Heimilistíminn - 19.03.1978, Blaðsíða 10

Fyrsti nútíma
presturinn á íslandi
Þættir um ævi séra Hannesar Stephensens
prófasts og alþingismanns Borgfirðinga
i.
bar lauk fyrri grein minni a& getið var
Þingvallafunda og þátttöku séra Hannes-
ar Stephensens i þeim og samstarfs hans
við Jón Guðmundsson ritstjóra.
t upphafi mun skipulagning Þingvalla-
funda vafalítið hafa hvllt að mestu á herö-
um Jóns Guömundssonar, en þátttaka
séra Hannesar og hinp eldlegi áhugi er
hann haföi fyrir þeim, var mikils virði
fyrir hina ungu stjórnmálahreyfingu Jóns
Sigurðssonar á íslandi á miklum um-
breytinga-og byltingatimum eins og voru
fyrir og eftir 1850.
öruggt má telja að vinátta hafi verið
föst og örugg með þeim Jóni Guðmunds-
syni og séra Hannesi Stephensen. Þeir
voru að mörgu líkir, raunsæir og fyrir-
hyggjumenn hinir mestu. Skoðanir
beggja voru mjög ákveðnar og þeir fylgdu
þeim fram af eldlegum móði. Þetta kem-
ur greinilegast fram I sambandi við Þing-
vallafundinn fyrsta 1848.
Þingvallafundurinn sumarið 1848 var
haldinn i algjöru banni dönsku stjórnar-
innar. Fundarfrelsi var alls ekkert I land-
inu. En þrátt fyrir það héldu þeir fundinn
á Þingvöllum og hvöttu þar til ákveöinna
10
tillagna, sem voru lika á móti vilja og ætl-
unum dönsku stjórnarinnar og umboðs-
manna hér á landi. Sennilega hefur aldrei
I allri sögu þjóðarinnar tekizt eins vel aö
sýna stjórnvöldum það I verki, að máttur
samtaka þjóðarinnar var það afl, sem
ekkert gat bugað, væri þvi beitt af viti og
fyrirhyggju.
En skoðanir og ætlanir séra Hannesar
Stephensens áttu sinar rætur i lifi og
menningu Norðurálfunnar. Þær voru ekki
gripnar úr lausu lofti. Febrúarbyltingin i
Frakklandi-fór eins og eldur i sinu um
meginlandiö, og straumar hennar bárust
fljótt til Islands. Þeir menn er voru kunn-
ugir stjórnmálalegum hræringum álfunn-
ar, voru ekki i neinum vafa um, hvað i
vændum var. Þeir voru þegar vitandi
þess, þegar danski konungurinn haföi af-
salaö sér einveldi, að framundan væri
þingbundin konungsstjórn. Flestir héldu,
að þess væri ekki langt að biöa, en þær
vonir voru auðvitað of bjartar eins og
bráðlega kom á daginn.
Séra Hannes Stephensen var alinn upp
við hugsjónir einveldisins, faðir hans og
afi og flestir eða allir frændur hans voru
hrifnir af einveldinu af sönnum hugsjón-
um. Tengdafaðir hans hafi verið einhver
mesti fylgismaður þess um langan aldur.
Allt bendir til, að séra Hannes hafi þegar
á ungum aldri orðið hrifinn af hinni
breyttu stefnu i þjóðmálum Danmerkur,
frjálslyndri þjóðernisstefnu, er þar hafði
mikil áhrif um og eftir miöbik 19. aldar-
innar. Á fyrstu alþingum varö hann á-
kveðinn fylgismaður Jóns Sigurðssonar,
og stóö honum fast við hlið i málflutningi
frjálslyndisins á Alþingi.
En séra Hannes Stephensen var bund-
inn og tengdur hinum fersku og breyttu
hugsjónum i þjóðmálum á traustari hátt,
en flestir aðrir alþingismenn um miöbik
19. aldarinnar. Hann bar nafn Hannesar
biskups Finnssonar, eins mesta fræði-
manns Islands um langan aldur i félags-
legum efnum. Hann hóf fyrstur manna
hér á landi að boða hagfræðistefnu, sem
var I anda framfara og búvisinda samtið-
arinnar i Norðurálfunni. Fræði hans og
menntirstóðu föstum rótum i þjóðlegri is-
lenzkri menningu, er áttu rætur sinar allt
frá siðskiptunum i mestu menningar-