Heimilistíminn - 19.03.1978, Blaðsíða 11

hræringum NorBurálfunnar, fornmennta-
stefnunni.
Forfeöur dr. Hannesar biskups höföu i
182 ár setiö eitt glæsilegasta og sögufræg,-
asta höföingjasetur Borgfiröinga, mann
eftir mann, og er þaö einsdæmi i islenzkri
sögu. En i vitund mennta og vísinda, voru
þeir frægastir af þeim sökum, að þeir
höföu einir fræöimanna landsins haldift
viö fornmenntastefnunni, gefiö henni sér-
kenni rannsókna i islenzkri sögu og
menntum. Séra Jón Einarsson prestur i
Reykholti, bróöir Gissurar biskups Ein-
arssonar, lagöi þar undirstööuna, en á-
hrifin voru frá biskupnum, bróöur hans.
Tengsl Reykhyltinga viö hin sönnu vis-
indi — endurreisnarstefnu Norðurálf-
unnar voru skýr og örugg. Þau voru mest
I menntum sögu og skáldskapar, en lika i
félagslegum erföum, tengd fornöldinni,
söguöldinni I fslenzku þjóöfélagi. I Reyk-
holtsdal var undir stjórn og forsjá afkom-
enda séra Jóns Einarssonar haldiö viö
skipulagi i sveitarstjórnarmálum, er var
einsdæmi i Borgarfiröi. Þetta skipulag
hefurséra Hannes Stephensen ábyggilega
þekkt, og það var honum eggjun til dáða,
til aö vinna aö uppbyggingu félagslegra
framfara i héraöinu, er honum gafst tæki-
færi til, þegar hann var oröinn alþingis-
maöur þess.
2.
Borgfiröingar kusu séra Hannes Step-
hensen alþingismann árið 1844 á fyrsta
endurreista alþingiö er haldiö var áriö
eftir i Reykjavik. Hann var alþingismaö-
ur þeirra til dauöadags. Þegar séra
Hannes hóf störf á alþingi, varö hann á-
kveöinn fylgismaöur Jóns Sigurössonar
og var honum oftast næstur til allra
mannrauna á alþingi.
Séra Hannes Stephensen naut mikils á-
lits, jafnt utan héraös og innan. Hann var
af valdamestu ætt landsins, sat mikinn og
frægan staö i blómlegu héraði, var vel
fiáreigandi. Hann var mikill rausnar-
maöur i hvivetna, höföinglegur i sjón og
reynd. Það var þvi mikill, ómetanlegur
styrkur aö honum fyrir hina ungu og á-
kveönu stjórnmálahreyfingu Jóns Sig-
urössonar.
Eitt af aöaláhugamálum séra Hannesar
Stephensens á fyrsta þinginu, var aö bæta
og vernda islenzkuna i framkvæmd hins
daglega i landinu. Hann haföi ávallt mik-
inn áhuga á islenzkri tungu, og var á-
kveönasti baráttumaðurinn fyrir þvi, aö
islenzka yröi látin skipa þann sess i þjóö-
lifinu, sem henni bar. Hann vildi, aö is-
lenzkan yröi notuö á opinberum vett-
vangi, og hún væri hrein og rökrétt, eins
og bezt var á kosiö i slikri notkun 1 þessu
efni var séra Hannes eins og viöa annars
staöar i algjörri andstööu við einveldis-
hugsjónina.
Söguleg rök hniga þvi beinlinis i þá átt,
að Hannes prestur hafi verið af erföum og
þrautreyndum rökum, kjörinn til þess
vegs, sem hann hlaut af störfum sinum á
alþingi. En jafnframt kemur fleira til
álita og skal nú aö þvi vikiö.
Þaö er mjög athyglisvert, aö á fyrstu
þingunum, höföu sýslumenn sig litt i
frammi til fylgis viö Jón Sigurösson og
þjóðernisstefnu hans, en hins vegar voru
það prestarnir, sem á alþingi sátu, sem
fylktu sér i forustusveit hans. Þar má
fyrst og fram til nefna séra Hannes Step-
hensen og séra Halldor Jónsson á Hofi i
Vopnafiröi. A þjóöfundinum 1851 bættust
fleiri prestar i hópinn, svo sem séra
ólafur Johnsen á Stað, séra Páll Pálsson,
séra Jóhann Briem.
Þaö er mjög sennilegt, áö þetta bafi
orðiö fyrir áhrif frá skoðunum og mál-
flutningi séra Hannesar Stephensens.
Hann sýndi þaö greinilega i verki, aö hann
var foringi, heill og ákveöinn og kunni vel
aö stýra liöi.
Ariö 1849 kusu þingmenn Jón Sigurös-
son forsta i staö Þóröar Sveinbjörnssonar
yfirdómara, aö honum forspuröum.
Hann var ekki kominn til alþingis, þegar
það var sett 2. júli. Hann kom ekki til
þings fyrr en siöustu daga mánaöarins.
Séra Hannes vann ákveönast og mest aö
þessu kjöri, og var sjálfur kosinn varafor-
;seti þingsins. Hann varö þvi aö stjórna
f'undum þess i þrjár vikur, og reyndi tals-
vert á hæfileika hans. Hann sýndi á þessu
þrngi, aö hann var mjög traustur og
stjórnsamur forseti, enda var hann kosinn
forseti siöasta þings sem hann sat áriö
18í>5.
Meö forsetakjörinu áriö 1849 var brotiö
blaft í stjórnmálasögu landsis. Embættis-
og slcrifstofuvaldinu var hrundiö af stóli,
og meö kjöri Jóns Sigurössonar og séra
Hannesar Stephensens voru kjörnir for-
setar alþingis af þeirri aöferö, er frjálsir
þingmv?nn notuöu i þennan mund, i þeim
löndum, þar sem komin var á lýöræöisleg
stjórn. Upp frá þessu kusu þjóökjörnir
þingmenn forseta úr sinum hóp, og haföi
það rnikij áhrif á störf alþingis meöan það
var ráðg«fandi.
3.
Þjóðfundiurinn áriö 1851 sýndi þaö vel,
að séra Hannes Stephensen var skelegg-
asti fylgismaður Jóns Sigurössonar og
stóö þar fast og ákveðiö I fylkingarbrjósti.
Frestun þjó'öfundarins áriö 1850 varö Is-
lendingum mikil vonbrigöi, enda höföu
verið geröar ýmsar ráöstafanir i sam-
bandi viö hann, meöal annars undirbún-
ingur aö Þingvallafundi. Séra Hannes var
varaforseti alþingis, eins og fyrr greinir
og lét hér ekki standa á sér. Hann boðaöi
til Þingvallafund'ar 10. ágúst um sumariö.
Var fundarboöinu tekiö meö miklum
fögnuöi um land íillt. Þá höföu oröiö stift-
amtsmanns skipti og haföi Rósenörn látiö
af embætti, en viöi'.ekiö J.D. Trampe, sem
kunnur er i islenz.kri sögu. Hann vildi i
upphafi sýna Islendingum nokkra viö-
leitni vináttu, meöal annars meö þvi aö
hafa bréfagerðir sinar á islenzku, og einn-
ig meö þvi aö sækja Þingvallafundinn um
sumariö.
Þingvallafundurinn fór fram um sum-
ariö eins og auglýst haföi veriö 10. og 11.
ágúst. Fundarmenn uröu 180 og var þaö
mikið fjölmenni, og sérstaklega þegar
þaö er athugaö, aö engir sóttu fundinn aö
noröan og austan. Séra Hannes var fund-
arstjóri fundarins og var stjórn hans hin
ágætasta. Gerðar voru ályktanir um
stjórnskipun landsins og kosin fram-
kvæmdastjórn. En sá varö galli, aö
Trampe stiftamtmaöur var kosinn i fram-
kv æm dastj órnina.
Þingvallafundirnir undir forsæti séra
Hannesar Stephensens höföu geysilega
þýöingu fyrir félagslegt starf i landinu.
Þar kynntist alþýöan raunverulegu fé-
lagsstarfi og læröi þaö og tileinkaöi sér.
Siöan varö þaö til fyrirmyndar úti i hinum
dreiföu byggöum landsins, er stundir liöu
fram og varð af þvi mikiö gagn.
Jafnframt er þaö öruggt, aö fátt eöa
ekkert hefur sameinað islenzku þjóöina
jafnmikiöog Þingvallafundirnir. Þar kom
fram sannur og hreinn samhugur, ein
stefna undir forustu ákveöinna og
traustra manna. Fremstir voru þar i
flokki Jón Sigurðsson, séra Hannes Step-
hensen og Jón Guömundsson.
4.
Eins og þegar hefur veriö sagt, er séra
Hannes Stephensen fyrsti nútima prestur-
inn á Islandi. Hann lagöi undirstööuna aö
þvi, aö prestar landsins legöu fast og á-
kveöiö starf til stjórnmála, uröu mjög
framsæknir I frelsisbaráttu þjóöarinnar.
Jafnhliða þessu uöru þeir frjálslyndir og
framfarasinnaöir, og iögöu af mörkum
mikiö starf aö margþættum menningar-
málum Ibyggöarlögum sinum. Fremstir I
þessum greinum uröu einmitt aöalfylgis-
menn séra Hannesar á þjóöfundinum
sumariö 1851.
Þessir menn voru: Séra Ólafur Johnsen á
Staö á Reykjanesi, séra Halldór Jónsson á
Hofi i Vopnafiröi, séra Jóhann Briem i
Hruna, og séra Páll Pálsson i Hörgsdal.
Danska stjórnin ætlaöi aö svipta séra
Hannes, séra Ólaf og séra Halldór á Hofi
prestsembætti, en komiö var I veg fyrir
þaö af framsýnum mönnum i Danmörku.
Leiötogastarf séra Hannesar Stephen-
sensfyrsta áratug alþingis, er mikilsvert,
og ekki slzt fyrir þaö, aö hann haföi örv-
andi áhrif á prestastétt landsins til aö
taka þátt i sjálfstæöisbaráttunni og
stjórnmálum yfirleitt. Ég tel hiklaust, aö
hann hafi haft i þessum efnum mikil áhrif
og góð. Prestar voru oft á tiöum mjög fjöl-
mennir á alþingi á þessum árum, voru
stundum yfir 10.
Margir þessir menn voru mjög vel máli
farnir og kunnu vel aö flytja mál sitt i
ræöuformi, en þaö var einmitt sem marga
bændur og aöra þingmenn vantaöi. A
þjóöfundinum áriö 1851 voru þaö prestar,
sem "byrjuðu umræöurnar, og var séra
11
f