Heimilistíminn - 12.02.1978, Blaðsíða 12

i Arnessýslu um tima. Þaö réðist svo aö
hann varð settur sýslumaður i Árnessýslu
i þrjá manuði árið 1868. Það er öruggt, að
Jón frá Álaborg tók að sér þetta embætti
mjög fegins hugar. Með þvi fékk hann
kært og óvænt tækifæri til að kynnast
embættisrekstri i einni stærstu sýslu
landsins i raun og i sjálfstæðum fram-
kvæmdum. Auk þess átti Jón marga
frændur i Arnessýslu, er hann hefur þráð
að kynnast og eiga skipti við.
Jón Jónsson stóð sig afburða vel i emb-
ætti sýslumanns i Arnessýslu um sumar-
ið. Þinga- og embættisbækur sýslunnar
bera þess glöggan vott. Hann ritaði sæmi-
lega islenzku, sizt verri en embættismenn
gerðu i þann mund. Hann hafði mikið að
starfa, þvi annrikt var i embættinu, þó
ekki væru á seyði nein alvarleg saka- eða
stórmál. Allt bendir til, að hann hafi
kynnzt um sumarið mörgum af mest
metnu mönnum sýslunnar, enda var Jón
léttur i máli og fljótur að koma máli sinu
við menn. Siðar meir hafði hann mikið
gagn af dvöl sinni og starfi i Arnessýslu
sumarið 1868.
Það er alveg öruggt, að hefði Jón fengið
sómasamlegt sýslumannsembætti i þenn-
an mund, hefði hann tekið það fengins
hendi. En slíkt var ekki til staðar. Hann
hvarf þvi aftur til Danmerkur um haustið
1868og tók viðstarfi sinu i skrifstofu föður
sins i Alaborg. En brátt urðu þær breyt-
ingar gerðar á stjórnskipun landsins, að
opnuðust leiðir fyrir Jón að koma heim til
Islands og fá þar embætti, er honum
hæfði. Frá þvi hefur verið sagt að nokkru.
Þegar Jón frá Álaborg tók við embætti
skrifstofustjóra i skrifstofu lands-
höfðingja vorið 1873, var hann ekki alls
ókunnugur embættisstörfum hér á landi.
Hann hafði hlotið allgóða reynslu i þeim.
Hann átti voldugan frændgarð i Reykja-
vfk, þar á meðal áhrifamenn i borginni,
svo sem Árna Thorsteinsson landfógeta,
Steingrim Thorsteinsson latinuskóla-
kennara og skáld, óla Finsen póstmeist-
ara og Hannes St. Johnsen kaupmann,
auk Magnúsar Jónssonar i Bráðræði, er
varáhrifamaður i bænum svo nokkrir séu
nefndir.
5.
En blikur voru á lofti, þegar Jón ritari hóf
starf sitt á skrifstofu landshöfðingja. Al-
þýða landsins var á móti stofnun lands-
höfðingaembættisins. Hún tók kuldalega á
móti framkvæmd þess og áleit það einn
þáttinn i að smeygja stöðulögunum á
landsmenn. Þegar landshöfðinginn vakn-
aði til starfs sins 1. april 1873, var búið að
flagga við hús hans og á flagginu stóð:
„Niður með landshöfðingjann.”
Þremur vikum siðar flutti blaðið Göngu
Hrólfur grein eftir ungan menntamann,
Jón Ölafsson skáld, er nefndist: ,,Lands-
höfðingjahneykslið”. Og i næsta tölublaði
aðra grein með sama heiti. Þessar grein-
ar voru svæsnari en nokkur dæmi voru til
12

i islenzkri blaðamennsku. Einnig birtist i
sama blaði Islendingahvöt eftir Jón
Olafsson. Mikil ólga var i þjóðinni og var
ástandið i Reykjavik langt frá þvi að vera
friðsamlegt um skeið. önnur blöð er þá
voru gefin út i Reykjavik, Þjóðólfur og
Timinn, voru ekki vinsamleg i garð lands-
höfðingja, og gætti hjá þeim kulda til
hans, þó þau færu ekki eins langt eins og
Göngu Hrólfur.
En Hilmar Finsen landshöfðingi lét sér
hvergi bregða. Hann hóf málsókn á hend-
ur Jóni Ólafssyni og fylgdi henni eftir með
dómum og sektum. Málalyktir urðu þær,
að hann hélt fullkomlega virðingu sinni.
Það sætir eiginlega furðu, hve Hilmar
Finsen slapp vel frá þessum deilum, þvi
mjög ófriðlega horfði i landinu um skeið.
Jón Jónsson var þegar á stúdentsárum
sinum mikill vinur og aðdáandi Jóns
Sigurðssonar og ákveðinn fylgismaður
hans. En hins vegar var Hilmar Finsen
landshöfðingi eins og stöðu hans og emb-
ætti sómdi, litt hrifinn af Jóni Sigurðssyni,
þó hann léti litið á þvi bera, þvi hann var;
hygginn og gætinn maður. Hann var fyrst
og fremst umboðsmaður, æðsti umboðs-
maður dönsku stjórnarinnar á Islandi og
á alþingi, en vildi lika koma fram sem
málamiðlunarmaður gagnvart henni og
jafnvel landsföðurlegur fulltrúi Is-
lendinga.
Þegar hitinn var sem mestur út af
stofnun landshöfðingjaembættisins og
framkvæmd stöðulaganna frá árinu 1871,
heföi mátt búast við þvi að deilur yrðu
lika uppi milli danska valdsins og Jóns
Sigurðssonar, og langtum fremst vegna
andstöðu Jóns Sigurðssonar við stöðulög-
in á Alþingi, árið 1871. En hér reyndi á
lagni landshöfðingja sem málamiðlunar-
manns, svo ekki yrðu árekstrar milli hans
og ritara hans. Jón ritari sýndi á þessum
tima sérstaka lagni og lipurð, og hefur ef-
laust átt þátt i þvi, að málin skipuðust eins
farsællega og varð. Það má lika lita á það,
að Hilmar Finsen mat Jón Sigurðsson
mikils sem mannkosta- og fræðimann,
visindaafrek hans á sögulegum sviðum
voru honum kunn, og hann mat hann lika
sem mikinn stjórnmálamann, og kom það
greinilega fram á Alþingi árið 1873.
A Þingvallafundi sumarið 1873 var
samþykkt tillaga um að biðja konung um
stjórnarskrá, er veitti Alþingi fullt lög-
gjafarvald og fjárforræði. Jón Sigurðsson
flutti þessa tillögu á Alþingi sem varatil-
iögu, og var hún samþykkt.
Þá skeði sá atburður, sem næstum er
með einsdæmum i sjálfstæðissögu
þjóðarinnar, að landshöfðingi, Hilmar
Finsen, lýsti þvi yfir, aö hann væri boðinn
og búinn að styðja tillöguna við dönsk
stjórnvöld. Hér var einmitt á ferðinni full-
komin sáttatillaga, og var það báðum
aðilum gleði- og fagnaðarefni, að hún fékk
góðar undirtektir. En sérstaklega hefur
þetta verið mikilsvert fyrir Jón ritara,
sem var sannurog einlægur fylgismaður
Jóns Sigurðssonar, og trúr og sannur i
gjörðum sinum og verkum gagnvart hús-
bónda sinum Hilmari Finsen.
En stjórnarstefnan nýja var i vanda,
þar sem augljóst var, að blöðin, sem gefin
voru út i höfuðborginni, myndu alls ekki
styðja hana né hin nýju viðhorf. Var þvi
ákveðið að efnt var til nýs vikublaðs, er
nefndist Vikverji. Það varð opinbert
leyndarmál, að Jón ritari var aðalhvata-
maðurinn að stofnun blaðsins og
kostnaðarmaður þess. En vegna stöðu
sinnar, mátti hann ekki né gat komið
opinberlega fram. Var Páll Melsted sagn-
fræðingur fenginn til að vera ritstjóri, en
hann var náinn vinur og fylgismaður Jóns
Sigurðssonar.
Með þvi að gera Pál Melsted ritstjóra
að hinu nýja blaði á þessum timamótum,
var margt unnið. Hann var friðsamur,
reyndur og róiegur blaðamaður, ritfær
vel og kunni að stýra blaði. En þessi til-
raun Jóns ritara til blaðaútgáfu mistókst.
Það komu aðeins út 14 tölublöð af Vik-
verja. En feigð blaðsins átti sinar ástæður
fyrirutan málflutning sinn. Andrúmsloft-
ið breyttist skyndilega, með tilkomu
stjórnarskrárinnar og jafnframt var um
haustið 1874stofnað nýtt blað i Reykjavik,
Isafold, og stjórnað og ritað af likum hætti
og Vikverji, þó óháð væri landsstjórninni.
En afleiðingin af þessu varð sú, að það
bar fremur litið á Jóni ritara tvö fyrstu
árin, er hann gegndi embætti skrifstofu-
stjóra landshöfðingjaembættisins i
Reykjavik. En vel og ötullega rækti hann
skyldur sinar i skrifstofunni, og undu allir
vel við störf hans, en sérstaklega Hilmar
Finsen landshöfðingi. Hann hafði fengið i
skrifstofu sina sannan vinnuviking, er
ekki átti sér marga lika, þrátt fyrir það,
að hann gekk ekki heill til skógar, sökum
likamlegs ágalia. En dugnaður hans og
viljafesta var með fádæmum, og átti eftir
að sýna sig enn þá betur á næstu árum.
Framhald..
Tókuð þér eftir þvi, að svinakjötið
var soðið i rauðvíni?
Já, var rauðvínsbragðið þess
vegna ?
í