Heimilistíminn - 12.02.1978, Qupperneq 11

stjóra, Jón Jónsson frá Alaborg, frænda
sinn danskan lögfræðing af íslenzkum
ættum i föðurkyn.
Talið er, að Hilmar Finsen hafi lengi
verið i vafa um, hvern hann ætti að ráða i
starfið. Hafði hann fyrst haft i huga
frænda sinn danskan, er starfað hafði hjá
honum i nokkurn tima. En þegar hér var
komið sögu hafði sá fengið gott embætti I
Danmörku og kom þvi ekki til greina.
Hann tók þvi það ráð, að mæla með
frænda sinum, Jóni Jónssyni frá Álaborg,
i starfið og hlaut hann það.
Hilmar Finsen landshöföingi var af
þekktum og frægum islenzkum ættum i
fööurætt, en fæddur i Danmörku og hafði
hlotið danskt uppeldi og menntun. Hann
var mjög fær lögfræöingur, fylginn sér og
harður i horn að taka ef svo bar undir.
Hann var reyndur embættismaöur i Dan-
mörku, áður en hann kom til íslands,
skipaður stiftamtmaður.
Jón Jónsson var fyrsti skrifstj. á Islandi
fslandi. Embætti hans nefndist að visu i
landshöfðingjaritari en brátt stytti al-
þýðan það að islenzkri málvenju og nefndi
hann landritara, og siðar aðeins ritara, og
festist það við Jón, og var hann ávallt
nefndur eingöngu Jón ritari. Þaö eru ekki
margirembættismenn landsins, sem urðu
eins umsvifamiklir og duglegir i embætti
og Jón ritari, né höfðu jafnmikil áhrif á
skömmum tima. Þaö sópaði að honum i
hvivetna, og hann olli miklum bylgju-
gangi og nýjungum i landinu með emb-
ættisathöfnum sinum, og jafnframt lika i
stjórnmálum. Hann var með afbrigðum
duglegur og fylginn sér, ákveðinn og
framtakssamur, svo aö á stundum finnst
þeim, er kynnist sögu hans, aö hann hafi
gengið feti framar en hollt var.
Fáir embættismenn 19. aldar settu eins
mikinn svip á sögu Reykjavikur og Jón
ritari. Hann færði i bæjarlifið ferskan blæ,
er átti eftir að hafa i för með sér miklar
breytingar. í þessu varð hann boðandi
breyttra tima i anda þingræðis og aukinna
áhrifa almennings i stjórnmálum. Auðvit-
að lifði Jón ritari ekki að sjá þetta i fram-
kvæmd komandi tima. En þar sannast
sem oftar: „Að ilmurinn sem kemst i ker,
keiminn lengi eftir ber”.
2.
Jón Jónsson ritari var borinn i Reykjavik
23. april 1841. Foreldrar hans voru hjónin,
Jón Jónsson, yfirdómari frá Stóra Armóti
i Flóa og Anna Cathrine Martine, prests-
dóttir frá Kolding i Danmörku. Foreldrar
hans fluttust til Danmerkur árið 1846, og
hlaut hann danskt uppeldi. Faðir hans
varð bæjarfógeti i Alaborg árið 1848, 6.
maf. Jón varð stúdent áriö 1861 og lög-
fræðingur árið 1867 með ágætum vitnis-
burði. Hann gerðist þá aðstoðarmaður
fööur sins i Alaborg.
Jón var fimmti maður með sama Jóns-
nafninu i karllegg frá Jóni Sigurðssyni
sýslumanni i Einarsnesi I Borgarfirði.
Faðir hans, Jón yfirdómari og alþingis-
maður Arnesinga var sonur Jóns, um-
boðsmanns á Stóra Armóti og Drumb-
oddsstöðum i Biskupstungum, Jónssonar
sýslumanns á Móeiðarhvoli, Jónssonar
prófasts i Stafholti, er var yngstur barna
Jóns sýslumanns Sigurðssonar i Einars-
nesi.
Jón yfirdómari dvaldist i Danmörku i 11
ár að loknu námi, en fluttist þá til Reykja-
vikur árið 1836. Hann varð dómari við
Landsyfirréttinn, en hann fylgdi annarri
stefnu en dómstjórinn, Þórður Svein-
björnsson, en sá siöarnefndi var mjög
mótaður af anda hins upplýsta einveldis,
en Jón var aftur á móti hrifinn af nýjum
straumum i stjórn- og dómsmálum. Hann
ritaði bók um þinglýsingar og vildi taka
upp nýtt kerfi i skipun jarðeigna i land-
inu og ritaði jarðabók um allt land, er
jafnan er nefnd Jóhnsensjarðatal, og er
hið merkasta rit og undirstöðurit enn
þann dag i dag. Skoðanir hans voru mjög
að skapi sunnlenzkra bænda og studdu
þeir hann mjög til mótunar jarðabókar til
löggildingar, en hann var farinn úr landi,
þegar það varð, að hún var lögleidd á Al-
þingi.
Jón var kosinn fyrsti alþingismaður Ar-
nesinga árið 1844 og sat á þremur fyrstu
þingunum, en bauð sig ekki fram til þjóð-
fundarins né i næstu alþingiskosningum.
Eftir að hann fluttist til Danmerkur var
hann ávallt nefndur Alaborgar-Jón. Tveir
bræður hans urðu mjög merkir áhrifa-
menn á íslandi. Þorsteinn sýslumaður á
Kiðjabergi og Magnús bóndi i Austurhlið i
Biskupstungum og siðar i Bráðræði i
Reykjavik og alþingismaður Reykvik-
inga.Hann var brautryðjandi i verzlunar-
málum hér i bæ og lét mörg merk og
mikilvæg mál til sin taka.
3.
Eins og þegar er sagt, hlaut Jón ritari
danskt uppeldi og danska menntun, þá
beztu er völ var á þar i landi. Fjórtán ára
fór hann i Frúarskólann i Kaupmanna-
höfn, er var þekktasti og frægasti
menntaskóli Danmerkur. Að vlsu var
menntaskóli i Alaborg, en hann var ekki
látinn ganga i hann, og hefur það meðal
annars verið af þvi, að hann var frá fæð-
ingu lamaður i baki og hafði stóra kryppu
og var því hálfgerður krypplingur. I
Kaupmannahöfn gekk hann til lækna og
fékk nokkra bót, en ekki til fullnustu, og
bagaði þessi sjúkdómur Jón mikiö alla
ævi.
Það er ekki vitaö um það, að Jón ritari
hafi haft kynni af Islendingum á mennta-
skólaárunum. En hann naut vináttu föður
sins við Jón Sigurðsson og var tiöur gestur
á heimili hans. Hann gekk einnig snemma
i Hið fslenzka Bókmenntafélag, og hélt
ávallt tryggð við það.
1 Frúarskóla urðu ýmsir þekktir menn i
Danmörku skólabræður Jóns, og hélt
hann ævilangri tryggð við þá, og urðu
honum mikil not af kynnum þeirra. Meöal
þeirra voru þrir þjóðkunnir menn I Dan-
mörku: Harald Höffding. prófessor i
heimspeki, Viggó Hörup, stjórnmála- og
blaðamaðurog Július Petersen, prófessor
i læknisfræði.
Meðan Jón ritari var i háskólanum fékk
hann Garösvist sökum þess aö hann var af
islenzku faðerni. Þá hófust skipti hans við
Islenzka stúdenta. Hann lærði Islenzku og
fékk fslenzkan súdent til að kenna sér„ en
það var Þórarinn Jónsson Thórarensen
frá Skriðuklaustri, og var talinn vel
gáfaður. Jón lærði aö tala og rita máliö,
en varð aldrei mjög leikinn I þvi. Það
kenndi alltaf talsverðs dansks hreims i
máli hans.
Þegar Jón hafði lokiö lögfræðiprófi réð-
ist hann i skrifstofu föður sins i Alaborg.
En um sumarið fór hann heim til Islands
og heimsótti föðurbróður sinn, Þorstein
sýslumann Þingeyinga á Húsavik. Hann
dvaldist hjá honum i einn og hálfan mán-
uð og kynntist hann þar ýmsu er honum
varð að gagni siðar. Siðan fór hann land-
leiðis til Reykjavikur og hugðist taka þar
skip um haustið til Kaupmannahafnar.
En annað varð i efni.
Þegar Jón kom til Reykjavikur komst
hann þar i kynni við einn af fyrrverandi
eigendum Glasgowverzlunar, er var þar
vegna óreiðu faktors verzlunarinnar, og
þurfti á lögfræðilegri aöstoð að halda út af
væntanlegum málaferlum viö faktorinn.
Hann falaði Jón til starfans, og varð það
úr að hann tók máliö að sér. Þetta atvik
varð til mikilla örlaga fyrir Jón.
Af þessum sökum dvaldist Jón I
Reykjavik um veturinn, og vann annaö
veifið i skrifstofu stiftamtmanns frænda
sins. Um veturinn gekkst Jón undir próf i
íslenzku, en það var skylda, ætluðu er-
lendir menn að fá embætti á Islandi, aö
þeir tækju próf i Islenzku, samkvæmt kon-
ungstilskipun frá árinu 1857.
Jón gekk vel prófið og voru þó próf-
dómarar hinir læröustu menn: Halldór
Kr. Friðriksson latinuskólakennari, Gisli
Magnússon latinuskólakennari og Jón
Pétursson yfirdómari. Augljóst er af
þessu, að Jón hefur ætlað sér aö fá emb-
ætti á Islandi, annars hefði hann ekki ver-
ið að leggja á sig slfkt erfiði.
4.
Sumarið 1867 var Þorsteini Jónssyni,
sýslumanni Þingeyinga, veitt Arnessýsla,
en hún haföi verið laus siðan Þórður Guð-
mundsson hætti þar sýslumannsstarfi, en
Lárus E. Sveinbjörnsson var settur þar
sýslumaður, en hann hafði þá verið
skipaöur sýslumaður Þingeyinga i stað
Þorsteins. Þannig stóð nú á, aö Þorsteinn
sýslumaöur gat ekki yfirgefiö Þingeyjar-
sýslu fyrr en eftirmaður hans i starfi
kæmi þangað. Or þvi sem komið var gat
þetta ekki orðið fyrr en vorið 1868.
I samráði við sýslumennina greip Hilm-
ar Finsen nú til þess ráðs, að fá Jón Jóns-
son til að taka að sér sýslumannsembætti
n