Tíminn Sunnudagsblað - 23.02.1964, Blaðsíða 7

hnísu í laginu, enda hafðl Bauer
kynnt sér sköpulag þeirrar hvalateg-
undar, áður en hann hófst handa vlð
smíðina. Þegar kafbátnum var hleypt
af stokkunum í Kiel árið 1850, varð
Dönum, sem lágu undlr Jótlandssíðu
svo mikið um, að flótti brast í liði
þeirra. En þessi auðfengni sigur braut
þó ekki allar brýr að baki Bauers. í
Kiel var til eðlisfræðiprófessor að nafni
Karsten, og hann hafði hina megnustu
íyrirlitningu á Bauer og öllu hans
brambolti. Karsten þessi skrifaði fjölda
greina 1 þýzk fræðirit, þar sem hann
réðst harkalega að Bauer og kafbáta-
hugmyndum hans. Þegar fram i sótti
varð þessi iðja Karstens til þess að
þýzki flotinn glataði trausti sínu á
Bauer og hætti að veita fé til tilrauna
hans.
En Bauer gafst ekki upp við svo bú-
ið. Árið 1853, ekki löngu áður en Krím
stríðið hófst, var hann kominn til
Englands og bauð stjómarvöldunum
nýja og endurbætta útgáfu af kaf-
bátinum. Albert drottningarmaður
hafði áhuga á málinu, en þó fór svo
að lokum að Bauer varð því fegnastur
að komast frá Englandi og hafði ekki
selt. Þá skrifaði hann ríkisstjórn
Bandaríkjanna, en hún virti hann ekki
einu sinni svars. Þá var úr vöndu að
ráða fyrir Bauer. Til Þýzkalands gat
hann ekki farið aftur, bæði vegna
áróðurs Karstens prófessors gegn hon-
um ag auk þess töldu þýzk yfirvöld
hann allt að því landráðamann, er
hann hafði boðið öðrum þjóðum upp-
finningar sínar. Bauer hélt því austur
á bóginn, til Rússaveldis. í Péturs-
borg komst hann í kynni við Kon-
stantin stórhertoga og hann tók upp-
finningamanninn upp á sína arma.
Flotaforingjarnir rússnesku vildu
hvorki heyra Bauer né sjá, en stór-
hertoginn lagði honum til fé til að
smíða nýjan kafbát, sem var skírður
Sædjöfullinn, en það heiti hafði Kar-
sten prófessor viðhaft um fyrsta kaf-
bát Bauers. Sædjöfullinn var byggð-
ur árið 1855, gerður fyrir þrettán
manna áhöfn og átti að þola þrýsting
niður á 150 feta dýpi. Loftið var hreins
að í kafbátnum með súrefnishreinsun-
artækjum, og skrúfu hans var snúið
með handafli. Upp úr kafbátnum reis
útsýnisturn og hann var útbúinn með
Jafnþrýstiklefa, sem kafari gat farið
út um.
Næstu mánuði gerði Bauer og áhöfn
hans fjölmargar tilraunir með kaf-
bátinn. Hann kafaði hvað eftir annað
og safnaði upplýsingum. í þessum köf-
imum voru í fyrsta sinn gerðar athug-
anir á notkun áttavita neðan sjávar.
Þá voru þar gerðar athuganir á ,hvaða
áhrif það hefði á menn að vera lengi
innilokaðir, og loftþrýstingurinn var
mældur hvað eftir annað. Bauer reyndi
meira að segja að taka Ijósmyndir út
um glugga á kafbátnum. Þegar Alex-
ander n. Rússakeisari var krýndur,
tók Bauer þátt í að hylla hann. Hann
tók um borð i kafbátinn nokkra lúður-
blásara og hélt I kaíi út á höfnina 1
Kronstadt. Þar tóku blásararnir fram
hljóðfærin og þeir, sem gerðu sér það
ómak að róa örskot frá landi, gátu
hlýtt á þessa sérstæðu tónleika, þar
sem ómurinn barst upp úr djúpunum.
Þegar Bauer, hafði kafað 133 sinn-
um i Sædjöílinum, ákvað hann að sýna
hæfni bátsins í ófriði. Hann hugðist
sigla neðansjávar undir ákveðið skip í
höfninni I Kronstadt og festa þar
sprengju. Framan af gekk ferðin að
óskum. Áhöfnin var orðin vön bátnum
og vissi nákvæmlega, hvað gera skyldi.
En allt í elnu staðnæmdist báturlnn.
Áhöfnin lagðist á skrúfuna, en henni
varð ekki hnikað. Þari hafði vafizt
utan um hana og hélt Sædjöflinum föst
um. Bauer sklpaði að láta tæma botn-
tankana. Samþjöppuðu lofti var hleypt
inn í þá og dældi sjónum út. Bátur-
inn tók að stíga að íraman, en þarinn
hélt honum föstum að aftan. Báturinn
var léttur eins og hægt var, en allt
kom fyrir ekki. Stefnið steig enn, og
var nú komið íast að yfirborði, en þá
var báturinn lika orðinn nær þvi lóð-
réttur í sjónum. Bauer skipaði aðstoð-
armanni sínum að íara með alla áhöfn
ina út um framlúguna, bæði til að
bjarga lifi þeirra og létta skipið enn.
Sjálfur varð hann eftir til að reyna að
finna einhver ráð út úr vandanum. En
framlúgunni hafði verið illa lokað, og
nú fór að leka með hennl. Bauer fór
þá fram í, til að ganga betur frá henni
En í sömu svifum sökk sldpið nokkuð
að framan og sjórinn fossaði inn. Bau-
er gerði það eina, sem hægt var. Hann
smeygði sér út um lúguna rétt áður
en skipið sökk. Honum var fljótlega
bjargað um borð í bát.
Þrátt fyrir þessar ófarir naut Bauer
talsverðra metorða innan rússneska
hersins. Örlög Sædjöfulsins stöfuðu
ekki af vankunnáttu Bauers, heldur
fyrst og fremst af hinu, að enn var
ekki til nein aflvél, sem gat knúið
skip neðansjávar. Bauer var gerður að
verkfræðiforingja flotans ag fékk sér-
stakan einkennisbúning. Hann hófst
þegar handa við að smiða nýjan kaf-
bát og öflugri en Sædjöfullinn hafði
verið. En flotaforingjamir höfðu eftir
sem áður hom I síðu Bauers, þótt þeir
hefðu neyðzt til að umbera hann um
hríð. Þeir gerðu honum lífið leitt með
sífelldum aðfinnslum og breytingatil-
lögum, og að lokum fengu þeir þvi fram
gengt, að tilraunimar skyldu fluttar
til Síberiu. Þá tók Bauer saman fögg-
ur sinar og fór til Vesturlanda aftur.
Honum skaut upp í Parls. Prakkland
var elna stórveldið, sem hann hafði
ekki átt nein skipti við áður. Napoleon
þriðji veitti honum áheym, en hafði
hins vegar engan áhuga á kafbátakaup
um. Og til að bæta gráu ofan á svart
rétti hann Bauer dálitla fjárupphæð
eins og ölmusumanni. Bauer hvarf von-
svikinn heim til Munchen aftur. Þar
sýktist hann af berklum og lá þjáður
f sjö ár unz hann andaðist. Síðar
var honum reist líkneski í ættborg
sinni og á það höggvin þessi orð: „Síð-
ari tíma menn voru honum réttíátarl
en samtíminn.“
Kafbátasmíði eins og lá í loftinu
um og eftir miðja nitjándu öld. Upp-
finningamenn í flestum löndum heims
reyndu að smíða kafbáta af ýmsu tagi.
Margar tilraunirnar mistókust, en ár-
ið 1869, þegar Jules Vernes skrifaði hina
frægu sögu sína „Umhverfis Jðrðina
neðansjávar" höfðu að minnsta kostl
tuttugu og fimm nothæfir kafbátar
verið búnir til og reyndir við köfun.
Prakkland var forystuland i þessum
efnum eftlr að komið var fram á sið-
ari hluta aldarinnar. Árið 1863 var
þar smíðaður kafbáturinn Plongeur,
en sá bátur gaf Jules Veme hugmynd-
ina að kafbát Nemos skipherra, Naut-
ilusi. Og um þetta leyti er farið að
knýja kafbáta aflvélum.
í Bretlandi unnu tveir félagar að
kafbátsmíði á nfunda tug aldarinnar.
Annar þeirra var sænskur vélfræðing-
ur að nafni Theodore Nordenfelt og
með honum var í félagi ensktu- prest-
ur að nafni George William Garret,
en klerkur sá hafði áður smíðað litinn
kafbát upp á eigin spýtur. Þeir félag-
ar voru sagðir talsverðir furðufuglar,
Nordenfelt minnti á Franz Jósef Aust-
urríkiskeisara, en séra Garret var eins
í útliti ag Bemard Shaw á yngri árum
sfnum. Og kafbáturinn, sem þeir unnu
að, var smíðaður fyrir tyrkneska flot-
ann. Báturinn var geysistór og vel
vopnum búinn og þeim félögum tókst
að gera hann svo úr garði að Tyrkir
voru ánægðir, þá var hann fluttur til
Istanbul og komið þar fyrir til geymslu,
og áður en leið á löngu var búið að
stela öllu lauslegu úr honum og flest-
um þeim hlutum hans, sem nokkur leið
var að losa.
Nordenfelt smíðaði annan kafbát og
seldi rússnesku stjóminni hann. Hann
bauð einnig stjórnum Bandaríkjanna
og Frakklands kafbáta, en þær höfnuðu
báðar tilboðinu. Hins vegar varð mála-
leitun hans til þess, að Bandaríkin
gengust árið 1888 fyrir samkeppni um
hugmyndir að kafbátum. f þeirri sam-
keppni sigraði John P. Holland.
Holland var grannholda og veikbyggð
ur bamakennari af irskum ættum, en
hann skorti aldrel hugmyndir. Fyrsta
kafbát sinn teiknaðl hann ungllngur
árið 1859 heima í írlandi. Hann fluttl
þrítugur að aldri vestur um haf, árið
1872, og gerðist barnakennari i New
Jersey fylki. Kunningi hans einn þar
vestra rakst af tilviljun á æskuteikn-
ingar hans og hvatti hann til að bera
þær undir hernaðaryfirvöld landsins.
Holland gerði það ekki, en 1 stað þess
fór hann að nýju að hugsa um kafbáta
og hann gerði nýjar teikningar. Þær
sendi- Holland til ílotastjórnarinnar, en
fékk ekki mjög uppörvandi svör.
Honum var samt kleift að hefjast
handa við smíðina, og árið 1878 var
TfMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
175