Pressan - 27.05.1993, Blaðsíða 25

HAMAGANGUR
Fimmtudagurínn 27. maí 1993
PRESSAN 25
HAM
í bullandi stuði!
Ham Hættir aö vera heimskasta hljómsveit í heimi
HAM er besta hljómsveit á
íslandi. Engin spurning.
HAM hefur þó aldrei verið
mjög dugleg hljómsveit. Bara
hjakkað þetta í svipuðu fari í
fimm ár. Spilað fyrir sömu
unglingana á sömu börunum,
reynt íyrir sér með litlum sem
engum árangri í útlöndum,
gefið út örfáar plötur. Kannski
eitthvað breytist núna: platan
HAM í stuði — Saga rokksins
1988-1993 er væntanleg og
hljómsveitin á leiðinni til New
York, að sjálfsögðu til að
„meikaða“, þótt HAMstrar
geri sem minnst úr ferðinni,
enda dæmin svo ofboðslega
hallærisleg um bláeygða ís-
lenska poppbjána sem blása
sig út í hvert skipti sem þeir
stíga upp í breiðþotu. Síðasta
tækifæri Reykvíkinga til að sjá
skrums: Það er svo auðvelt að
segja að ævisögur Bryndísar,
Ingólfs Guðbrands, Rósu og
Báru séu bara yfirborðið eitt.
Það er miklu erfiðara að gefa
ævisögum Guðmundar jaka,
Aðalheiðar Bjarnfreðsdóttur,
Guðmundu Elíasdóttur, Jó-
hönnu Egilsdóttur sömu ein-
kunn. Það er fólk úr verka-
lýðs- og alþýðustétt og ekld
eins auðvelt viðfangs að al-
hæfa um og Bára, Rósa og
Bryndís.
Kannski býr einhver innri
ótti með „hinum meðvitaða
gagnrýnanda“ að játa opin-
berlega að fólk eins og Bára,
Rósa og Bryndís hafi tilfinn-
ingar og séu manneskjur sem
geti veitt honum sálfræðilega
samsemd? Ef til vill fmnst
gagnrýnandanum hann glata
einhverju af menningarlegri
ráðvendni sinni með því að
viðurkenna að honum hafi
fundist ævisaga Rósu, Bryn-
dísar eða Báru góð?
Hann er að minnsta kosti
öruggari með að segja að þess-
ar ævisögur hafi verið vondar,
innantómar eða yfirborðsleg-
ar.
í slíku mati á starfsstéttum
ævisagnapersóna felst auðvit-
að hugleysi en einnig þeir
duldu fordómar gagnrýnand-
ans, að fólk úr verslunarstétt,
auglýsingaheimi, ferðaþjón-
ustu eða öðrurn „óbók-
menntalegum“ starfsstéttum
eigi ekki rétt á ævisögum.
Rétturinn til ævisagna eigi að-
eins að tilheyra fólki úr
þessa frábæru tónleikasveit
gefst á morgun í Tunglinu.
Um upphitun sjá Dr. Gunni,
Svið frá Húsavík og Moskvítzj
frá Hafnarfirði.
Björn „Bóbó“ Blöndal
bassaleikari féllst á að svara
spumingum PRESSUNNAR.
„Þetta er safnplata“, segir
Bóbó þegar spurt er út í nýju
plötuna, „platan Hold, fimm
lög af hinni týndu „Pimpmo-
bile“-plötu, þrjú ný lög sem
Roli Mosiman vann með okk-
ur og eitt lag af tónleikum.
Þetta er „Greatest hits“- plata.
Nei, eiginlega „Best of‘
- plata."
Hvenœr ke...
„Nei, segðu bara að þetta sé
safnplata.“
Já já, allt í lagi. Hvencer
kemur svo „alvöru“ plata með
starfsstétt stjórnmálamanna,
listamanna, verkalýðshreyf-
ingar, alþýðuhetja. Þessir for-
dómar eru ekki nýir af nálinni
og hafa á undanförnum ámm
verið að renna í einn samfelld-
an farveg sem grefur undan
íslenskri ævisagnaritun og
skipar ævisagnariturum lægri
sess en öðmm rithöfundum.
Þessir fordómar og aðrir
hafa blindað margan gagnrýn-
andann og gert hann ólæsan.
Ævisögur, sama hve ólíkar
þær eru innbyrðis að gæðum
og vöxtum, em afgreiddar eft-
ir sama færibandinu. Sami
gagnrýnandi tekur sér hins
vegar greinilega allt aðrar stell-
ingar þegar hann tekur upp
ljóðabók eða skáldsögu. Flestir
gagnrýnendur einblína til að
mynda á persónu ævisögunn-
ar og dæma bókina nánast
eins og viðkomandi hafi skrif-
að sjálfsævisögu. Hlutur ævi-
sagnaritarans er nánast auka-
atriði hjá mörgum gagnrýn-
andanum. Góður ævisagnarit-
ari lætur hins vegar sem
minnst fyrir sér fara í textan-
um þótt þáttur hans sé gífúr-
legur í bókinni. Þessi blinda
margra gagnrýnenda á þátt
skrásetjarans, að viðbættum
vaxandi fordómum á ævisög-
una sem slíka, hefúr ýtt undir
einföldun og einhæfni í um-
fjöllun þessarar bókmennta-
greinar.
Kjarninn gleymist: Að
manneskjur eru manneskjur,
að maður er manns gaman og
öll getum við lært hvert af
öðm.
Bullið um samkomu-
lagið
Kolbrún segir í grein sinni:
„Ævisagnahefð Islendinga
leyfir ekki slík vinnubrögð.
HAM?
„Ef eitthvað virkar þá kem-
ur alvöru plata með haustinu.
Samt er ég auðvitað ekki að
segja að HAM í stuði sé ekki
alvöru plata. Hún er
safnpl...“
Jú, þvi hefur verið komið á
framfæri. Segðu mér, hvað
verður boðið uppá á Tunglinu
á morgun?
„Klassískt efni og nýtt. Við
erum alveg ótrúlega góðir.
Við erum nefnilega farnir að
Þar ríkir þegjandi samkomu-
lag um að segja ekkert sem
komið gæti sér illa þeirri per-
sónu sem ritað er um. Meðan
svo er sitjum við uppi með
ævisögur sem segja ekki nema
hálfan sannleika eða alls ekki
neitt, lýsa aðeins hégómagirnd
persóna sinna og þrá eftir
upphafningu.“
Bull.
Gildir þessi lýsing um ævi-
sögu séra Árna Þórarinssonar
eftir Þórberg? Eða samtalsbók
Matthíasar Johannessen við
Þórberg Þórðarson? Eða
bernskuminningar Sigurðar
A. Magnússonar f skáldsögu-
formi í „Undir kalstjörnu“?
Eða ævisögu Guðmundu El-
íasdóttur „Lífsjátningu“ effir
undirritaðan?
Orðalag Kolbrúnar er einn-
ig athyglisvert: „Þar ríkir þegj-
andi samkomulag um að segja
ekkert sem komið gæti sér illa
þeirri persónu sem ritað er
um.“
Ég hef skrifað fjórar ævisög-
ur. Eg hef aldrei reynt það, að
sannleikur í ævisögu hafi
komið viðkomandi persónu
illa. Misskilningur Kolbrúnar
er sá, að hún heldur að heið-
arleg frásögn komi fólki illa.
Sannleikurinn er sá, að heið-
arleg frásögn stækkar viðkom-
andi. Ég kannast ekki við þetta
þegjandi samkomulag sem
Kolbrún talar um. Þvert á
móti hef ég átt langar og ítar-
legar viðræður við alla mína
viðmælendur í ævisögum um
einmitt þetta atriði, að sönn
og heiðarleg ffásögn, hve sárs-
aukafull og áhættusöm sem
hún virðist í fýrstu, styrkir
alltaf viðkomandi að lokum.
Það ríkti ekki þegjandi sam-
komulag um að segja ekkert
um ósigra Guðmundu Elías-
æfa, sem er alveg nýtt. Ég er
farinn að halda að það virki
bara. Það er mjög líklegt að
þetta verði síðustu tónleikar
HAM hér á landi. Að minnsta
kosti í langan tíma.“
Nú?
„Jú við erum á leiðinni til
New York að kynnast nýjustu
straumum og stefnum. För-
um á þriðjudaginn og verðum
í það minnsta í þrjá mánuði.“
Og eruð kornnir með doll-
araglýjuna í augun?
dóttur í listalífi jafnt sem
einkalífi í „Lífsjátningu". Það
ríkti ekki þegjandi samkomu-
lag um að minnast ekki á mis-
þyrmingar Gunnars Salóm-
onssonar á eiginkonu sinni
Elínu í „Allt annarri Ellu“. Það
var ekki þegjandi samkomu-
lag milli okkar Áma Tryggva-
sonar leikara að minnast ekki
á geðræna erfiðleika sem hann
hefur átt við að stríða gegnum
gæfuríkan leikferil sinn. Og
það ríkti ekkert þegjandi sam-
komulag milli okkar Báru Sig-
urjónsdóttur um að minnast
ekki á upplausnina í lífi henn-
ar eftir sviplegt andlát fyrri
eiginmanns eða vankantana,
skílnaðinn og átökin við síðari
eiginmann hennar.
Eflaust hefðu margir talið
að þessir hlutir kæmu við-
komandi persónum illa.
Vissulega brugðu þessar upp-
lýsingar nýju Ijósi á Guð-
mundu, Elínu, Ama og Báru.
Það ljós kom sér ekki ifla fýrir
þetta hugrakka fólk; það
stækkaði þau öll.
Allir þessir fjórir viðmæl-
endur mínir fóru í gegnum
miklar andlegar raunir þegar
þeir rifjuðu upp sár og erfið
atvik úr lífi sínu; atburði sem
þeir voru búnir að eyða stór-
um hluta ævi sinnar í að
gleyma eða sættast við. Það
kostaði þetta fólk hugrekki,
kjark og manndóm að ýfa upp
hin grónu sár að nýju. Þessir
viðmælendur mínir vildu
segja sögu sína á heiðarlegan
hátt og draga ekkert undan.
Stundum varð ég að kafa
djúpt í sálu þessa fólks til að
skilja persónugerðina, gleðina
jafnt sem sorgina í lífi þess, til
að vera þess megnugur að
skila ævi þeirra á prenti. Ef
Kolbrún Bergþórsdóttir held-
„Já.
Og búnir að negla eitthvað?
„Já, já. Það er boogie-hátíð í
Texas sem er vænleg og við
erum búnir að leggja inn á
fullt af giggum í New York.“
Hvað svo? Komiði heim í
jylu yfir því að vera ekki orðnir
heimsfrœgir og hættið?
„Það er mjög ólíklegt ...að
við verðum í fýlu það er að
segja.“
En það er líklegt að þið
hættið?
ur að umrædd samvinna mín
við Guðmundu Elíasdóttur,
Elínu Þórarinsdóttur, Árna
Tryggvason og Báru Sigur-
jónsdóttur hafi verið gagnrýn-
islaust mas og hjal til að segja
hálfan sannleika eða alls ekki
neitt, og lýsa aðeins hégóma-
girnd viðmælenda minna og
þrá þeirra eftir upphafningu,
þá skjátlast henni.
En það er hennar mál. Það
er hins vegar ekki bara hennar
mál þegar víðlesið og gagn-
rýnið blað eins og PRESSAN
dreifir alhæfingum og óhróðri
Kolbrúnar um íslenska ævi-
sagnagerð. íslenska ævisagan
er sannarlega ekki undanskilin
gagnrýninni umfjöllun. Heið-
arleg og alhliða umfjöllun um
ævisagnaritun á íslandi hefur
aldrei verið brýnni en nú:
Bókmenntagreinin þarf bæði
aðhald og umræðu. Ævisagan
hefur nánast verið bannfærð
af bókmenntahirðinni þótt
hún sé sterkasta bókmennta-
hefð íslendinga gegnum ald-
irnar. Kolbrún Bergþórsdóttir
hefði því getað lagt mikilvægt
lóð á vogarskálarnar þegar
hún ákvað að taka breiðsíðu í
PRESSUNNI undir greiningu
á ævisögum; setja þær í meg-
inflokka og undirflokka eftir
gerð, aldri, þróun og textagerð
höfunda. En Kolbrúnu brást
bogalistin og hún magalenti í
fúlutjörn fordómanna. Það
var leitt. Enn einu sinni sitja
höfúndar ævisagna effir; engu
nær eftir tilraunaflug gagn-
rýnenda. Enn einu sinni verða
þeir að afskrifa svonefnda bet-
urvitrunga. Enn einu sinni
rennur það upp fyrir þeim, að
eina rétta viðmiðunin eru les-
endurnir sjálfir.
Reynslan hefur kennt mér
sem höfúndi, að viðbrögð les-
„Auðvitað hættum við ein-
hvern tímann já.“
Þið hljótið að vera orðnir
hundleiðir á íslenska rokk-
hjakkinu.
„Á þessum forsendum já.
Maður verður að líta í kring-
um sig og víkka sjóndeildar-
hringinn. Ef menn hanga allt-
af heima verða þeir heimskir.
Við viljum ekki verða það.
Við erum hættir að vera
heimskasta hljómsveit í
heimi!“
enda minna, símhringingar
þeirra, bréf og samræður eru
mér mest virði. Þeir tjá sig
milliliðalaust við mig og þurfa
ekki á opinberum loftfim-
leikasýningum að halda. Þess
vegna eru lesendur líka sannir
og heiðarlegir í viðbrögðum
sínum. Ég hef sem rithöfúnd-
ur aldrei lært neitt af gagnrýn-
endum gegnum tíðina. Þeir
hafa nær undantekningarlaust
aldrei kennt mér að skrifa
betri texta eða víkkað skilning
minn á bókmenntum, hvort
sem þeir hafa skammað mig
eða skjallað. Ég hef hins vegar
dregið mikinn lærdóm af les-
endum; þeir hafa ávallt komið
með dýpri og betri greiningu
á mínum verkum sem ann-
arra en gagnrýnendur. Það
hefúr einnig gefið mér trú og
traust á íslenska bókalesendur.
Dómgreind þeirra og tilfinn-
ing er mikil og sterk; miklu
öflugri en flestra gagnrýnenda.
Þess vegna skrifa ég fyrir
lesendur en ekki gagnrýnend-
ur. Vilji Kolbrún Bergþórs-
dóttir stimpla allar íslenskar
ævisögur sem „Andleg graf-
hýsi“, eins og fyrirsögn opnu-
greinar hennar í PRESSUNNI
hljóðaði, verður hún að fá að
gera það. Ævisögur eru mikið
keyptar af íslenskum almenn-
ingi. Hroki Kolbrúnar gagn-
vart kaupendum ævisagna er
auðvitað augljós: Hún lítur
þarafleiðandi á lesendur sem
vofúr í hinum andlegu graf-
hýsum.
Að mínu áliti er þessu öfugt
farið: Grein Kolbrúnar er
minningargrein um hana
sjálfa sem bókmenntarýni.
Ingólfur Margeirsson
„Það ríkti ekki þegjandi samkomulag um að segja ekkert um ósigra Guð-
mundu Elíasdóttur í listalífi jafnt sem einkalífi í „Lífsjátningu“. Það ríkti ekki
þegjandi samkomulag um að minnast ekki á misþyrmingar Gunnars Salóm-
onssonar á eiginkonu sinni Elínu í „Allt annarri Ellu“ “
MYNDLIST
• Mary Ellen Mark, einn
þekktasti fréttaljósmyndari
heims, sýnir Ijósmyndir á
Kjarvalsstöðum. Opið
10-18 daglega. Sýning-
unni lýkur 11. júlí.
• Ásmundur Sveinsson.
Yfirlitssýning í tilefni aldar-
minningu hans. Verkin
spanna allan hans feril,
þau elstu frá 1913 og það
yngsta frá 1975. Opið alla
daga frá 10-16.
• Ragna Ingimundardótt-
ir sýnir keramikverk í mið-
rými Kjarvalsstaða. Sýn-
ingunni lýkur 13. júní.
• Skólasýning Rýmis er í
Listhúsinu í Laugardal. Þar
sýna 250 nemendur verk
sín. Sýningin er opin dag-
lega 10-18 og stendur til
29. maí.
• Tarnús sýnir málverk og
skúlptúra í Portinu. Sýn-
ingin er opin frá 14-18
alla daga.
• Inga Elín, Óli Már og
Þóra Sigþórsdóttir sýna
verk unnin með mismun-
andi tækni í Listhúsinu í
Laugardal. Sýningin er op-
in alla daga frá 10-18
nema sunnudaga 14-18.
Henni lýkur 6. júní.
• Sally Mann, einn þekkt-
asti og umdeildasti Ijós-
myndari Bandaríkjanna,
sýnir myndir á Mokka.
Sýningunni lýkur 20. júni.
• Hjördís Frímann sýnir
málverk í Galleríi Sævars
Karls, Bankastræti 9. Op-
ið virka daga kl. 10-18 og
laugard. 10-14. Sýning-
unni lýkur 9. júnf.
• Sýningin „Arktika",
samsýning tveggja
kvenna, Kjuregej Alex-
öndru Argúnovu og Katrín-
ar Þorvaldsdóttur, stendur
yfir f MÍR-salnum, Vatns-
stíg 10. Opið til 6. júní, á
virkum dögum 17-18:30,
um helgar 14-18.
• Mai Bente Bonnevie
sýnir málverk og samstill-
ingu í Norræna húsinu.
Opið daglega frá kl.
14-19 og lýkur sýningunni
31. maí.
• Þóra Sigurðardóttir sýn-
ir skúlptúra og teikningar í
Nýlistasafninu, Vatnsstíg.
Opiö daglega frá kl.
14-18. Sýningunni lýkur
30. maí.
• Óskar M.B. Jónsson,
Sveinn Einarsson frá Hrjót
og Ingvar Ellert Óskars-
son eru á safnsýningu í
Nýlistasafninu. Opið dag-
lega frá 14-18. Lýkur 30.
maí.
• Arnold Postl sýnir mál-
verk í Gerðubergi.
• Leikskólabörn, ásamt
starfsfólki sex leikskóla í
Reykjavík, eiga heiðurinn
af myndum sem hengdar
hafa verið upp í Geysis-
húsinu, 2. hæð. Opið virka
daga kl. 10-17 og um
helgar kl. 11-16.
• Róska sýnir málverk sín
í Sólon Islandus.
• Hannes Lárusson sýnir
ný verk í Gallerí Gangi.
• Ásgrímur Jónsson.
Skólasýning stendur yfir í
Ásgrímssafni þar sem
sýndar eru myndir eftir Ás-
grím Jónsson úr íslensk-
um þjóðsögum. Opið um
helgar kl. 13.30-16.
• Orka & víddir - Boreal-
is 6. Samsýning íslenskra
og erlendra listamanna í
Listasafni Islands. Sýn-
ingunni lýkur 20. júní.
• Björg Þorsteinsdóttir
sýnir verk unnin á striga
og pappír í Listamiðstöð-
inni Hafnarborg, Hafnar-
firði. Opið alla daga frá
12-18 nema þriðjudaga.
Sýningunni lýkur 31. maf.
• Höndlað í höfuðstað er
sýning í Borgarhúsi um
sögu verslunar í Reykjavík.
: