Íslendingaþættir Tímans - 24.01.1969, Qupperneq 4

ikel Pétursson í Litla-Botni, til
fjárkaupa með sér austur í Ám
essýslu, þar eð hann treysti sjálf
um sér, kaupstaðarbúanum,
trauðla til þess að sjá eðliskosti
sauðfjár í haustréttum til jafns við
vanan fjármann. Þetta fé varð
stofminn að búpeningi hans, ásamt
ikúm, er hainn fór með úr Reykja
vík, og mun þó hafa verið heldur
lítið í upphafi, enda heimilisfólk
fþá enn fátt.
Nú víikur sögunni í annan dai.
Á löngu liðinní tíð, er skýin á
þjóðlífshimni ísiendinga voru rétt
að byrja að greiðast sundur, hafði
ungur maður, með átakanlega
brakningasögu að baki boirizt a-ust
an úr Rangárvallasýslu og gerzt
bóndi á Þórustöðum í Svínadal.
Hann hét Snorri Snorrason. Sonur
lhans, Sigtryggur, gekk að eiga
bóndiadóttur f-rá Bæ í Bæjarsveit,
Kristbjörgu Jónsdóttur, og tók við
búi á Þórustöðum af föður sínum.
Þau eiignuðust fjórar dætur, sem
til aldurs komust, og var elzt
þeirra Guðrún, fædd 18. aprll 1879.
Á þessuim árum var mdkiU vor
hugur í þjóðinni. Stjórnarskráin
var nýfengin, og þjóðhátíðin 1874
(hafði stælt mjög framfarahug
hennar og vakið undraverðan
metnað. En náttúran heilsaði þeim
með engri blíðu, er þá voru börn.
Upp úr 1880 voru ógurleg harðindi
órum saman. Veturinn 1881 lagði
Hvalfjörð, svo að ríða mátti hann
ó ís innan verðan og um það bii,
er Guðrún litla á Þórustöðum varð
tveggja ára, fóru bændur í fóður
þroti með fólk sitt í Vatnaskóg
dag eftir dag, til þess að kurla
lim af hrísi á hjarni handa bú-
peningi sínum. Þá lék bráðapest
in einnig lausum hala og stró
felldi stundum unga féð á haust
in, því að Orla Jensen, dýralækn
irinn danSki, hafði ekki enn komið
til liðs við íslenzka bændur með
bjargráð sitt, bóluefnið.
En öll él birtir um síðir. Harð
indi viku fyrir mildara tíðarfari,
og meðal bernskuminninga Guð
rúnar voru unaðsleg vorkvöld, þeg
ar hnágandi sól hellti geislaflóði
af brúnum Skarðsheiðar á Svína
dalsvötnin og reykirnir frá gröf
um kolaigerðarmanna í Vatnaskógi
lyppuðust upp í loftið í kyrrðinni
En Sigtryggur á Þórustöðum safn
aði alörei auði, þótt árferði gerð
ist gott. Hann var fátækur maður
allá tíð, og upp úr roiðjum aldri
hætti hann búskap. Byggði hann
sér lítiran bæ utan vdð bæjarlœk
inn á Þúrustöðum, þar sem hann
var síðan lengi þurrabúðarmaður.
Ef til vill hefur honum aldrei ver
ið sérlega hugleikinn búskapur.
Hann var smiður og veiðimaður
og undi þá lífinu bezt, er hann
gat gefið sig að slí'ku. Við það sá
hann sér farborða, þegar hann
hætti búskap, e-n va-r þess á milli
í kaupavdnnu eða vdð önnu-r störf,
sem buðust tíma og tíma.
Dætur þeirra Sigtryggs og Krist
bjargar fór-u að heiman í vistir,
jafnótt og þær höfðu aldur til.
Þær vor-u dugmiklar og vinnusam
ar, og komst það orð fljótt á, að
þær væru liðtækar í bezta lagi,
sumar víkingar til vin-nu. Því
fylgdi, að þær gátu brátt valið s-ér
vistir.
Efti-r aldamótin voru tvær Þóru
staðasystra, Guðrún og Karólína,
mörg ár samfleytt í Stóra-Botni,
og leiddi vera þeirra þar til medri
tíði-nda í lífi beggja. Þegar Lúthe-r
Láriusson var alkominn að Ing-
unnarstöðum, vildi hann brátt
koma meiri festu á búskapinn, og
vorið 1914 réði hann til sí-n tvö
hjú frá Stóra-Botni — Guðrúnu,
sem gerðist bústýra hans, og Þor
kel Guðmu-ndsson fná Skorhaga,
sem árum síðar gekk að eiga Karó-
línu. Nærlendis mun tæpa-st hafa
verið völ á fólki, sem þe-i-m var
fremra um atorku og góðri for
sjá alls, er þeim var falið á hend
ur. Þrem árum síðar, 19. júnd 1917,
voru þau Lúther og Guðrún gef
in saman í hjónaband i stofu á
Ingu-nnarstöðum í viðurvist -gra-n-na
og góðvina. Hjúskaparár þeirra
urðu því fimmtíu og e-itt, en sam
vis-taráirin fimmtíu og fjögur.
Litlu -sáðar festi Lútber kaup á
Hrísakoti og bjó tengdaforeldrum
sínum, Sd-gt-ryggi og Kristbjörgu,
þar heimdli á meðan þeim lét bet
ur að vera ú-t af fyrir si-g, en sdð
a-n tóku Inigunnarstaðahjón þau
heim, er elli fór að baga þau.
Brátt gerðist man-nmargt á Ing
un-narstöðum. Búið va-rð stórt á
þan-n mæli'kvarða, er þá var hafð
ur, og hélzt svo um langt ár-abil.
Þar voru árshjú, karlar o-g konur,
og þeim hjónum fæddu-st bör-n og
önnur tóku þau í fóstur, sum ár
u-m saman. Þar voru smiðdr og
verkam-enn, eftir að byggi-ng-ar
framkvæmdir hófust, og þar voru
heimiliskennarar vebrarlan-gt, þeg
ar börnin komust á legg. Þar á
ofa-n var gestanauö mikil, og ekki
aðednis fólk, sem kom og fór,
heldur setugestir margir, oft ná
iega sumarlangt og stu-ndum heil
ar fjölskyldur, frændur og venzla-
fól-k 'húsbóndans úr Reykjavík. Á
vetrum var aigengt, að bændur
þeir, sem í mestri vináttu voru við
Inigunnarstaðaheimilið, þægju þar
boð eða færu þangað í eins kon-
ar kynnisför með konur sína-r, og
var svo raunar einnig á sumrin,
þótt ekki kæmi þá til gistingar.
Kom sér betur, að bóndinn hafði
svo fólki á að skipa, að hann
þurfti ekki að vera síbundinn við
bústörf, og þó einkum af hve
miklu húsmóðirin hafði að má.
Veit ég enga húsmóður, sem ég
þekkti til í æsku, hafa átt leng-ri
og strangari vinnudag en hana, er
á eitt lagðist forsjá mann-margs
heimilis og umönnun fjölda gesta,
sem gengu dag hvern að veizlu-
borði að kalia. Ósérhlífni he-nnar
var svo mikii, að jafnan ætlaði
hún sj'álfri sér að bera mestan
þunga, gekk síðust til sængur og
reis fyrst úr rekkju.
Lúther hafði að sjálfsögðu eng-
in kynni haft af búskap áður en
ha-n-n kom að Ingunnarstöðum.
Það var honum í senn styrkur og
veikleiki. Hann var öðrum óbundn
ari af gömlum búskaparvenjum.
Á hinn bóginn skorti han-n marg-
erfða fastheldni gróinnar bænda-
stéttar, sem ógjarnan hættir sér
á djúpt vatn né leggur í tvísýnu
um nýmæli. Þe-gar f-ra-m í sótti,
vildi Lúther ekki una lágu dilka-
kjötsverði, em sniðíð var eftir
saltk-jötsmarkaði í Noregi, og kaus
fremu-r að freista þess að gera það
að verðmætari vöru hei-ma, þrátt
fyrir áhættuna, sem því fylgdi.
Hann þreifaði fyrir sér árið eftir
— reykti allt sitt kjöt, sauð það
niður og gerði úr kæfu í tillukt-
um dósum. Lúther var að vís-u
öðrum bændum h-æfari til slíkra-r
nýbreytni sökum upplags og þekk
ingsairsviðs, en verkefnið var örð-
ugt og frem-ur við hæfi öflugra
samt'aka en ei-ns bónda í dölum
uppi. Ekki var völ á mönnum,
sem lært höfð-u niðursuðu, og var
m-est að treysta á vitn-eskju, er
leituð var uppi í fræðibókum, er
þó voru torfenignar. Svo f-ór líka,
að þessar tiiraunir tókust að of
litlu 1-eyti, og bar Lúther skarðan
hlut frá bo-rði, er lokið var öllum
reikninigum.
4
ÍSLENDINGAÞÆTTIR