Pressan - 22.07.1993, Blaðsíða 12

12 PRESSAN
S K O Ð A N I R
Fimmtudagurinn 22. júlí 1993
PRESSAN
Útgefandi Blaö hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Siguröur Már Jónsson
Markaðsstjóri Sigurður I. Ómarsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 - 16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborös: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86. tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 798 kr. á mánuöi ef greitt er meö VISA/EURO
en 855 kr. á mánuöi annars.
PRESSAN kostar 260 krónur í lausasölu
Ríkissaksóknari
leiðréttir mistök
Embætti ríkissaksóknara sendi frá sér afar óvenjulega
fféttatilkynningu í síðustu viku. Hún var um að saksóknari
ædaði að ákæra mann sem hafði játað á sig alvarleg kynferð-
isafbrot gagnvart fjögurra ára stúlku.
Við venjulegar kringumstæður ætti varla að þurfa að til-
kynna slíkt og þvíumlíkt; það ætti að vera sjálfsagt mál að
ákæra umræðulítið mann sem hefúr játað á sig það sem er í
reynd tilraun til sálarmorðs á barni. En við búum ekki við
venjulegar aðstæður. Saksóknari hafði nefnilega ákveðið að
ákæra ekki, þrátt fyrir játninguna og þrátt fyrir að sterkur
grunur leiki á að maðurinn hafi ítrekað ffamið svipuð brot á
fjölda annarra bama.
Af hverju skipti saksóknari um skoðun? Að sögn embætt-
isins var það vegna fréttaflutnings af málinu, þar sem stað-
reyndir hefðu verið afbakaðar og glæpamaðurinn ekki getað
borið hönd fyrir höfuð sér. Þetta er ekki léleg kímni, heldur
háalvarleg skýring embættis ríkissaksóknara.
Fjölmiðlaumfjöllun um málið var tvenns konar: í Morgun-
blaðinu birtist lesendabréf ffá örvilnaðri móður fómarlambs-
ins, tvö lesendabréf sem lýstu samúð með mægðunum og
leiðari þar sem saksóknari var krafinn svara á makalausri
embættisfærslu sinni. PRESSAN talaði við mæður annarra
meintra fórnarlamba mannsins, sem höfðu skelfilegar
reynslusögur að segja, af þjáningum barna sinna, sálarangist
þeirra og skeytingarleysi ríkissaksóknara.
Það er út af fýrir sig gleðiefhi ef umfjöllun fjölmiðla verður
til þess að ríkissaksóknari leiðréttir mistök sín. En það á ekki
að þurfa að koma til. Málsatvik í þessu tiltekna máli voru
með þeim hætti að ákvörðun um að ákæra ekki var ekki veij-
andi, enda reyndi embættið það ekki.
Saksóknari vísaði til „aðstæðna“ mannsins, sem er líklega
skírskotun til þess að hann er líkamlega fatlaður. Það jaðrar
út af fyrir sig við dónaskap gagnvart fötluðum að segja í
reynd sem svo að kynferðisafbrot gegn bömum megi að ein-
hveiju leiti réttlæta ef glæpamaðurinn er fatlaður. Hitt er öll-
um ljóst, sem lásu ffásagnir mæðranna í Morgunblaðinu og
PRESSUNNI, að það þarf óvenjuöfugsnúna réttlætiskennd til
að vorkenna glæpamanninum í þessu máli, en hirða ekki um
fórnarlömbin.
Á Akranesi féll nýlega dómur í máli aldraðs manns sem var
ákærður fyrir mun vægari kynferðisafbrot en ofangreindur
maður hefur játað á sig. Sá neitaði ætíð sakargiftum og sann-
anir í málinu virtust leikmönnum í það minnsta hæpnar.
Þegar aðgerðir ríkissaksóknara í málunum tveimur eru bom-
ar saman hljóta að vakna alvarlegar efasemdir um starfshætti
embættisins.
Hitt er ekki síður alvarlegri spuming, hvaðan ríkissaksókn-
ari nýtur aðhalds við ákvarðanir sínar. Varla er það hlutverk
fjölmiðla, enda er efhisatriðum mála yfirleitt haldið leyndum
fyrir þeim, bæði hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins og saksókn-
ara. Aðgerðir embættisins í málinu, sem hér um ræðir, hljóta
að kalla á laga- og reglugerðabreytingar sem gefa fórnar-
lömbum og aðstandendum þeirra færi á að verja sig fyrir
dómgreindarlausum ríkissaksóknumm.
BLAÐAMENN Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Guörún Kristjánsdóttir, Gunnar Haraldsson, Jim Smart
Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur, Margrét
Elísabet Ólafsdóttir, Pálmi Jónasson,
Sigríöur H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,
Snorri Ægisson útlitshönnuöur, Steinunn Halldórsdóttir,
Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason.Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hrafn Jökulsson, Hreinn Loftsson, Mörður Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéðinsson.
Listir: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guðmundur Ólafsson,
kvikmyndir, GunnarÁrnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal Ieiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Snorri Ægisson, Einar Ben.
AUGLÝSINGAR: Ásdís Petra Kristjánsdóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
Hvað gerir kerlingin?
„Rannsí lyfti tólinu. Röddin varger-
breytt; égþekkti hana aftur. Mœrðar-
tónninn Ijúfi var á sínum stað. “
Ég hef ekki tekið mér frí í
38 ár, lesendur góðir, heldur
reynt að þjóna dyggilega hús-
bændum mínum á hinu háa
Alþingi. En effir síðasta pistil
minn í þessu blaði var ég
sendur, ég endurtek: sendur, í
sumarffí. „Þér til heilsubótar,“
sagði Frikki Ólafs skrifstofu-
stjóri. Heilsubótar! Ekki nema
það þó. Enda glopraði hann
hinni raunverulegu ástæðu út
úr sér að lokum. Ég hafði leyft
mér að segja opinberlega að
hundur forsætisráðherra væri
„slefandi flykki“.
Hvað í veröldinni á yðar
einlægur að gera í sumarleyfi?
Ég var að velta þessu fyrir
mér, dapur í bragði, í síðustu
viku og lagði leið mína út í
Skjaldbreið (þar eru skrifstof-
ur þingmanna, innskot
PRESS UNNAR). Ég man þá
tíð þegar Skjaldbreið var eitt
líflegasta hótelið í bænum. Þar
sannreyndu íslenskar ung-
meyjar stríðsáranna þá kenn-
ingu að það væri draumur að
vera með dáta.
En Skjaldbreið er ekki leng-
ur verslunarmiðstöð með ís-
lenskt lambakjöt. Nú er örlög-
um lands og lýðs ráðið þar.
Þarna var ég sem sagt að
væflast þegar mér varð gengið
ffamhjá skrifstofunni hennar
Rannsíar minnar. Hún var
eitthvað að masa í símann,
blessunin. Ég lá ekki beinlínis
á hleri, góðir hálsar, það er
ekki háttur minn. Ég er bara
svo dæmalaust hrifinn af
röddinni hennar Rannveigar:
„... þetta verður erfitt, Jón
Baldvin. Hvað gerir kerling-
in?“
Röddin var einhvern veg-
inn ískyggileg. Öðruvísi en
venjulega.
„... að hún sé búin í pólitík
hvort sem er?“
Þögn.
„Nei! Þú getur ekki látið
kjósa þessa Valgerði úr Hafh-
arfirði sem varaformann. Er
ekki nóg af þessu pakki úr
Firðinum? Hún myndi svo
bjóða sig fram á móti mér í
prófkjöri! Hvað með þingsæt-
ið mitt?“
Nú kom löng þögn.
„Er ég þá ekki sjálfkjörin
ráðherra næst? Jóhanna verð-
ur bara óbreyttur þingmað-
ur... En hvernig förum við
eiginlega að þessu, Jón minn?
Ég er búin að segja milljón
sinnum í fjölmiðlum að ég
dýrki Jóhönnu Sigurðardóttur
út af lífinu. Hvernig sný ég
mig út úr því? Þú verður að
láta beita mig þrýstingi, alveg
geigvænlegum þrýstingi. Ég
verð að fá gríðarlegan fjölda
áskorana... Geturðu reddað
því?“
Nú barst eitthvað sem likt-
ist niðurbældum hlátri innan
úr herberginu.
„Ég segi þá næstu daga við
fjölmiðla að það komi ekki til
greina að ég gefi kost á mér til
varaformanns. Svo kem ég
með þetta venjulega mærðar-
hjal um hvað Jóhanna sé æð-
isleg... Ha? Já, hún er nú orð-
in ansi þreytandi. Geturðu
ekki bara gert hana að sendi-
herra eða bankastjóra, elsku
Nonni minn? En þú lætur al-
veg rigna áskorunum á mig og
beitir svo miklum þrýstingi að
ég spring næstum því... Ó!
Guð, ég var næstum búin að
gleyma því, ég þarf að hlaupa
út í búð og fá mér nýja dragt.
Oooo, hvað þetta er spenn-
andi...“
Hún hafði varla lagt niður
símtólið þegar hringing
glumdi. Hljóðið var ógnvekj-
Oddur þingvörður er hugarfóstur
dálkhöfunda, en efnisatriði og
aðrar persónur byggjast á raun-
veruleikanum.
andi og mér leið eins og ég
væri staddur í hryllingsmynd.
Rannsí lyffi tólinu. Röddin var
gerbreytt; ég þekkti hana aft-
ur. Mærðartónninn ljúfi var á
sínum stað:
„Nei, ég segi ekkert við fjöl-
miðla. Nei, ég ætla ekki að
gefa kost á mér. Jú, ég styð Jó-
hönnu Sigurðardóttur heils-
hugar í öllu sem hún tekur sér
fýrir hendur. Jóhanna Sigurð-
ardóttir er og verður forystu-
maður okkar Alþýðuflokks-
manna...“
Ég skjögraði að klósettinu
undir stiganum. Kannski ætti
ég að fá mér sumarffí eftír allt
saman.
STJÓRNMÁL
Kandíflos í Tívólíinu
Einstaka sinnum eiga
stjórnmálaflokkar það til að
breyta sér í einskonar tívolí
þarsem almenningi gefst
gegnum fjölmiðlana kostur á
að kynnast ýmissi furðuupp-
lifun fjarri daglegum reynslu-
heimi. Þetta gerist einmitt oft
á sumrin þegar hin raunveru-
legu tívolí heilla til sín böm á
ýmsum aldri. Sum tryllitækin
sýnast vera sameiginleg báð-
um tívolítegundunum.
Það er til dæmis Parísar-
hjólið, þarsem menn em aðra
stundina svo hátt uppi að þeir
halda sig að eilífu öllum ofar
en hrynja síðan á svipstundu
niður á jafnsléttu og horfa
saknaðaraugum upp til hinn-
ar fomu frægðar.
Þarna er líka rússíbaninn
þarsem menn komast svo
hratt áfram að þá sundlar,
öskra upp yfir sig og neita að
trúa að þeir séu á þvílíkri
glæfraferð, en vilja þó að af-
lokinni hverri sveigju og
hveiju þverhnípi halda áffarn
í aðra beygju enn krappari,
annað hengiflug enn ægilegra.
Svo er auðvitað speglasalur-
inn þarsem menn geta virt
sjálfa sig fyrir sér frá öllum
bliðum og hornum og fengið
sýnigirnd sinni rækilega útrás,
en fylgir þó sá böggull
skammrifi að hvað sem gest-
urinn reynir fær hann aldrei af
sér hina sönnu og réttu mynd
og hrökklast að lokum út kol-
ruglaður og í fullkominni
óvissu og hæð og breidd og
dýpt.
Jóhanna Sigurðardóttir í
einu tívolítæki, Rannveig
Guðmundsdóttir í öðru, Jón
Baldvin í því þriðja; það er
fjölmiðlamyndin af vandræð-
unum í Alþýðuflokknum
undanfarnar vikur. Eftir að
Alþýðuflokkurinn hérumbil
gjörvallur — á þriðja hundrað
manns — hafði skrifað naftiið
sitt á undirskriftalista með
Rannveigu vinkonu er allt fall-
ið í ljúfa löð, og loksins hægt
MÖRBUR
ÁRNASON
að fara að snúa sér aftur að al-
vöra landstjórnarinnar.
Það er reyndar ekki búið að
upplýsa okkur ennþá um það
hver hún sé þessi Rannveig
sem hefur hlotið svo skjótan
ffama. Hún var bæjarfulltrúi í
Kópavogi, — en þó ekki sá
Alþýðuflokksmaður sem þar
var kunnastur. Hún kom inná
þing fyrir tveimur ámm — og
hefur gert hvað þar? Hún hef-
ur verið kynnt sem fulltrúi
vinstriafla meðal krata — en
hvar sér þess stað gagnvart
þessari ríkisstjórn? Hún var
þekkt sem helstí bandamaður
Jóhönnu og einn af foringjum
kvenna í flokknum — og hef-
ur nú hafist til æðstu metorða
með því að ijúfa það bandalag
og lítur nú út einsog kona
konu verst. Við bíðum frekari
kynningar, en mig minnir að í
baráttu sinni gegn þingflokks-
formanninum og lífffæði-
doktomum össuri Skarphéð-
inssyni um umhverfisráðu-
neytið hafi það verið talinn
heísti kostur hennar að hafa
verið einhver ósköp af árum í
Alþýðuflokknum hingað og
þangað. Og auðvitað það að
vera kona.
Sé Jóhanna sá sem tapaði
átakalotunni síðustu vikur er
Rannveig sá sem setti mest of-
an. En sigurvegarinn er auð-
vitað sá sem hvassast var
stefnt gegn í byrjun: formað-
urinn.
Eða hvað? Jóhanna fékk
auðvitað bara átta auð at-
kvæði á flokkstjórnarfundin-
um á sunnudagskvöldið og er
nú fordæmd og fyrirlitin hjá
atvinnupólitíkusunum í
flokknum. Með því að stíga
loksins þetta skref hefur hún
„Fari sem horfir um stjórnarsamstarfið skiptir núverandi ein-
angrun Jóhönnu ekki máli. Hún gœti einfaldlega orðið einsog
teinn í kandíflosvél og beðið eftir að almennt flokksfylgi og
stuðningur innan þingflokksins veflist um hana. “
hinsvegar komið Jóni Baldvini
og Alþýðuflokknum í nýja
stöðu sem kynni að knýja at-
burðarásina áffam öðmvísi og
hraðar en menn bjuggust við.
Eftir ræðu Jóhönnu á
flokksstjórnarfundinum er
staðan sú að hafinn er opinn
formannsslagur í flokknum
fyrir næsta þing, sem ekki átti
að verða fyrren að ári. Eftir
nýjustu tíðindi er Jóhanna fé-
lagsmálaráðherra flokkur
númer tvö bé í ríkisstjórninni,
og getur þegar fram líða
stundir komið fram sem sjálf-
stæður samningsaðili við hlið
flokksformannanna. Jóhönnu
hefur hingaðtil tekist að firra
sig ábyrgð af almennri stjóm-
arstefnu í þremur ríkisstjórn-
um ffá 1987. Óvinsældir þess-
arar stjórnar koma nú og í
framtíðinni fyrst og fremst
niður á Jóni Baldvini — og
hinum strákunum. Fari sem
horfir um stjórnarsamstarfið
skiptir núverandi einangrun
Jóhönnu innan Alþýðuflokks-
ins ekki máli heldur gæti hún
einfaldlega - - svo aftur sé leit-
að í tívolíið — orðið einsog
teinn í kandíflosvél og beðið
eftír að almennt flokksfýlgi og
stuðningur innan þingflokks-
ins vefjist um hana.
Jóni Baldvini mun ekki
þykja hyggilegt að bíða eftir
því að kandíflosið umlyki Jó-
hönnu formannskandídat.
Spili Jóhanna rétt er viðbúið
að hann reyni annaðhvort, að
fjarlæga teininn úr kandíflos-
vélinni og sparka Jóhönnu
burt úr vígi hennar í félags-
málaráðuneytinu, eða þá að
stoppa kandíflosvélina. Það
verður aðeins gert með tvenn-
um hætti: Annaðhvort aflar
núverandi stjóm sér vinsælda
með einhverjum ráðstöfun-
um sem hægt er að kynna sem
djarfar og stórhuga grundvall-
arumbætur. Eða þá að Jón
þarf að skipta um ríkisstjórn,
— sem annarsvegar gæti eyði-
lagt „vinstri“-hættuna af Jó-
hönnu, og væri á hinn bóginn
einfaldasta leiðin til að ryðja
henni sjálfri úr ráðuneytinu.
Ef það þyrfti að velja ráðherra
uppá nýtt hjá krötum, og
sennilega heldur færri — ja,
hvor konan stendur þá betur
að vígi, varaformaður flokks-
ins og þingflokksformaður,
fýrsti maður á lista á Reykja-
nesi að Jóni og Karli gengn-
um, hin nýja stjama Rannveig
Guðmundsdóttír, eða þessi sí-
fellda kona í öðru sætinu á
lista JBH í Reykjavík með eilíft
kvabb og samt búin að fá sinn
séns í þremur ríkisstjómum?
Auðvitað gerist ekkert ein-
sog maður heldur. En ef ég
væri Davíð Oddsson þá
mundi ég passa uppá að
gleyma mér ekki í útplöntun-
inni í sumarbústaðnum. Tí-
volíið er nefnilega enn í
gangi...
Höfundur er íslenskufræðingur.