjálmur aðalræðis-
maður Islands í Bandaríkjun-
um.
Rétt þykir að rifja upp þessa
atburðarás þegar fjailað er um
Olíufélagið hf., því Olíufélagið
hf., umboðsaðili fýrir Stand-
ard Oil, Essó og Rockefeller-
ættina, er skilgetið afkvæmi
opnunar vesturgluggans. I
starfi sínu vestanhafs lagði
Vilhjálmur sig ffam um að ná
viðskiptatengslum og sér þess
víðar stað en í Essó. Hann
lagði grunninn að framleiðslu
Coca Cola á Islandi með fé-
laga sínum, Birni Ólafssyni.
Ólafur Thors kallaði þá Kók
og Kóla en hann vissi ekki
hvor var hvor.
Vilhjálmur Þór stofnaði OI-
íufélagið hf. árið 1947. Stofh-
endur voru Samband ís-
lenskra samvinnufélaga og
nokkrir útgerðarmenn. Olíu-
félagið náði strax viðskiptum
við Bandaríkjamenn á Kefla-
víkurflugvelli við komu þeirra
1951. Bandaríkjamenn litu
svo á að hér yrði að vera öfl-
ugt birgðahald fyrir olíuvörur
og greiddu þeir Olíufélaginu
hf. rausnarlega fyrir það.
Seinna tók vamarliðið sjálff
við birgðahaldinu og byggði
olíuhöfn í Helguvík. Forstjóri
Olíufélagsins hf. taldi þá ffam-
kvæmd óráð og var þar á
sama máli og herstöðvarand-
stæðingar.
Hagnaður félagsins var
mikill ffá upphafi og gat því
félagið byggt upp öflugt dreifi-
kerfi um allt land. Viðskipti
félagsins í Reykjavík voru
mjög takmörkuð og kvartaði
félagið sáran undan því að fá
aldrei úthlutað lóð undir
bensínstöð í Reykjavík. Fyrstu
bensínstöðvar sínar í Reykja-
vík keypti félagið af Nesti í
Fossvogi og í Ártúnsbrekku.
Svo liðu árin og eigandinn
leið út af. Olíufélagið hf. var í
meirihlutaeign SIS, en svo
varð SlS að láta af hendi hluta
af bréfaeign sinni upp í skuld-
ir.
Þannig eignaðist Sam-
vinnulífeyrissjóðurinn stóran
hlut í félaginu. Að lokum tók
Landsbankinn hlutabréf SÍS
að handveði fýrir skuldum SlS
við bankann. Þau bréf voru
síðan seld og keypti Olíufélag-
ið hf. sjálft hlutabréfm. Falla
þau bréf niður og eru dauð.
Félagið skuldbatt sig hins veg-
ar tii að bjóða út nýtt hlutafé
til að mæta þessari innlausn
og hefúr gert það að litlu leyti.
Olíufélagið hf. stendur því á
krossgötum um þessar mund-
ir. Það er munaðarlaust, for-
eldrið fallið frá og farið að
kjósa í stjórn þess. Forstjóri
þess um langa hríð, VilhjáJm-
ur Jónsson, hefur látið af
störfum og við hefúr tekið nýr
forstjóri, Geir Magnússon,
sem áður var fjármálastjóri
hjá fallna risanum, SÍS, og
bankastjóri banka, sem ekki er
lengur til, Samvinnubankans.
Vilhjálmur Jónsson sagði
reyndar á félagsslitafundi
Samvinnubankans: „Sumum
verður allt úr engu en öðrum
verður allt að engu“, hvað svo
sem hann meinti.
En það eru fleiri vegir sem
liggja að þessum krossgötum.
Olíufélagið hf. virðist ekki
ætla að bæta sér upp þá blóð-
töku, sem kaupin á eigin
hlutabréfúm voru.
Olíufélagið á mikið af drasl-
hlutabréfum í vandræðafélög-
um samvinnuhreyfingarinnar.
Þessi hlutabréf hefur Olíufé-
lagið eignast í skuldauppgjöri
og fjárhagslegri endurskipu-
lagningu þessara félaga. Erfitt
er að meta hvers virði 500
milljóna króna hlutafjáreign
félagsins er. Eignin kann að
vera Olíufélaginu einhvers
virði vegna ffamtíðarvið-
skipta, ef félögin geta þá borg-
að fyrir úttektir sínar.
Olíufélagið hf. á margar og
glæsilegar fasteignir á lands-
byggðinni, eins og „Hyrnuna"
í Borgarnesi. Þar eru reknar
bensínstöðvar, sem taldar
yrðu hallir í útlöndum, en
önnur aðstaða er leigð kaup-
félögum fyrir slikk. Hver er
arðsemi þessara eigna?
Félagið hefur verið þiggj-
andi úr Flutningsjöfnunar-
sjóði. Til stendur að hætta
fíutningsjöfnun.
Og kalda stríðið er búið, því
Sovétríkin liðuðust í sundur
eins og SlS, og Bandaríkja-
menn borga ekki sem fyrr.
Verður félagið rekið á „fé-
lagslegum grunni“ eða við-
skiptalegum grunni eftir þess-
ar breyttu aðstæður? Það er
spurningin.
Gula Pressan hlaut að hafa
farið blaðavillt: Moggi gamli
velti því fyrir sér á sunnudag-
inn hvort Þorsteinn Pálsson
dómsmálaráðherra sæi
ástæðu til að höfða mál á
hendur Þorsteini Pálssyni
sjávarútvegsráðherra.
Tildrög málsins? Jú, Banda-
ríkjamenn sendu okkur ósvíf-
ið hótunarbréf þarsem stjóm-
völd voru vöruð við afleiðing-
um þess að hefja hvalveiðar að
nýju. Þorsteinn Pálsson, sem
er mikill áhugamaður um
hvalveiðar, lét þau orð falla að
forseti Bandaríkjanna hlyti að
hafa horft á of margar mafiu-
myndir.
Bill garmurinn Clinton hef-
ur ekki átt sjö dagana sæla að
undanförnu. Leiðtogar Evr-
ópu hafa hunsað utanríkispól-
itík hins unga forseta og jafn-
vel gert opinskátt grín ’að hug-
myndum hans um úrræði til
þess að koma á friði í heimin-
um. Bandaríkjamenn hafa
orðið að bíta á jaxlinn og
bölva í hljóði, en öllu eru tak-
mörk sett. Og þegar sjávarút-
vegsráðherra dvergríkis held-
ur því blákalt fram að Banda-
ríkjaforseti hafi hugmyndir
sínar um alþjóðasamskipti úr
hasarmyndum um ófyrir-
leitna mafíósa, — þá sögðu
möppudýrin í Washington:
Hingað og ekki lengra.
Þetta er vandræðalegt mál
fyrir Þorstein Pálsson sjávar-
útvegsráðherra. Ekki fyrst og
fremst af því að hann á yfir
höfði sér allt að sex ára fang-
elsi, taki Þorsteinn Pálsson
dómsmálaráðherra þá
ákvörðun að höfða mál á
hendur honum fyrir brot á 95.
grein hegningarlaga. Nei, mál-
ið er vandræðalegt af því að
það er til marks um klaufa-
skap og fyrirhyggjuleysi sjáv-
arútvegsráðherra. Þorsteinn er
búinn að skaða vígstöðu Is-
lendinga í hvalamálinu svo
mikið, að nánast er hægt að
slá því föstu að hvalveiðar
okkar heyri áfram sögunni til.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
Þorsteinn Pálsson klúðrar
málum þegar hann er með
takkbærileg spil á hendi.
Hann virðist því miður hald-
inn sjálfseyðingarhvöt sporð-
drekans, enda fæddur 29.
október.
En það var þetta með mafi-
una og Þorstein Pálsson
dómsmálaráðherra. Fyrir
sautján árum var Þorsteinn
ungur og reffilegur ritstjóri
Vísis og átti í grimmilegri og
vonlítilli samkeppni við Dag-
blaðið. I þann tíð lagði Vil-
„Hvað gerir Þor-
steinn? Það verður
fróðlegt aðfylgjast
með því hvort
hann heldur til
streitu fullyrðing-
um um að Bill
Clinton sitji lon og
don íHvíta hús-
inu og lœri að-
ferðafrœði glœpa-
manna. “
mundur Gylfason til atlögu
við pappírstígra og möppudýr
íslensks stjórnkerfis af síðum
Vísis, og sakaði meðal annars
dómsmálaráðuneytið um að
hefta rannsókn á Geirfinns-
málinu.
Fréttamenn sneru sér eðli-
lega til þáverandi dómsmála-
ráðherra, Ólafs Jóhannesson-
ar, og spurðu hvort verið væri
að hylma yfir með stórglæpa-
mönnum. Óli Jó glotti nú
bara að þessari vitleysu en lét
þess jafnframt getið að í þessu
máli væri ekki fýrst og ffernst
við Vimma nágranna sinn að
eiga. Nei, það var sjálf Vís-
ismafian sem stóð fyrir aðför-
inni.
Hvernig brást Þorsteinn
Pálsson ritstjóri við ummæl-
um dómsmálaráðherra? Jú,
Þorsteinn ritstjóri fór í meið-
yrðamál. Og þannig atvikaðist
það, að nýyrðið „Vísismafia"
var dæmt dautt og ómerkt og
hefúr þessvegna ekki ratað inn
í seinni tíma orðabækur. Ólafi
var auk þess gert að greiða 20
þúsund krónur í málskostnað.
Þarmeð voru dómstólarnir
búnir að staðfesta að hinn
ungi Þorsteinn væri ekki maf-
íuforingi. Þetta var fýrir sautj-
án árum, og í ljósi sögunnar
hlýtur að hafa hvarflað að
Þorsteini dómsmálaráðherra
að grípa tfl 95. greinar hegn-
ingarlaga og ákæra hinn
óprúttna sjávarútvegsráðherra
sem sannanlega hefúr móðg-
að erlendan þjóðhöfðingja og
vefengt dómgreind voldugasta
manns heims.
Eða hvað? Kannski bregst
Þorsteinn við einsog forveri
hans sem lét sér fátt um finn-
ast þegar Vísir gekk af göflun-
um hér um árið. „Mafía er
það og mafía skal það heita,“
sagði Ólafur og hvikaði
hvergi.
Hvað gerir Þorsteinn? Það
verður fróðlegt að fýlgjast
með því hvort hann heldur til
streitu fullyrðingum um að
Bill Clinton sitji lon og don í
Hvíta húsinu og læri aðferða-
fræði glæpamanna.
En hvalirnir geta synt sinn
sjó. Þökk sé Þorsteini.____
Höfundur er rithöfundur.
FJÖLMIÐLAR
Innyfli Óskars Guðmundssonar
„Égjáta að mér svelgdist á morgunmatn-
um áföstudaginn þegar éggerði mér
greinfyrirþví hversu valdamikill ég var
skyndilega orðinn. En þungiþessarar
nýju ábyrgðar minnkaði fljótlega þegar
ég mundi að hún er — eins og svo margt
fleira — bara til í höfðinu á Óskari Guð-
mundssyni. “
Fæðing leiðara PRESS-
UNNAR í síðustu viku var
óvenjuerfið. Aldrei þessu vant
langaði mig ekki að leggja út
af neinu í efni blaðsins, þótt
ekkert annað lægi sosum
heldur í augum uppi. En það
verður stundum að míga þótt
manni sé ekki mál og ég valdi
tvö af auðveldustu skotmörk-
um landsins: skammaði Hall-
dór Blöndal fýrir landbúnað-
arstefnuna og Moggann fýrir
að hampa Halldóri. Marg-
sunginn söngur og ekkert sér-
lega frumlegt við framsetning-
una.
Þangað til hann komst í
höfuðið á Óskari Guðmunds-
syni, fjölmiðlarýni Rásar 2.
Þegar hann hafði farið hönd-
um um leiðarann í útvarpinu
var útkoman þessi: Mogginn
hefúr vakið athygli á Halldóri
Blöndal sem landsbyggðar-
leiðtoga Sjálfstæðisflokksins
og þar með aðalkeppinaut
Davíðs Oddssonar um for-
mennsku. Málgagn kosninga-
stjóra Davíðs, PRESSAN,
svaraði að bragði með harðri
árás á Halldór. Fylgist með,
hlustendur góðir, því í upp-
siglingu eru spennandi átök í
Sjálfstæðisflokknum.
Ég játa að mér svelgdist á
morgunmatnum á föstudag-
inn þegar ég gerði mér grein
fýrir því hversu valdamikill ég
var skyndilega orðinn. En
þungi þessarar nýju ábyrgðar
minnkaði fljótlega þegar ég
mundi að hún er — eins og
svo margt fleira — bara til í
höfðinu á Óskari Guðmunds-
syni.
Óskar er nefnilega sérstök
tegund af mannfólki. Hann er
alinn upp á Þjóðviljanum og í
Alþýðubandalaginu, þar sem
geisað hafa árum saman hörð
og persónubundin átök. Það
gat skilið á milli feigs og ófeigs
að kunna að lesa innyfli Þjóð-
viljans rétt tíl að skilja hver var
ofaná þá vikuna, Ólafur Ragn-
ar, Svavar, Ásmundur og allir
þeir. Þá voru menn eins og
Óskar ómetanlegir af því að
þeir þóttu geta lesið úr síðum
Þjóðviljans eitthvað annað en
stóð þar. Þeir rýndu í innyflin
og lögðu hápólitíska merk-
ingu í minnstu smáatriði.
Struku svo skeggið og kink-
uðu kolli stoltir yfir spekinni.
Auðvitað voru skýringar
þeirra oftast innantómt og illa
rökstutt kjaftæði, en það skipti
ekki höfuðmáli; það var nóg
að þær væru sennilegri en
annarra.
Ef Óskar Guðmundsson
læsi PRESSUNA sína betur
sæi hann að viku eftir viku eru
í blaðinu harkalegar árásir á
Davíð Oddsson, stundum svo
svívirðilegar að meira að segja
mér stendur ekki á sama og er
ég þó hvorki sérlega tepruleg-
ur né heldur í aðdáendaklúbbi
forsætisráðherrans. En grein-
ingaraðferð Óskars er svo
djúp að hún kafar undir raun-
veruleikann og snertir hann
aldrei. Allt það sem gengur
þvert gegn niðurstöðunni
truflar hana aldrei, því spek-
ingurinn nálgast hana með
innsæi sínu, ekki röklegri
hugsun. Þetta er sérgrein
manna eins og Óskars Guð-
mundssonar. Þess vegna var
hann passlegur rýnir fyrir
Þjóðviljann og þess vegna er
hann sorglega vondur rýnir á
Rás 2,_________________________
Kari Th. Birgisson
f
Á uppleið
Þorsteinn Pálsson
sjóvarútvegsráðherra
Þad er ekki heiglum hent aö
móöga sjálfan Bandaríkja-
forseta.
Jón Gerreksson
Skálholtsbiskup
Einhver annálaöasti þorpari
íslandssögunnar fær upp-
reísn æru fimm öldum eftir
aö hann var settur í poka og
drekkt — og þóttu lengst-
um makleg málagjöld. Nú
segir í sjónvarpinu aö hinir
raunveruiegu illvirkjar hafi
veriö bændurnir sem
drekktu Jóni.
Benedikt Davíðsson
og Þórarinn Þórarinsson
formaður ASI og framkvæmdastjóri
VSÍ
Þeim varö ekki skotaskuld
úr aö festa í kjarasamninga
aö aflakvóti yröl óbreyttur á
næsta ári. Þeir upp, þorsk-
urinn niöur.
I
Á niðurleið
Guðmundur J. Guðmundsson
formaður Dagsbrúnar
Þá er fokiö í fiest skjól þeg-
ar féiagsmenn í Dagsbrún
eru farnir aö taia um kyn-
slóöaskipti.
Heimir Pálsson
formaður BHM
Háskólamenn lögöu niöur
stéttarfélagiö sitt, en hann,
sjálfur formaöurinn, sat eftir
meö sárt enniö
landsliðsþjálfari í fótbolta
Hann ætlaöi aö búa til létt-
leikandi sóknarliö, en ís-
lensku piltarnir voru eins og
spýtukarlar samanboriö viö
gamalmennin í landsliöi Lúx-
emborgar.