Íslendingaþættir Tímans - 24.01.1969, Page 3

Lúther Lárusson og
^ . >
Guðrún Sigtryggsdóttir i
\ }
frá Ingunnarstöðum
Um Iþað leyti er grund sölnaði
skó.gar felldu bleikt og rautt
lauí sitt, barst mér sú fregm, að
Lúther á Ingunnarstöðuim vseri
^t'nn. Hann féll síðastur í valinn
Þeirra manna, sem bændur voru
J Þernskutoyggðum mínum, er ég
la&rði fyrst að glöggva mig á fólki
°g staðhátbum. Litlu síðar var það,
baustsólin skein af heiðum
bimni á freðna jörð, að önnur and
lábsfregn kom úr Kjós: Guðrún á
lngunnarstöðum, kona Lúbhers,
nafði lokað augunum í hinzta
siun. Þá fækkar einnig húsfreyj-
Unnm. sem voru mér og jafnöldr-
Urn mínum hinir fyrstu gestgjaf-
ar' og þær, sem enn lifa, fjarri
P^im slóðum, þar sem meginþátt
'Ur ævisögu þeirra gerðist.
svo bilknar allt líf, þegar haust-
lð dregur hrímgaðan slóða sin,n
Uín landið.
Brynjudalurinn, þar sem Lúther
°g Guðrún áttu löndum og húsum
aÞ ráða í sjötta tug ára, er ein-
staklega elsk-ulegt byggðarlag. Ó-
kunnugt fólk, sem ekur þjóðleið
fyri-r Hvalifjörð, gefur honu-m kann
fkj ekki mikinn gaum: Lítt sést
lnn í dalinn sjálfan, þegar farið
er fyrir mynni hans, því að hávað-
®r hyrgja sýn — klapparásar und-
ir nyrðri hlíð og ávalar skriðutoung
Ur undir hinni syðri. En bak við
Þessi varnarvirki, sem náttúran hef
Ur hlaðið, er bæði hlýlegt og frið-
aaalt. Allbreiður dalur, þar sem dá
11111 á niðar á eyrum, gróskumikil
®n§i og sléttar grundir báðum meg
lu hennar, upp frá þeim grónar
míðar hátt til kletta og vítt skóg-
jendi um djúpan og hvelfdan dal-
bntninn. í norðaustri gnæfa Botns.
Slllur, ofar öðrum fjöllum, rismikl
a'r ,°g stærilátar.
1 þessum dal haf-a fjórir bæir
Jerið frá fornu fari. Neðan til við
Uann miðjan eru Ingunnarstaðir
íslendingaþættir
undir norðurtolíð með kletta Múla
fjalls gnæfandi yfir toiáum gras-
brekkum, úrvalsbýli að fornu og
nýju, landmikil jörð og landgóð.
Nokkru innar er Hrísakot, gamalt
hjábýli Ingunnarstaða.
Þessar jarðir voru um aldir kall
aðar eign konungs, en í móðutoarð-
indunum keypti þær ríkur útvegs-
bóndi í Skildinganesi. Nálega alla
nítjándu öld bjuggu þar venzla-
me-nn og niðjar Skildinganesbónd
ans, og í tíð sonarsonar hans, upp
úr miðri nítjándu öld, var fyrsta
timburhúsið, sem byggt var í Kjós,
reist á Ingunnarstöðum. Á fyrstu
árum þessarar aldar eignaðist
Kristján Ámundason frá Sandlæk
í Gnúpverjatoreppi Ingunnarstaði,
og bjó hanir þar fá ár og síðan
synir hans tveir, sem síðar urðu
kunnir bændur í Þingvallasveit,
Jóhann í Skógarkoti og Ámundi
í MjóanesL Við brottför þeirra
urðu enn þáttaskil í sögu þessa
bæjar.
Meðal þeirra toandverksmanma,
er ásamt sjómönnum og mennta
mönnum gerðu Reykjavík að ís
lenzkum kaupstað á nítjándu öld,
voru þeir feðgar, Lúðvíg stein
höggvari Alexíusson og Lárus skó
smiður, sonur hans. Kornnngur
stofnaði Lárus fyrirtækj það, er
síðan hafði tnaust og viðgang um
langt skeið, Skóverzlun Lárusar G.
Lúðvígssonar. Meðal margra barna
Lárusar og konu hans, Málfríðar
Jónsdóttur frá Skálholtskoti, var
Lúther. Ungur að árum lærði
liann húsasmíði í Hafnarfirði hjá
Jóhannesi Reykdal, merkilegum
brautryðjanda, sem lét vatnsafl
knýja vinnuvélar og reisti fyrstu
rafstöðina hérlendis. Ilefðu þá
flestir spáð því, að Lúther fetaði
í fótspo-r afa síns, sem hlóð hús
úr höggnu grágrýti, og gerðist at
hafnamaður í hópi þeirra, er -reisrtu
timburhús á grunni gömlu borf
bæjanna og breyttu holtum og mó
um í ný bæjarhverfi.
Annað var þó að brjótast í hon
um, Hann hafði lagt drög að því
að eignast Mjóanes í Þingvallasveif,
en áður en trl ákvörðunar kæmi
um hagnýtingu þeirrar eignax,
varð honum kunnugt, að Ámunda
á Ingunnarstöðum fýsti að fylgja
fordæmi Jóhanns, bróður síns, og
fiytja-st í Þlngvallasveit. Mun það
hafa verið veiðin í Þingvallavatni,
sem laðaði þá bræður austur. Lút
her var hún ekki föst í hendi. Aft
ur á móti höfðu fossar þeir, 9em
blöstu við úr stofugluggurri á Ing
unnarstöðum, vakið honum draum
sýnir. Kom þar hvort tveggja fram,
eðlislæg hneigð hans sjálfs og
áhrifin frá meistaranum, Jóhairm
esi Reykdal, sem sýnt hafði, hvensiu
breyta mátti lækjarstraumi í beizl
aða orku, ljós og yl, og láta hainn
þjóna manninum að vild hans.
Tókust því um það samningar, að
Ámundi fékk Mjóanes, en Ingunn
arstaðir komu í hlut Lúthers. Þessi
eignaskipti urðu árið 1912. Þá vairð
Lúther iiðlega hálfþrítugur, fædd
ur á aðfangadag jóla árið 1886.
Hið fyrsta sumar heyjaði Lúthetr
að vísu á Ingunnarstöðum og var
sjálfur skráður þar heimilisfastuir.
En þótt jörðin væri nytjuð að
nokkru, var hún í rauninni í eyði,
því að Lúther flutti heyið tdl
Reykjavíkur og ól þar á því kýr,
er hann hafði keypt. Var mjólkur
skortur í bænum á þeim árum og
mjólkursala þar alllálitleg, þótt
mikill væri tilkostnaður við hey
flutninga, En þetta var erfibt og
fyrirhafnarsamt búskaparlag, og
vorið 1913 settist Lúther að á Ing
unnarstöðum að öllu leyti. Um
baustið fékk hann ungan og glögg
an fjárbóvda úr nágrenninu, Þ\
3