Morgunblaðið - 12.05.2004, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrirsögnin á þessum
viðhorfspistli átti
eiginlega að vera
„Kirkjan og hjóna-
band samkyn-
hneigðra“, en þetta komst ekki
fyrir í þeim tveim línum og þeirri
leturstærð sem fyrirsagnir á við-
horfum skulu vera í samkvæmt
fyrirfram ákveðinni skilgreiningu
á útliti pistilsins. Svona svipað og
samkynhneigðir komast ekki fyr-
ir innan skilgreiningar kirkj-
unnar á hjónabandinu.
Þess vegna gat Karl Sig-
urbjörnsson biskup ekki sagt,
hérna um daginn, að tveir ein-
staklingar af sama kyni gætu
gengið í hjónaband á nákvæm-
lega sama hátt og tveir ein-
staklingar af gagnstæðu kyni. Til
að það væri
hægt yrði að
gera grund-
vallarbreyt-
ingu á skil-
greiningu
hugtaksins
hjónaband, eins og það hefur
mótast innan kirkjunnar und-
anfarnar aldir. Og það gæti kirkj-
an ekki gert, frekar en hægt er
að troða kassa í kringlótt gat, eða
segja kvæntan mann vera pip-
arsvein.
Ekki svo að skilja að maður
þurfi að vera sammála Karli og
kirkjunni. Þvert á móti. En það
er mjög auðvelt að koma auga á
ástæðurnar fyrir afstöðu hans og
skilja hvers vegna hann hvikar
ekki frá henni. Og það verður
enn auðveldara ef maður hefur í
huga að þetta er fráleitt í fyrsta
sinn sem kirkjan lendir í svona
skilgreiningarkrísu, og ef litið er
aftur í tímann kemur í ljós, að
kirkjan breytir á endanum af-
stöðu sinni og þess vegna má full-
yrða að kirkjan mun á endanum
samþykkja hjónaband samkyn-
hneigðra. En það mun taka fjári
langan tíma.
Hjónabandið sem sameining
manns og konu er nefnilega hluti
af heimsmynd kirkjunnar, svona
eins og það var einu sinni hluti af
heimsmynd hennar að jörðin
væri miðpunktur heimsins. Það
sem gerði að verkum að kirkjan
gat ekki samþykkt sólmiðju-
heimsmynd Kópernikusar var
fyrst og fremst það, að hún fól í
sér skilgreiningu á jörðinni sem
samkvæmt heimsmynd kirkj-
unnar var brengluð.
Og maður breytir ekki heims-
mynd sinni rétt sisona. Venjuleg-
ur einstaklingur gerir það ekki,
hvers vegna skyldi þá kirkjan
gera það? Morgunblaðið and-
mælti Karli biskupi í leiðara um
þetta mál fyrir skömmu, en sagði
líka: „Kirkjan […] á ekki að fljóta
með tímans straumi.“ Af hverju
ekki? Vegna þess að hún gegnir
að mikilvægu leyti því hlutverki
að móta heimsmynd – í stað þess
að móta sig að einhverri heims-
mynd sem fyrir liggur – og veita
með því þeim sem trúa fasta und-
irstöðu sem þeir geta byggt eigin
lífsviðhorf á. Heimsmyndin verð-
ur að vera stöðug, annars verður
maður að rekaldi og fyllist kvíða
og óvissu. Missir sjónar á sjálfum
sér – veit ekki lengur hver maður
er, hvaða skoðanir maður hefur,
hvaða afstöðu maður á að taka.
Eins og einhver orðaði það; mað-
ur getur orðið svo opinn fyrir öllu
að það detti úr manni heilinn. Ef
kirkjan gleymir eða hverfur frá
þessu grundvallarhlutverki sínu –
að móta heimsmynd – þá hættir
hún að vera kirkja.
Hafa má í huga að það er ekki
bara kirkjan sem lendir í svona
kreppu (því að afstaðan til hjóna-
bands samkynhneigðra er mjög
greinilega til marks um kreppu
innan kirkjunnar). Þetta gerist
líka í vísindum. Bandaríski heim-
spekingurinn Thomas S. Kuhn
fjallar um þetta í bók sinni Vís-
indabyltingar (The Structure of
Scientific Revolutions), þar sem
hann tekur meðal annars sem
dæmi „þá sem töldu að Kóp-
ernikus væri brjálaður vegna
þess að hann sagði að jörðin
hreyfðist. Þeir höfðu ekki einfald-
lega rangt fyrir sér. Hluti af því
sem þeir áttu við með „jörð“ var
föst staða. Þeirra jörð, að
minnsta kosti, var óhreyfanleg.
Uppfinning Kópernikusar var því
ekki einfaldlega fólgin í því að
hreyfa jörðina. Fremur var um
að ræða algerlega nýtt viðhorf til
viðfangsefnanna í eðlis- og
stjörnufræði, er breytti óhjá-
kvæmilega merkingu orðanna
„jörð“ og „hreyfing“. Án þessara
breytinga var hugmyndin um
jörð á hreyfingu hreint brjálæði“.
Sú bylting sem Darwin olli var
líka fólgin í svona grundvall-
arbreytingu á heimsmynd. Kuhn
segir: „Þegar Darwin gaf fyrst út
kenningu sína um náttúruval árið
1859 var það hvorki hugmyndin
um að tegundir tækju breyt-
ingum né sá möguleiki að menn
væru komnir af öpum sem helst
olli lærðum mönnum hugarangri.
Vísbendingar um þróun, þar á
meðal þróun mannsins, höfðu í
áratugi verið að koma fram, og
þróunarhugmyndin hafði áður
verið sett fram og víða rædd.“
Nei, það sem gerði menn andvíga
kenningu Darwins var það, að
hann gerði ekki ráð fyrir að þró-
unin væri í átt að einhverri fyr-
irfram gefinni hugmynd um
manninn. Þróun, að hans mati,
var einfaldlega frá frumstæðu
upphafi og allsendis óljóst hvert
hún myndi leiða.
En þótt heimsmyndir séu því
og verði að vera, eðli sínu sam-
kvæmt, stöðugar og spyrna gegn
breytingum á sjálfum sér er ekki
þar með sagt að þær breytist
ekki. Kuhn bendir á að byrjunin
á breytingum á heimsmynd sé
einmitt kreppa á einhverju til-
teknu sviði hennar. Það er að
segja, þegar efasemdir um þetta
tiltekna svið vakna og einhverjir
fara að krefjast breytinga.
Sagan sýnir að heimsmynd-
arbreytingar bæði geta orðið og
verða, og ekki aðeins í vísindum
heldur líka hjá kirkjunni, sem
fyrir skömmu bað Galíleó afsök-
unar og telur sólmiðjukenningu
Kópernikusar – sem Galíleó
studdi – ekki lengur vera brjál-
æði. Þess vegna er óhætt að full-
yrða að kirkjan mun leyfa hjóna-
bönd samkynhneigðra, og líklega
einnig biðja alla samkynhneigða
fyrirgefningar. Sagan sýnir að
vísu líka að það er langt þangað
til þetta mun gerast. En þetta
mun gerast.
Saman í
kirkju
Þess vegna er óhætt að fullyrða að
kirkjan mun leyfa hjónabönd samkyn-
hneigðra, og líklega einnig biðja alla
samkynhneigða fyrirgefningar.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
HINN 24. mars sl. sendi und-
irritaður bréf til útvarpsráðs þar
sem komið er á framfæri mótmæl-
um við framgöngu núverandi um-
sjónarmanna Kastljóssþáttar Rík-
issjónvarpsins vegna meintra brota
þeirra á hlutleysisreglum þess fjöl-
miðils í þjóðareign, sem þeir starfa
hjá.
Þriðja aflið í borgarstjórn
ávallt sniðgengið
Í bréfi mínu til útvarpsráðs segir
m.a. „Í borgarstjórn
Reykjavíkur sitja
kjörnir fulltrúar
þriggja framboða:
Reykjavíkurlista
(R-lista), Sjálfstæð-
isflokks (D-lista) og
Frjálslyndra og
óháðra (F-lista). Und-
irritaður er oddviti
F-listans og á sem
slíkur sjálfkrafa rétt á
því að vera áheyrn-
arfulltrúi í borgarráði
í samræmi við þá
reglu, að sjónarmið
ólíkra fylkinga, sem
sæti eiga í borgarstjórn, heyrist í
borgarráði. Undirritaður er jafn-
framt áheyrnarfulltrúi í skipulags-
og byggingarnefnd og í umhverfis-
og heilbrigðisnefnd. Í störfum sín-
um í þessum nefndum sem og á
fundum borgarstjórnar Reykjavík-
ur hefur undirritaður flutt fjölda
tillagna, fyrirspurna og bókana,
sem hann hefur sent á netpósti til
fréttastofu Útvarps og Sjónvarps
og til umsjónarmanna Kast-
ljóssþáttarins. Með hliðsjón af
framansögðu hefur undirrituðum
þótt það óeðlilegt að hvað eftir
annað eru oddvitar R- og D-lista
og fulltrúar sömu framboða í
skipulags- og byggingarnefnd kall-
aðir til umræðna í Kastljóssþætti
Ríkissjónvarpsins, en oddviti
F-listans og fulltrúi hans í skipu-
lags- og byggingarnefnd er snið-
genginn af stjórnendum þáttarins.
Er þó fullljóst, að verulegur
ágreiningur er á milli F-listans og
hinna framboðanna tveggja um
mörg meginmál í borgarstjórn og
þá ekki síst skipulagsmálin. Und-
irritaður vísar í því sambandi til
fundargerða borgarstjórnar, borg-
arráðs og skipulags- og bygging-
arnefndar, þar sem þetta kemur
skýrt fram.“
Athugasemdir og mótmæli
hafa engu skilað
Undirritaður hefur sent núverandi
umsjónarmönnum Kastljóssþátt-
arins netpóst með tillögum sínum í
borgarstjórn og í nefndum og ráð-
um borgarinnar
reglulega frá í mars-
mánuði 2003 og fram
á þetta ár. Hann hef-
ur hringt í umsjón-
armenn Kastljóssins
og bent þeim góðfús-
lega á að hann hafi
ekki verið hafður með
í neinum Kast-
ljóssþætti um borg-
armál á þessu kjör-
tímabili. Undirritaður
hefur nú hætt að
senda Kastljóssþætt-
inum netpóst með til-
löguflutningi sínum,
enda virðist það ekki hafa neinn
tilgang.
Fjöldi stuðningsmanna F-listans
hefur hringt í Sjónvarpið eftir
Kastljóssþætti á þessu ári og mót-
mælt vinnubrögðum þáttarins í
umfjöllun um borgarmál. Það virð-
ist því miður hafa harla lítið að
segja. Ætla má að umsjónarmenn
Kastljóssþáttarins fái fremur klapp
á bakið frá yfirmönnum sínum en
gagnrýni fyrir hlutdræga fram-
göngu sína. Slíkt virðist kverkatak
Sjálfstæðisflokksins á þessari
stofnun í þjóðareign.
Spurningum verður að svara
Í lok bréfs míns til útvarpsráðs
varpa ég fram ýmsum spurningum,
þ.á m. hvaða borgarfulltrúar hafi
tekið þátt í Kastljóssþáttum Sjón-
varpsins á þessu kjörtímabili og
hversu oft þeir hafi verið með í
þáttunum. Ég spyr einnig að því,
hvort útvarpsráð telji það eðlilegt,
að oddviti eins af þremur flokkum
í borgarstjórn Reykjavíkur sé aldr-
ei hafður með í umræðum um
borgarmál í Kastljóssþætti Sjón-
varpsins. Útvarpsráð hefur enn
ekki svarað þessum spurningum
fremur en öðru í bréfi mínu frá í
marsmánuði sl., sem lýkur með
eftirfarandi tilvitnun í 3. grein laga
um Ríkisútvarpið:
„Það skal gæta fyllstu óhlut-
drægni í frásögn, túlkun og dag-
skrárgerð.“
Vond viðbót við
fjölmiðlafrumvarpið
Þrátt fyrir að F-listanum hafi verið
haldið úti í kuldanum hjá ýmsum
fjölmiðlum fyrir borgarstjórn-
arkosningarar árið 2002 fékk hann
kjörinn fulltrúa í borgarstjórn
Reykjavíkur. Eftir kosningasig-
urinn taldi ég víst, að nú hefði ís-
inn verið brotinn og að framboð
F-listans fengi eðlilegt aðgengi að
fjölmiðlum. Raunin hefur orðið
önnur.
En að fenginni reynslu af póli-
tískri misnotkun Sjálfstæðisflokks-
ins á Ríkisútvarpinu finnst mér
enn harkalegra að horfa upp á að-
farir Davíðs Oddssonar og skó-
sveina hans á Alþingi við að kveða
í kútinn þá fjölmiðla sem eru ekki
þóknanlegir flokknum og foringj-
anum. Ekki veitir af gagnrýni á þá
spillingu og valdníðslu sem hvar-
vetna blasir við eftir níu ára hags-
munabandalag þeirra Davíðs Odds-
sonar og Halldórs Ásgrímssonar.
Ekkert svar
frá útvarpsráði?
Ólafur F. Magnússon skrifar
um málefni Ríkisútvarpsins ’Að fenginni reynslu afpólitískri misnotkun
Sjálfstæðisflokksins á
Ríkisútvarpinu finnst
mér enn harkalegra að
horfa upp á aðfarir Dav-
íðs Oddssonar og skó-
sveina hans á Alþingi.‘
Ólafur F.
Magnússon
Höfundur er læknir og borgarfulltrúi.
HINN 7. apríl sl. voru stofnuð í
Genf alþjóðleg samtök kvenna gegn
bókstafstrú – International Federa-
tion of Women Against Fundament-
alism. Saman voru
komnar konur víðs veg-
ar að úr veröldinni sem
sameinuðu krafta sína
til að kortleggja stöðu
kvenna, skilgreina
vanda þeirra og benda
á leiðir til úrbóta. Í máli
þeirra kom fram að
ógnin sem steðjar að
milljónum kvenna í
löndum þar sem trúar-
setningar og bókstafs-
túlkanir ráða lögum og
lofum er bæði raun-
veruleg og lífshættuleg.
Frá sjónarhóli kvenna
snýst málið ekki um að bera eða bera
ekki slæður eða blæjur, heldur snýst
það um misrétti, ofbeldi og valdbeit-
ingu. Stofnfélagar samtakanna bentu
á að aðstæður kvenna í heiminum
batna ekki um þessar mundir heldur
versna þær víða og brýnt er að taka á
vandanum. Konur á Vesturlöndum,
sem njóta tjáningarfrelsis og mennt-
unar, bera þar mikla ábyrgð og þeim
ber skylda til að láta málin til sín taka
en standa ekki aðgerðarlausar á hlið-
arlínu alþjóðastjórnmálanna. Kven-
fyrirlitning og ójöfnuður, kynþátta-
fordómar og öfgastefnur ógna alls
staðar stöðugleika.
Þegar kynjuðu sjónarhorni er
beint að starfsemi trúartengdra öfga-
hópa eða skilgreiningum bókstafs-
trúarmanna beinast sjónir manna til
Íran. Á ráðstefnu sem haldin var í
París í tilefni alþjóðlegs baráttudags
kvenna, þann 6. mars sl., gerði forseti
andspyrnuhreyfingar
Írana, frú Maryam
Rajavi, að sérstöku um-
talsefni hvernig túlkun
klerkastjórnarinnar í
Íran á kennisetningum
íslams grundvallast á
aðskilnaðarstefnu
kynjanna, rétt eins og
stjórn hvíta minnihlut-
ans í Suður-Afríku
gerði á sínum tíma
gagnvart kynþáttum. Í
Íran njóta konur og
karlar ekki sömu
grundvallarréttinda í
samfélaginu, hvað þá að
konur njóti almennra mannréttinda.
Stjórnsýsla landsins og réttarkerfi
eru byggð upp á grundvelli þess að
kynin njóti og gjaldi kynferðis síns í
meðferð allra mála. Fyrst skal upp
telja að tvö atkvæði kvenna þarf til
fulltingis einu atkvæði karla í kosn-
ingum, enn fremur eru sérákvæði í
löggjöf landsins um klæðaburð
kvenna, menntun þeirra, starfsvett-
vang og hjúskaparstöðu.
„Fundamentalisminn“ – bók-
stafstrúin eða öfgastefnan sem fylgt
er í Íran stuðlar að samfélagslegri
þráhyggju sem byggist á skipulögðu
og lögleiddu umburðarleysi gagnvart
réttindum kvenna. Skilningur bók-
stafstrúarmanna á kennisetningum
íslams er öfgafullur skilningur
rótgróins karlveldis á öllum málum
sér í hag og teygir anga sína víða. Til-
raunir sijíamúslima í Írak fyrir
skemmstu til að gera lagasetningar
byggðar á trúartúlkunum jafnt undir
höfði og hefðbundnum vestrænum
lagabálkum tókust og eru farnar að
hafa afgerandi áhrif á gang mála í
landinu. Bókstafstrúarmenn hafa ris-
ið upp og krefjast vaxandi áhrifa og
valda. Skoðanir þeirra og skilningur á
íslam munu móta samfélagsuppbygg-
ingu í Írak til framtíðar og hafa ófyr-
irsjáanleg áhrif á líf kvenna til enn
frekari aðskilnaðar og viðskilnaðar
frá samfélagslegri þátttöku. Mann-
réttindabrot á konum hafa verið fest í
sessi í enn einu ríkinu, með réttlæt-
ingu trúarsetninga að vopni – og því
miður með samþykki Vesturlanda!
Með samþykki Vesturlanda!
Hólmfríður Garðarsdóttir
skrifar um íslam ’Skilningur bókstafs-trúarmanna á kenni-
setningum íslams er
öfgafullur skilningur
rótgróins karlveldis á
öllum málum sér í hag
og teygir anga sína
víða.‘
Hólmfríður
Garðarsdóttir
Höfundur er lektor í spænsku við HÍ.