Heimilistíminn - 18.11.1976, Blaðsíða 9

Bvintýri Arthurs Köstlers
samdi bókina, og lætur hann sér nægja að
notfæra sér þaö, sem aðrir hafa áður
dregiö fram, og túlka það á sinn veg.
Margs konar vitneskja er til um Kazar-
þjóðina, þótt miklu fleira sé eðlilega
myrkrum huliö. Spænskur Gyðingur,
skáldið Jehuda Halevi, skrifaði um hana
bók árið 1135, og siöan hafa sagnfræðing-
ar, guðfræðingar, fornfræðingar og mál-
fræðingar margt um hana ritað. Alls vitn-
ar Köstler til 130 rita og ritgerða I bók
sinni. Hafi hann i raun og veru lesiö þetta
allt gaumgæfilega, má segja, að hann hafi
talsvert á sig lagt.
Hvers vegna hefur svo mjög verið
fjallað um þessa tyrknesku fornþjóð, sem
kynjuð var úr Mið-Asiu og hvarf af spjöld-
um sögunnír, þegar Gengis Khan ruddist
vestur á bóginn með hersveitir sinar?
Kazarrikið, eins og það er þekkt i sög-
unni, náöi frá Svartahafi til Kaspihafs og
hafði veruleg áhrif frá miðbiki sjöundu
aldar til 965. Riddaralið Kazarkeisarans
sigraði, ásamt Býsansmönnum, hersveit-
ir Araba, er sóttu fram á þessum slóðum i
langvinnu striöi og kom þannig i veg fyrir,
að Múhammeðstrú breiddist út til Austur-
Evrópu. Seinna var Býsans ógnað af nor-
rænum vikingum og bandamönnum
þeirra, Rússum er kallaðir hafa verið.
Enn skárust Kazarmenn i leikinn.
Skærunum linnti ekki i heila öld. Arið 957
snerist prinsessan Olga af Kiev, ekkja
ígors prins, til grisk-kaþólskrar trúar og
sleit vináttu við Býsáns. Atta árum siðar
hertók Svjatóslav prins, sonur Olgu og
Igors höfuðstað Kazarrikisins og svipti
Kazarmenn sjálfstæði sinu.
Saga Kazarmanna er litbrigðarik, en
þaö, sem einkum hefur vakiö áhuga á
henni er þó, — að i kringum 740 tóku
Kazarmenn Gyðingatrú. betta er staðfest
af heimildum, sem ekki eru i tengslum
innbyröis og þess vegna óháðar hver ann-
arri. Af þessu hafa spunnizt margvislegar
þjóðsagnir og ennþá fleiri ályktanir
manna á siðari tlmum.
Arthur Köstler fellst á þá skýringu
bandariska prófessorsins Dunlops, að
siðaskiptin hafi veriö stjórnmálaleg
ákvörðun keisara Kazarrikisins. Hann
var heiðinn sem þjóð hans, og af þeim
sökum hafi hann hvorki getað haft það
samband, sem hann kaus, við keisara-
hirðina i Býsans né kalifana I Damaskus.
Fyrirskipaöi hann kristna trú, vofði það
vfir að hann átti á hættu að verða leppur
og fótaskinn Býsansmanna. Veldi hann
Múhammeðstrú, yrði hann að játast undir
kalifana. Að vandlega athuguðu máli
valdi þessi forsjáli keisari þriðju ein-
gyðistrúna, Gyðingdóminn.
Arthur Köstler stendur nokkuð föstum
fótum á meðan hann ræðir um Kazarrikið
og sögu þess. Still hans og frásagnarhátt-
ur er með ágætum, og hann leitast við að
hnýta saman lausa þræði af hóflegri
dirf sku og fyllir út I eyður meö samblandi
af hugarflugi og skarplegum ályktunum.
Vandamálin skjóta upp kollinum, þegar
hann fer að boða kenningu sina — sem sé
þá, að Gyðingar i Austur-Evrópu, og þar
með meirihluti allra þeirra Gyðinga, sem
nú eru uppi, séu komnir út af Kazarmönn-
um. Aöferð hans minnir á málaflutnings-
mann, sem ekki er sérlega nákvæmur i
málafærslu sinni: Hann setur tilgátur
fram sem óumdeilanlegar staöreyndir,
ýkir smáatriði, sem honum sjálfum gagn-
ast, og gengur þegjandi fram hjá þvi, sem
ekki fellur að hugmyndum hans.
Gyðingdómur er ekki kennisetning, sem
útilokar neina kynþætti. Hver sem er get-
ur tekið Gyðingatrú, að fullnægðum þeim
forskriftum sem þar til hlýða, og sá, sem
það gerir, er álitinn Gyöingur upp frá þvi.
Enginn munur er gerður á umventum
manniog þeim, sem fæöist Gyðingur. Frá
trúarlegu sjónarmiði skiptir þess vegna
engu máli, hverjir forfeður Gyðinga hafa
veriö. En sú fullyröing, að þorri Gyöinga
sé ekki i neinum ættartengslum við spá-
menn, konunga og kappa biblfunnar hefur
oröið mörgum æðisterk inntaka. Viö-
brögðin eru heiftúðleg andmæli og for-
dæming á Köstler og bók hans i öllum
blöðum og ritum Gyðinga, bæði i Israel og
annars staðar.
Satt að segja er röksemdafærsla
Arthurs Köstlers gloppótt. Hann getur til
dæmis ekki skýrt, hvers vegna jiddisch,
sem ber keim af miðaldaþýzku, varð
sameiginlegt mál Gyðinga i Austur-
Evrópu. Þekkt eru dæmi þess, að þjófiir
hafa glatað tungumáli sinu og hörfað til
tungu sigurvegarans eöa nágrannans.
Þetta hafa til dærnis orðið örlög kelt-
neskrar tungu meðal Ira og tyrknesku
meðalBúlgara. Hafi Kazar-Gyðingar týnt
tungu sinni, hvers vegna kom I staðinn
afbrigöi af tungu þjóðár, sem átti heima
viðs fjarri, en ekki pólska, litháska, rúm-
enska eða ungverska?
tJtbreiðsla jiddisch meðal Gyðinga i
Austur-Evrópu og sú staðreynd, að enginn
skyldleiki við það mál finnst i leifum
Kazarmáls, er nú þekkjast, vekur óneit-
anlega tortryggni á kenningar Köstlers.
Málfræðileg rök hniga að þvi, að Gyöing-
ar i Austur-Evrópu hafi átt forfeður, sem
dvöldusti Rinardalnum um alllangan ald-
ur, en þessi stofn Gyðinga i Rinardalnum
munu aftur hafa verið herfangar, sem
Rómverjar tóku i Júdeu og seldu sér til
ábata i Þýzkalandi þess tlma.
Margur spyr sjálfan sig, hvers vegna
Arthur Köstler hefur lagt á gamals aldri
út i' bókmenntalegt ævintýri eins og kenn-
ingjn um þrettándu ættkvíslina er. Honum
hlýtur að hafa verið ljóst, að napurt
myndi um hann næða i ellinni. Sannleik-
urinn er sá, að hann ber ekki neinn ástar-
hug til þjóðbræðra sinna og tilfinningar
þorra Gyðinga i hans garö verða ekki
heldur kallaðar ástúðlegar.
Þessir árekstrar hófust árið 1946, þegar
sagan Þjófar um nótt, sem ef til vill er
bezta bók hans, kom út. Vettvangur sög-
unnar er Palestina, og þar er á raunsæjan
hátt fjallað um harmleikinn, er Bretar,
Sionistar og Arabar þreyttu i landinu.
Þessi skáldsaga vakti ekki neina gleði
meðal Gyðinga, sem fremur kröfðust
stuðnings og hluttekningar, ef ekki áróð-
urs, en hlutlægs viðhorfs, af rithöfundi af
Gyðingakyni.
Þegar ísraelsriki hafði verið stofnað,
skrifaði Köstler aðra bók, Loforð og efnd-
ir — viðamikla lýsingu á viðfangsefnum
Gyðinga og lausnir Sionista. Þar var hann
aftur orðinn hliðhollur Israel, en undir
niðri glitti i hæðnisglósur, einkum um
samyrkjuhreyfinguna, sem eftir kokka-
bókum hans er sambland af sósialisma og
háspeki. Gyðingar voru yfirleitt i sjöunda
himni um þetta leyti, logandi af áhuga að
reisa nýtt fyrirmyndarriki i landinu fyrir-
heitna, og Köstler varð áfram svarti
sauðurinn. Og ekki lýstist liturinn á hon-
um, er hann birti siðar þessa ráðlegg-
ingu: „Setjizt að i Israel eða samlagizt
þvi fólki, sem þið búið á meðal!” Fæstum
Gyðingum i Vestur-Evrópu og Ameríku
geðjast sérlega vel að þessari kenningu —
yfirleitt vilja þeir hvorki setjast að i
ísrael né láta trú sina og sérstöðu lönd og
leið.
Nú hefur Arthur Köstler beðið þess i
nær tvo áratugi að vera tekinn i sátt. öðr-
um þræði finnst honum, að sú gagnrýni,
sem kom fram i Þjófum um nótt og Lof-
orðum og efndum, hafi reynzt hafa við rök
að styðjast. Sjálfur hefur hann oft sagt, að
hann hafi betur þjónað kynbræðrum sin-
um með þessum bókum en margir aðrir
rithöfundar, sem skrifuðu á annan veg.
Það hefur dregizt á langinn, að Arthur
Köstler hlyti uppreisn meðal Gyðinga.
Kannski er þessi nýja bók viðbrögð hans
við þvi.
9