Íslendingaþættir Tímans - 05.04.1975, Blaðsíða 3

Íslendingaþættir Tímans - 05.04.1975, Blaðsíða 3
lands. Þá hafði hann einnig mikinn áhuga fyrir margvislegum jarðfræöilegum efnum og var mjög vel kunnugur hreyfingu skaftfellsku skriöjöklanna og annaðist jökla- mælingar fyrir Jöklarannsóknafélagið um langt skeið. Var það honum mikið fagnaðarefni við þær rannsóknir, að sjá leifar isaldarinnar smá hopa til baka fyrir hlýrra og mildara veður- fari, en nýgræðingur fylgdi á flótta jökulsins eftir og þar sem jökull hafði legið á skaftfellsku landi á þriðja tug aldarinnar hófst ræktun graslendis i stórum stil. Þá vakti það honum einnig fögnuð aö sjá vélaorku samtiðarinnar leggja fjötur á jökulfljótin á skaft- fellsku söndunum með fyrirhleðslu vatnanna og myndarleg mannvirki risa með brdargerð á árnar, sem áður höfðu torveldað umferð. Mjög varð hann einnig hugfanginn af öllum nýjungum við heyþurrkun og vann allmikiö að uppsetningu súgþurrkunarkerfa i hlöðum bænda i heimabyggð sinni. Þótt Skarphéðinn starfaði viða átti hann jafnan heima á Vagnsstöðum til dauöadags, og þar stóðu rætur hans þeim rótum, sem aldrei rofnuðu. Sveitungar hans höfðu slikan átrúnað á hagleiksgáfu Skarphéðins, sem nálgaðistoftrú, enda varsúsaga sögð, að einn nábúi hans hefði komið til hans og beðið hann að smiða fyrir sig „mariugler” i steinoliuvél. En til þess skorti Skarphéðin getu en ekki góövilja. Skarphéðinn Gislason var alla ævi að læra og nema nýjar fræðigreinar og ávallt að kenna og miðla öðrum af þekkingarforða sinum. A siðustu árum hafði honum bætzt nýtt námsefni, sem honum lék nokkur forvitni á að fræðast um. En það var ráðgátan mikla um það hvort að við tæki endalaus svefn aö lokinni þessari jarðvist, eða að nýr heimur opnaðist með nýjum starfsdegi og nýjum náms- greinum. Sá var dýrasti draumur Skarphéöins Gislasonar og annarra aldamótamanna að létta oki áþjánar og krappra kjara af þjóðinni og skapa hér bjartara og betra mannlíf. Þessi draumur hefur nú betur rætzt en bjart- sýnustu menn á morgni aldarinnar þorðu að vona. Þvi er gott athafna- samri kynslóð að taka sér hvíld frá starfi eftir að hafa lagt stein i grunn framtiöarinnar á löngum og annasöm- um degi. Torfi Þorsteinsson t Ég gekk upp i gömlu rafstöðina mina einn daginn i janúar, þegar hlé var á illveðrahamnum. Þaö var gott veður þennan dag og sá til sólar. Ekki var nú vegurinn góður, umbrota ófærð á köflum, en að stöðvarhúsinu skildi ég komast þó gamall væri, þangað hafði ég átt svo mörg spor til að hagræða vatninu fyrir ljósin og aldrei látið vont veður, slæman veg eða náttmyrkur hamla för minni, hvi ekki sýna að enn var einhver töggur i gamla skarinu fyrst að týrði á þvi. Ég settist á auðan og þurran blett á stöðvarhúsveggnum, og fór að hugsa. Heldur var kuldaleg aðkoman hér, hálft þilið fyrir risinu fokið burt, og ósköp töturlegt kringum húsið og það hálf fullt af snjó. Muna mátti það sinn fifil fegri meðan ljós streymdu frá þvi i Halabæinn. Fyrir 46 árum var þetta hús byggt, vélar settar i það, vatn leitt til þeirra 120 metra vegalengd, og hjólið tók að snúast, það voru miklir dýrðardagar á Hala siðustu sumardagarnir 1928. Fyrsta vetrardag þess árs komu ljós og mikil hjálp til suðu i Halabæinn frá hinni nýju rafstöð. Nú var öll tilhlökk- un búin, en ánægja og aðdáun komin i þess stað. Rafstöðina setti upp hinn kunni hag- leiksmaður Skarphéðinn Gislason Vagnsstöðum. Gerði hann allt til aö gera mér rafstöðina sem ódýrasta m.a. með þvi að smiða vatnshjólið án endurgjalds. Nú er Skarphéðinn dáinn, hann andaðist átjánda desember s.l. tæpra áttatiu ára, og rafstöðin min hætti að snúast fyrir þremur árum, rafstöðin sem hann Skarphéðinn setti upp af svo góðum hug. Ég má ekki láta Skarphéðin liggja alveg óbættan hjá garði, þess vegna ætla ég að drepa á helztu atriði úr lifi hans með þessum linum. Skarphéöinn var þekktur viðast um þetta land, og þá m.a. fyrir leið- beiningar sinar og aðgerðir að veita ljósi, yl og vatni i bæina sem fólkið þarfnaðist svo tilfinnanlega á þeim ár- um sem Skarphéðinn var i blóma lifs- ins. Vatnsburðurinn i bæina var áþján fyrirfólkið, viða erfiður vatnsvegur og langur sem þreytti þá er framkvæma þurftu verkið. Þetta fann Skarphéöinn, þess vegna vann hann með fullum áhuga að þvi að sjálfrennandi vatn kæmist á sem flest heimili, en þar sem var ekki aöstaöa að taka vatnið sjálf- rennandi, þá að taka það með þrýsti- dælu (hrút) þó móti brekku þyrfi að þrýsta og hæðarmunur skipti fleiri metrum. Ég hygg að margir séu vitt um okkar land sem nutu aðstoðar Skarphéðins i þessu efni, þó mest hafi hann unnið fyrir Austur-Skaftfellinga, enda þar búsettur, þó var hann ráöu- nautur Búnaðarsambands Austur- lands i vatnsveitu og rafveitumálum 1926—1929, og að sama vann hann hjá Búnaðarsambandi Suðurlands 1925 og 1927. Einhvern veginn finnst mér hann bæöi beint og óbeint komið við sögu i þessum málum viðar en þegar er get- ið. Hann ferðaðist um mikinn hluta þessa landá, hefur hann þá eflaust átt tal við fólkið um sin áhugamál, og þess mestu nauðsynjamál, sem á þeim tima voru talin rafvæðing i bæina og vatn i þá. Margar rafstöðvar setti Skarphéð- inn upp viða um landið og hafa sumar þeirra unnið fram að þessu. A þeim árum sem hinir sjálfmenntuðu bænda- synir I rafmagnsfræði voru að setja upp rafstöðvar vitt um landið, þeir Skarphéðinn á Vagnstöðum, Helgi á Fagurhólsmýri og Bjarni I Hólmi, var litið farið að tala um stórvirkjanir, voru þvi rafstöðvarnar sem þeir settu upp vitar, sem lýstu til stærri verka. Skarphéðinn var vel gerður maður bæði til likama og sálar, hann gat lagt gjörfa hönd á allt sem að hagleik laut, enda leituðu margir til hans eftir hjálp. Hann mun hafa smfðað um þrjátiu báta, sett upp margar mið- stöðvar til húsahitunar. Ótalin eru handtök sem hann eyddi fyrir fólk i viðgerð ýmissa heimilistækja og véla. Skarphéðinn gerði mörg tundurdufl óvirk sem rak á fjörur hér i sýslu eftireeinna striöið.og mig minnir hann hafa farið i Vestur-Skaftafellssýslu til að eyðileggja tundurdufl. Þetta var vandaverk ef vel átti að fara. En Skarphéðni fipuðust ekki handtökin og allt fór vel. Rafstöðvarstjóri var Skarphéðinn hjá Þórhalli Daníelssyni á Höfn tvo vetur 1922—1924. Fyrstu vatnsleiðsluna lagði hann i bæinn á Vagnstöðum 1918. Fleiri áttu eftir að koma. Hnakka og söðlasmiði nam hann ungur, eins silfur og gullsmiöi, en gerði hvorugt að lifsstarfi. Þá má geta þess að hann kunni vel að fara með byssu, fyrir það dró hann marga mál- tiðina i sitt heimili sem á hans yngri árum var vel þegiö. Skarphéðinn var drengur góður, léttur i lund og skemmtilegt við hann að ræða. Hann var fróðleiksfús, fræð- andi og viðlesinn. Hann var athugull mjög, og vann að þvi að tryggja mætti öryggi manna gegn ýmsum hættum. 1 þvi sambandi minnist ég að hann gekkst fyrir stofnun Slysavarnadeild- ar hér i hreppnum og val flugvallar fyrir minni flugvélar til sjúkraflugs. Skarphéðinn var félagsmaður ágæt- ur, honum var félagsandinn i blóð bor- inn. eins og fleirum þeim systkinum. Hann var einn af máttarstoðum U.M. F. Visir sem vann að þvi á sinum tima að skapa félagslega menningu i Suður- 3 íslendingaþættir

x

Íslendingaþættir Tímans

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslendingaþættir Tímans
https://timarit.is/publication/303

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.