Tíminn Sunnudagsblað - 23.02.1964, Blaðsíða 8

Fyrsti kjarnorkuknúði kafbátur heimsins, Nautilus, sem fyrstur sigldi undir norðurheimskautsísinn i ágústbyrjun 1958.
íyrsti kaíbátur hans tilbúinn. Þegar
báturinn var reyndur, sökk hann þeg-
ar og hélt áfram að sökkva. Það hafði
gleymzt að loka tveimur botnventlum.
Bátur Hollands var að því leyti ólíkur
frönsku bátunum, að hann sökk Og
kom upp á ferö, en Evrópubátarnir
fóru lóðrétt upp og niður. Mjög ýar
deilt um, hvor aðferöin vœri heþpilegri,
en nútímakafbátar nota nær alltaf
síðari aðferðina.
Holland var íri, og í Bandaríkjunum
var mikill fjöldi írskra ættjarðarvina,
sem brugguðu launráð til að kóiíia
brezka heimsveldinu á kné. §ukiíx' þe'gs
ara manna sáu 1 kafbát Hollanás vopn
ið til að granda flota óvinarins á
skömmum tíma. Þeir ýttu þvl Undir til
raunir landa síns, en árið 1883 var
þeim farið að leiðast að bíða þess, að
uppfinningamaðurinn þættist hafa lok
ið öllum undirbúningstilraunum, óg
stálu þeim tveimur kafbátum, sem þá
voru tilbúnir. Annar þeirra var litill
eins manns bátur, en háfin sökk úr
höndum þeirra mjög fljótlega. Á stærri
bátnum skröltu írsku frelsishetjurnár
um mynnl Hudsort-íljótsins ufh hrið,
þar tíl yfirvöldin lýstu þvi yfir að
kafbáturinn væri umferðartrafali og
létu setja hann upp á land. Siðan lá
báturinn í hirðuleysi til ársins 1927,
að hann var tekinn og látihi^ á sáfn.
En Holland lét stuldinn ekki á sig fá.
Hann smíðaði nýjan kafbát, sem
nefndur var Nautilus. Þegar honuin
skyldi hleypa af stokkunum, kom'f IJós,
as þyngd hans háf&i verið vanmelin.
Rennibrautin brast Uhdan hohííÖf Mt-
urinn hélt samt áfráöl, skáiídáðíÓ;
svo að hann sökk samstuhdÍS í hafið
og náðist aldrei upþ ’áftðr. ÞOttá var
árið 1886. Tveimur árum síðar tók Hol-
land þátt í kafbátasamkeppni flotans
með nýjum teikningum og bar þar sig-
ur úr býtum .En honum gekk treglega
að fá þiann bðit smíðaðan. Þingið
veitti fé til hans árið 1889, éh smiðinni
var ekki lokið, þegar Benjamin Harris-
son tók við embætti forseta, og hann
várði fjárveitingunum til kafbátsins til
þess að fullgera smíði nokkurra beiti-
skipa.
Holland gafst samt ekki upp. Ríkis-
stjórpin vildi ekkert fyrir hann gera,
en vínum hans tókst um síðir að herja
peningá út úr flotanum til a« halda
vérkiflú áfram. Ért þessum peningum
fyígdi nefnd, og nefndin vUdi fá Hol-
land til áð gera ýmsár breytingar á
teikningunum. Holland varð að beygja
sig eft leizt ekki á þær breytingar, svo
að hanfl stofnaði hlutafélag tu að
smíða annan bát eftir sínu höfði. Báð-
um bátunuln varð lokið, og þá kom í
ljós ,að bátur flotans hafði mistekizt,
en hinn vár aftur á móti vel starfhæf-
úr, Bátur af þeirri gerð varð síðan
fyrstl kafbátur Bandaríkjaflota og fyr-
irtækið, sem smiðaði harin, Electric
Boat Company, hefur haldið dyggi-
lega áfram á sömu braut. Það fyrir-
tæki smlðaði fyrsta kjarnorkukafbát-
inri, Nautilus, árið 1955.
Hollánd var ekki einn um áhuga á
kafbátum á sírium tíma vestan hafs.
Simon riokkur Lake las í æsku sinni
bðk Vernes uiri Nautilus, þá nýút-
komna, og siðan hugsaði hann ekki
um ánnað en kafbáta. Hann teiknaði
sér fárkost, sem hann nefndi Argoriátit,
CQ þar éð hárifl gá, að hann skorti
agn fil áð smíða svo mikið skip,
fláriri til minni bát fyrst, sem
hann kallaði Argonaut junior. Skrúfa
bátsins var handsnúin og hann hafði
hjól til að nota á botninum. Árið 1895
hélt Lake til New York með bátinn
og vakti þar mikla athygli, og Lake
var einn þeirra uppfinningamanna,
sem kunnu að gera sér mat úr auglýs-
ingum.
Hann kom á laggirnar hlutafélagi til
að smíða stærri bátinn, Argonaut. Bát-
urinn var knúinn bensínhreyfli og gat
ekki farið mjög djúpt, því að loftleiðsl-
ur urðu að liggja upp á yfirborðið
vegna vélarinnar. Argonaut var hleypt
af stokkunum um svipað leyti og báti
Hollands árið 1897. Lake gerði miklú
meira veður út af sínum bát en keppi-
nautur hans, meðal annars bauð hann
blaðamönnum til samsætis á hafsbotnl.
En visindamenn og flotaforingjar
sýndu honum ekki sama áhuga og
blöðin. Eitt sinn kom fiskur að báti
Lakes og starði inn um glugga á honurri
klukkustundum saman, og þá varð upp
finningamanninum að orði; „Hann hef
ur meiri áhuga á köfun okkar en flest-
ir prófessorar og flotaforingjar, sem ég
þekki." Árið 1898 tók Lake nokkrar
Ijósmyndir út um glugga á Argonaut
og eru þær meðal fyrstu mynda seiri
teknar voru neðansjávar, þó ekki þær
allra fyrstu, eins og Lake hélt sjálfur.
En Lake varð ekkert ágengt við
stjórnina. Hún var loksins búin að
fallast á að taka við kafbátnum frá
fyrirtæki Hollands, Electric Boat Coníþ
any, og taldi að þá væri nóg að gert.
Én Lake gafst ekki upp. Hann hélt
áfram að sýna getu Argonauts, hvensér
sem hann kom því við í von um að
vekja áhuga stjórnarvaldanna, og
Framhaid á 189. síðu.
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAO
176