Tíminn Sunnudagsblað - 23.02.1964, Blaðsíða 2

HO
PÁLL INDÍAFARl
I
Það voru ófáir íslendingar, sem
tóku sig upp á átjándu öld og
lögðu af stað til Kaupmannahafn-
ar til þess að læra þar handverk.
Sumir fóru beinlínis að ráðstöf-
un stjórnarvalda, aðrir létu stjóm
ast af ævintýraþrá. En fáir þess-
ara manna eiga sér mikla sögu.
Þeir eru nálega allir gleymdir.
Fjöldamargir dóu fljótlega eftir
komuna til Kaupmannahafnar,
því að þeir stóðust illa sóttir, er
þar gengu, og aðbúnaður tíðast
harla lélegur. Enn voru þeir
býsna margir, sem urðu drykkju-
skap að bráð, og loks hafa senni-
lega ófáir lagt land undir fót að
loknu handverksnámi, borizt til
annarra landa og týnzt þar alger-
lega. Aðeins örfáir komu fótun-
um undir sig. Af þeim má nefna
Sigurð Þorsteinsson gullsmið, en
hann var líka sýslumannssonur
og hefur vafalaust verið rækilega
studdur af efnuðum og alláhrifa-
miklum frændum.
Þegar allt um þraut fyrir þess-
um mönnum, áttu þeir einkum
um þrennt áð velja, ef þeim
tókst ekki að komast heim: Þeir
fóru í siglingar, gengu í danska
herinn eða réðust til Grænlands
í þjónustu verzlunarinnar. Ekk-
ert af þessu var sérlega'eftirsókn-
arvert, enda rnun það hafa verið
fyrir þær sakir, að þessar leiðir
stóðu opnar. í rauninni vitum við
þó harla lítið um þetta. Fæstir
þeir menn íslenzkir, sem sigldu
í von um frama og framgang, en
rötuðu í þess stað í raunir, skildu
eftir sig nein þau spor, er unnt
sé að glöggva sig á. En með því
að íslendingar hafa jafnan verið
gefnir fyrir að festa á blöð þau
ævintýri, sem þeir komast í,
kunnum vio samt góð skil á
nokkrum þessara flækingsmanna.
Nægir þar að nefna nöfn Jóns
Indíafara, sem raunar var seytj-
ándu aldar maður. Árna Magnús-
sonar frá . Geitastekk og Eiríks
Björnssonar frá Hjaltabakka. All-
ir flæktust þeir víða um heim og
lentu í miklum mannraunum, en
báru lítið annað úr býtum en
gera nafn sitt eftirminnilegt með-
al þjóðar sinnar.
GI.
Árni Magnússon frá Geitastekk
fór utan 1752 sem kunnugt er,
og lá leið hans bæði til Græn-
lands og austur til Indlands og
Kína. En það voru fleiri Dala-
menn, sem hleyptu heimdragan-
um um þetta leyti. Á fjórða tug
átjándu aldar bjó í Neðri-Hunda-
dal bóndi sá, ér hét Kolbeinn
Hildibrandsson. Hann mun hafa
verið maður í góðum metum og
hreppstjóri í sinni sveit, en dó
á góðum aldri frá mörgum börn-
um.
Nokkru síðar en Árni í Geita-
stekk tók sig upp, lögðu ekki
færri en þrír synir Kolbeins Hildi-
brandssonar út þessa braut.
Einn þeirra, Guðmundur, stað-
næmdist í Færeyjum, þar sem
hann gegndi verzlunarstörfum,
Annar, Kolbeinn, flæktist til
Grænlands, og er talið, að hann
hafi dáið þar, en hinn þriðji,
Páli, stundaði gullsmíðanám í
Kaupmannahöfn. Ekki gerðist
hann þó kyrrsetumaður. Heimild
er fyrir því, að hann fór í sigl-
ingar, að dæmi ýmissa annarra,
sem í örðugleika rötuðu, og komst
einu sinni, ef ekki tvisvar, til
Austur-Indía. Þótt slíkt kunni að
hafa hljómað ævintýralega í eyr-
um ungra manna, þá voru slíkar
siglingar ekkert sældarbrauð.
Agi á langferðaskipunum var
miskunnarlaus og barsmíðar og
ails konar typtanir daglegt brauð,
og skyrbjúgur og fléiri hörgul-
sjúkdómar trúir förunautar skips-
manna. En Páll Kolbeinsson lét
ekki við þetta sitja. Leið hans lá
einnig um mcstalla Norðuráifu,
og getur það bent til þcss, að
hann hafi um eitthvert árabil
farið land úr landi eins og siður
var margra bandverksmanna á
þessum tímum, staðnæmzt um
skeið, þar sem vinna bauðst, en
tekið síðan skreppu sína og staf,
þegar vinnu þraut eða óeirð
greip hann, og haldið á nýjar slóð-
ir. Óefað hefur margt fyrir hann
borið á þessum flækingi á sjó og
landi, en á því kann nu enginn
skil. Páll Kolbeinsson skráði ekki
minningar sínar, þó að vafalaust
hafi hann oft sagt sögur af svaðil-
förum sínum og þrengingum í
fjarlægum löndum.
Þegar Páll Kolbeinsson hafði
fengið sig fullsaddan á því lífi,
er varð hlutskipti hans í öðrum
löndum, sneri hann heim. Ekki
er kunnugt, hvenær það gerðist,
en vafalaust hefur útivist hans
verið löng. Settist hann þá að
við norðanverðan Breiðafjörð og
var meðal annars á Rauðasandi
og þar um slóðir. Þar var hann
um það bil, er Sjöundármálin
voru á döfinni, hniginn á efri
ár, orðinn ekkill, og af þeim sök-
um hefur nafn hans komizt inn í
skáldsögu Gunnars Gunnarssonar,
Svartfugl, þar sem það er raun-
ar gefið ungum manni, bróður
séra Eyjólfs Kolbeinssonar og
keppinauti hans um Ólöfu yngri
í Keflavík.
Ekki fer hjá því, að langdvalir
Páls Kolbeinssonar erlendis og
öll þau ævintýri, sem hann hafði
ratað í, hafa varpað á hann
nokkrum ljóma í hugum manna,
en þó er vafasamt, að það liafi
enzt honum til virðingar, þegar
til lengdar lét. Að minnsta kosti
gáfu Breiðfirðingar honum auk-
nefni og nefndu hann Pál pumpu,
og hefur það tæplega verið gert
í virðingarskyni. Séra Friðrik
Eggerz segir í ritum sínum, að
hann hafi verið drykkfellt hröslu-
menni, og er raunar ekki að
undra, þótt iangsiglingar og flakk
um mörg lönd hafi sett á hann
slíkt mark. Þar að auki fór því
fjarri, að aldarandi á íslandi á
efri árum Páls Kolbeinssonar
væri til þess fallinn að hamla
gegn drykkjuskap og hrösluleg-
um tiltektum manna.
III.
Þess má geta sóy til, að Páíl
Kolbeinsson hafi oft í mannhættu
komizt á flækingi sínum í ver-
öldinni og stundum skolliö hurð
nærri hælum. En úthöfin urðu
honum eklci að aldurtila. Hann
andaðist gamall maður af volki,
sem hann lenti í að sumarlagi í
vörinni í Hergilsey.
Þetta gerðist sumarið- 1815.
Erindreki biblíufélagsins enska,
Ebenezer Henderson, hafði dval-
izt hér árlangt og var á ferð um
Vesturland. Hann fór frá Reyk-
hólum til Flateyjar laust fyrir
miðjan júnímánuð, og var þar þá
fyrir bátur frá Brjánslæk, eign
séra Jóhanns Bergsveinssonar.
Svo er að sja, að hann hafi sjálf-
T ! ♦! I m N -■ «liMVt!í'AG«?BDAf>