Tíminn Sunnudagsblað - 23.04.1972, Blaðsíða 19

Dr. Fríða Sigurðsson:
Tvær aldir
í Keflavík
I Keflavik haföi öldum saman aðeins
verið bóndabær. Vikin hafði reyndar
verið notuð sem höfn, ef ekki fyrr, þá
að minnsta kosti meö vissu siðan i
byrjun 16. aldar, en enginn kaupamður
hafði þar fast aðsetur á undan Holger
Jacobæus. Þvi hefur reyndar verið
haldið fram, að Christen Adolph, sonur
Holgers, hafi fæðzt i Keflavik, og hefði
það þá verið árið 1766 eða 1767, en ekki
hef ég getað fundið sannanir fyrir
byggð i Keflavik á timabilinu á undan
1772. Heldur ekki i manntali frá 1816
finnst nokkurt fólk, sem sagt er fætt i
Keflavik á þessu timabili, og hefði
manneskja, fædd 1766, þá þó ekki verið
eldri en um fimmtugt!
Þvi þykir mér rétt að álita árið 1772
fæðingarár Keflavikurbyggðar, og var
stundin sú, þegar Holger Jacobaeus
ásamt fjölskyldu sinni og fylgdarliði
steig i land i Keflavik, sennilega einn
góðan vordag i júni 1772.
t byrjun 16. aldra vitum við um
Englending, Robert Legge frá Ip-
swich, sem árið 1540 kvaðst hafa
stundað Islandssiglingar i 26 eða 27 ár
og lent þar meðal annars i
Keblewyckey. (Björn Þorsteinsson:
Enskar heimildir um sögu Islands á
15. og 16. öld, bls. 94). Og það muna
allir, að Hallgrimur Pétursson kom út
1637 á Keflavikurskipi. En byggð var
þar ekki nema eitt litið kotbýli. Þó að
Hallgrimur hafi ef til vill verið púls
maður i sjálfri Keflavikinni, þá bjó
hann á Bolafæti i Njarðvikurlandi! Og
enn var aðeins einn bóndabær i Kefla-
vik 125 árum seinna, þegar manntal
var tekið 1762.
Þéttbýlið og mannfjöldinn voru i Leir
unni, i Garðinum, á Rosmhvalanesi
og I Kirkjuvogi, en fjölsetnasta hverfið
var Stafnes með hjáleigum sinum. Þar
hafði konungsútgerðin bækistöð sina,
þar sat fyrsti islenski landfógetinn,
Guðni Sigurðsson. Og þegar Skúli
Magnússon hafði tekið við þessu
embætti, var Stafnes sýslumannssetur
i tvö ár. Jafnvel Hólabiskupsstóllinn
lét róa frá Stafnesi. Og i nánustu nánd
við urvegsstaðinn Stafnes voru
verzlunarstaðirnir, Þórshöfn, á 18. öld
ekki lengur notuð, og Bátsandar, eins
og þessi staður var skrifaður þá, siðan
1640 hin löggilta höfn danska konungs-
ins á Suðurnesjum.
Þetta gerbreyttist, þegar
konungsútgerðin var tekin af. Eftir þvi
sem útgerðin á Stafnesi og með henni
verzlunin á Bátsöndum minnkaði
færðist byggðin til og Keflavik reis úr
ómerkilegu kotbýli, þangað til hún
varð höfuðstaður Suðurnesja.
Konungsútgerðin hafði lengi barizt i
bökkum, og margt heilræði hafði verið
reynt, en þegar rentukammer reiknaði
loksins út, að kostnaðurinn við kost,
föt og laun þeirra manna, sem stöðugt
varð að hafa við útgerðina (ráðsmann,
smið, fjóra vinnumenn, tvær stúlkur,
einn dreng), nam nærri 250 rikisdölum
meira en hvað allt fiskiriið meö inn-
stæðubátum fimmtán færði inn,
þá fékkst konungurinn til að afnema
konungsútgerðina með lögum þann 12.
desember 1769. Bátarnir fimmtán og
sjóbúðirnar þrjár voru seldar og fasta
starfsfólkið sent heim. Varð það end-
irinn á hinu illræmda mannsláni og og
upphafi Keflavikurbyggðarinnar!
Eftir að hætt var að gera út frá
Stafnesi, lögðust < fyrst hjáleigurnar,
hinir svokölluðu Refshalabæir, i eyði.
A Stafnesi sjálfu hélt bóndinn, Magnús
Jónsson, áfram að búa, og eftir hans
andlát 1784 ekkja hans, Helga
Eyvindsdóttir, þá orðin 73 ára gömul.
1786 eru aðeins þrir menn búsettir á
þessum áður svo fjölmenna stað,1790
jafnvel bara tveir, hjón ein. Þau tolldu
þar fram undir aldamót og ólu á
þessum árum nokkur börn, en þegar
þau fóru burtu, lagðist Stafnes i eyði.
Tók þessi þróun ekki nema þrjátlu ar.
Með útveginum á Stafnesi hnignaði
Sunnudagsblað Tímans
331