Íslendingaþættir Tímans - 11.11.1970, Blaðsíða 20

Engmn les úr barnsaugum ævi
þess alla, og svo fór hér sem oft-
ar, að líkn er á næsta leiti þá
þraut herjar að garði, — og svo
til atvikaðist, að á Nauteyri bjuggu
þá hin ágætu hjón María Kristjáns-
dóttir og Halldór Hermannsson,
og tóku þau hvítvoðunginn viku-
gamlan til fósturs, og í höfuð
fóstru sinnar var henni nafn gef-
ið. Fluttist hún sem barn með þess-
um fósturforeldrum að Bæjum á
Snæfjallaströnd, — og þar æ víð-
ain samgreri hún umhverfi sínu og
æskustöðvum svo, að hvergi fannst
Maríu hún heima eiga annars stað-
ar upp frá því.
Árið 1904 giftist María Sigurði
Álafssyni frá Unaðsdal, en hann
hafði þá átt heima í Bæjum mörg
undanfarin ár. Sigurður fæddist í
Tröð í Álftafirði, en fluttist með
móður sinni Jónu Jónsdóttur að
Unaðsdal, en hún hafði þá misst
mann sinn Ólaf Kárason. —Hann
drukknaði á Teið til ísafjarðar í
kaupstaðarferð.
Þau María og Sigurður settu sam
an bú í Bæjum og bjuggu þar til
ársins 1949 að einu ári undan-
teknu, sem þau bjuggu að Hjöll-
um í Skötufirði. Þau eignuðust 15
börn, — 3 dætur og 12 syni. Einn
dreng misstu þau á öðru ári, —
en hin komust öll til fullorðinsára.
Hér er í stórum dráttum og
fljótt yfir sögu farið — sögu sem
hefur að geyma stórbrotið og við-
burðaríkt æviskeið foreldra í út-
kjálka sveit — barna þeirra og
annarra er af þessu heimili höfðu
reynslu og kynni. Slík saga ger-
ist ekki að sjálfu sér og ekki án
'vökullar árvekni og frámuna dugn
aðar og samheldni beggja hjóna.
Sú saga verður ekki skráð nema
að litlu marki í smækkaðri ófull-
kominni mynd. — Þarf engum get
um að því að leiða — að uppeldi
og framfærzla barnahópsins stóra
— ásamt forsjá aldraðrar móður
Sigurðar er til hárrar elli átti hér
sitt athvarf og ummönnun alla —
svo og með öðru heimilisfólki, hef-
ur oftast drjúgum þurft til fram-
færslunnar — og það vissi ég réttn
ast — bæði af eigin raun — og
staðgóðri afspurn, að hér var ekki
sultur í búi. Heyrði ég oft til þess
tekið, hversu almættisverk það
kallast mætti — hvernig úr rætt-
ist á farsælan hát er að skyggði
í efnum og ástæðum.
Frá fyrstu árum íslandsbyggðar,
hefur svo til gengið, að þá vel hef-
ur árað, og vel aflazt, hefur hver
og einn vel mátt lifa. Svo er það
enn þann dag í dag, sem nærtæk-
ust dæmi eru um. Sigurður var öt-
ull aflamaður — og stundaði sjó
frá unglingsaldri, sem hann hélt
áfram með búskap sínum í Bæjum
— og gerði lengi út bát — með
Jóni bróður sínum, er Grænn hét.
Þetta var tiltekin happafleyta, og
á orði haft, hvað gjöfult hafið var
þeim bræðrum. En aflinn kom
ekki sjálfkrafa að landi þá frekar
en nú, og það þurfti harðfengi og
dugnað þá, á opnurn áraskipum að
sigla um úfinn sæ til fanga, ekki
síður en nú, þótt stærri sé far-
kosturinn. Síðar réri svo Sigurður á
skektu með sonum sínum, og átti
þá útgerð einn. En það kom líka,
og ekki síður en nú, bæði aflaleysi
og árferðisbreyting sem gerbreytti
allri aðstöðu til bjargar, bæði til
sjós og lands. Og við þær aðstæð-
ur reyndi á þol og þrótt til að
halda uppi stórum barnahópi og
heimilisfólki, en þar sem trú, ást
og kærleikur ríkir í heimili, er
eins og hitf allt komi á eftir. Það
mætti halda, að umönnun og upp-
eldi þessa stóra barnahóps og öll
sú margvíslega umsýsla mætti
teljast ærið nóg verk, en því sam-
hliða, mátti svo heita, að heimili
þetta væri ekki síður iðnfyrir-
tæki eða verksmiðja. Því
auk þess, að spinna, prjóna og
sauma hverja einustu spjör á
barnahópinn allan og heimilisfólk-
ið. tók María að sér prjónaskap
fyrir aðra í ótöldum mæli, og marg
taldi hún að fátt eða ekkert hefði
sér hjálpað meira, er mest var
ómegðin, en ein lítil hringsokka-
prjónavél, sem hún átti fjölda ára,
er hún prjónaði þar ótölu grúa
allrahanda flíka, bæði fyrir sig og
aðra. En síðan fékk hún sér stærri
og fullkomnari prjónavél. Það var
ekki í þá daga hlaupið í búðina til
að kaupa fatnað, heldur varð þar
að bjargast við eigin framleiðslu.
Það var líka alveg einsdæmi, og
tiltekin afkastageta og vinnuþrek
þessarar konu. Það var þá ekki
heldur einungis heimilisstörf inn-
anhúss, sem María þurfti að ann-
ast, heldur þurfti hún einnig alla
búsýslu aðra að sjá um og annast
með hjálp barnanna, er á Tegg kom
ust, þar sem maður hennar var ár-
um saman fjarverandi heimili sínu
við sjóróðra mikinn hluta árs,
nema um háveturinn og heyskap-
artímann á sumrin.
Það var á orði haft, að engin
ætti fleiri ferðir farnar um endi-
langa Snæfjallaströnd en Sigurður,
í ferðum sínum utan frá Berja-
dalsá — yzt á Snæfjallaströnd —
að færa búi sínu og barnahópnum
stóra heima í Bæjum ótalda björg.
Hann var þrekmaður með af-
brigðum til ferðalaga, göngumaður
mikill, og virtist ekki síður stíga
síðustu sporin hverrar ferðar jafn
létt þeim fyrstu. Er mér í minni
hve erfitt var að fylgja honum eft-
ir í ferðalögum á göngu, því hann
virtist aldrei þreytast.
Jafnframt þvi, sem María spann
vaðmálsþráð og ívaf til vaðmáls-
gerðar, auk alls prjónabands í nær
föt, sokka og vettlinga, á sinn stóra
barnahóp, og sem hún saumaði all
an fatnað, jafnt spari og til slita,
og oft karlmaninafatnað fyrir aðra,
þá óf Sigurður árum saman allt
vaðmál fyrir sitt heimili, en einn-
ig fyrir alla hér í sveit og víðar,
sem var ærin pjatla árlega, enda
mátti fljótt greina þá í bæinn var
komið, að hér var ekki setið auð-
um höndum. — Þar glumdi við
rokkhljóðið, prjónavélin og vef-
stóllinn og oft hvorttveggja í einu.
Það var aðdáunarvert hversu verk-
in léku í höndum þessara hjóna,
verMagnin var þeim svo í blóð
borin, að stundum var líkast því
að þau gerðust af sjálfu sér. Og
þessi erfisgerða verklægni dó ekki
út né lagðist í gröfina með þeim
hjónum. Börn þeirra erfðu hana
hvert og eitt einasta í svo ríkum
mæli, að frábært má telja. Man ég
vel frá bernsku minni smíðisgrip-
ina, bátana, og annað af leikföng-
um og nytjahlutum, sem af þeirra
eigin hugkvæmni urðu til og léku
í höndum þeii’ra barnanna, list-
hneigðin og lagið í formi og sköp-
un. Og til að fullnægja þrá sinni
og þörf til þeirra verka, var oft-
ast byrjunin að smíða sér fyrst
verkfærin til að vinna með: hefla,
sporjárn, rennibekk og annað
fleira er til þurfti, því engin gjaíd-
eyrir var í þeirra höndum til
kaupa á þeim hlutum. Og það er
ekki ofsagt, að synir þeirra hjóna
væru fæddir smiðir, því þóbt þeir
margir legðu fyrir sig iðnnám til
framtíðarstarfa, höfðu þeir ekki
þar í margt að Tæra, annað en afla
sér lögmætra réttinda í starfi.
Einn þeirra bræðra Sigurður Guð-
mundur, og sá eTzti þeirra gerði þó
sjómennsku að sínu ævi-
starfi. Allir byrjuðu þó bræðurnir
20
ISLENDINGAÞÆYTIR