Heimilistíminn - 30.04.1978, Blaðsíða 9

mannsins og Styrjöld heimanna, reyndust
75 réttar. Sovézki visindaskáldsagnahöf-
undurinn Alexander Belajev, sem ritaði
The Amphibian og Stökk út i tómið, er
höfundur a.m.k. 47 réttra spádóma af 50
sem hann gerði. Það væri hægt að halda
þessari upptalningu áfram. Visindaskáld-
sagan er vegvisir til framtiðarinnar.
En...
Sagt er, að skömmu eftir að Jules Verne
gaf út bók sina um neðansjávarferð Nemo
skipstjóra hafi kynlegur viðskiptavinur
sést ganga i bókabúðir I Paris. Hann vildi
kaupa upp allt upplagið af þessari skáld-
sögu. Bókin var þá hins vegar þegar
uppseld. Ekkert, sem Jules Verne ritaði,
stóð lengi viö i hillum bókabúðanna.
Hvaða maður var þetta? Höfundur
skáldsögunnar sjálfur. l lýsingu sinni á
kafbátnum var hann langt á undan sinni
samtið. A öld Vernes var Nautilus skip
framtiöarinnar og á sumum sviðum er
skipið það enn þann dag i dag.
Þegar bókin var komin út, frétti hinn
frægi rithöfundur um uppfinningu sjálf-
knúinnar, tundurskeytislaga sprengju,
sem gæti hitt óvininn á meira en 500
metra færi. Aö sjálfsögðu skildi rithöf-
undurinn, aö vopn Nautilusar — frum-
stæður múrbrjótur — var einfaldlega
hlægilegt Þess vegna reyndi hann að
kaupa öll fáanleg eintök af bók sinni. En
að þessu sinni lék frægð hans á hann:
Nautilus var þegar lagður af stað I sjó-
ferðina um lesendahafið. Það kemur i
ljós, aö ekki aöeins miklir ,visindamenn
heldur einnig visindasagnarithöfundar,
jafnvel hinir framsýnustu, gera mistök.
Leyndardómur framsýni
19. aldar heimspekingurinn franski,
Auguste Comte, bjó til spakmæli: ,,AÖ
vita til þess að geta séð fyrir. Að sjá fyrir
til þess að geta framkvæmt”. En hann
fylgdi ekki alltaf eigin forskrift. Comte
trúði þvi, að mannkynið myndi aldrei
veröa þess umkomiö að ráöa I efnafræði-
lega og bergfræðilega gerö stjarnanna. A
hans dögum var mjög erfitt aö imynda
sér, hvernig maðurinn gæti gert efna-
fræöilega rannsókn á þessum ótrúlega
fjarlægu stjörnulikömum.
Samt var það hægt: Aöferöir til þess aö
gera það voru þá þegar til.
Þegar á 17. öld — tveim öldum fyrr en
Comte var uppi — geröi Newton fyrstu at-
huganirnar á litrófi sólargeislanna og
varð þannig forfaðir litrófsfræðinnar. A
19. öld lá hugmyndin um greiningu litrófs-
ins beinlinis ,,i loftinu”. Tengslin milli lit-
rófsins og eiginleika efnisins voru
uppgötvuð áriö 1859, tveim árum eftir
dauða Comtes. Heimspekingurinn hefði
getaö komizt hjá mistökum sinum með
þvi einungis að hafna eindregiö venju-
bundnum hugmyndum sinum um efna-
greiningu. En það kraföist mjög sérstaks
eiginleika — hugdirfsku. A öld visinda- og
tæknibyltingar eru uppgötvanir einungis
gerðar af visindamönnum sem vikja
lengst frá lánuöum hugmyndum út á
víðáttur hins óþekkta.
„Tvimælalaust stöndum viö hér
frammi fyrir vitlausri kenningu. Spurn-
ingin er, hvort hún er nógu vitlaus til þess
að vera rétt.” Þetta sagöi Niels Bohr er
hann ræddi ásamt starfsbræðrum sinum
um kenningu um frumeindir.
„Maðurinn mun'geta smiðað tæki, sem
hann getur notað til þess að sigla stærstu
skipum, sem aðeins einn maður stýrir,
miklu hraðar heldur skipum, sem hafa
marga skipstjórnarmenn um borö. Mað-
urinn mun geta smiðað vagna, sem geta
farið ótrúlega hratt án tilverknaöar
nokkurrar skepnu. Maðurinn mun geta
smiðað vélar sem fljúga... svo og vélar,
sem gera honum kleift að ganga á sjóni
um.....” Þessi orð voru sögö á 13. öld, um
það bil 600 árum áður en fyrsta bifreiöin,
flugvélin, gufuskipið og kafbáturinn voru
fundin upp! Bernsku mannkynsins var þá
þegar lokið, en unglingsár þess, a.m.k. á
andlega sviðinu, voru samt ekki hafin.
Hvað gerði Roger Bacon, frægum ensk-
um hugsuði, kleift að gera þessa sannar-
lega stórkostlegu forspá? Það var dirfska
hans og sjálfstæöi I hugsun. Og jafnframt
annar göfugur eiginleiki hugans — merki-
legt, töfrandi imyndunarafl. Það var
þessi gáfa, sem geröi Bacon kleift að sjá
öll þessi framtiöarafreksverk mannkyns-
ins fyrir sér gegnum múr fáfræöinnar,
sem rikti á hinum myrku miðöldum.
Leonardo da Vinci var uppi fyrir 500
árum, en minnisbækur hans hafa að
geyma lýsingu á vefstól, prentvél, fallhlif
og þyrlu. Auk þess geröi hann miklar
uppgötvanir á sviði liffærafræði, grasa-
fræði, eðlisfræöi og stjarnfræði. Allt þetta
kveikti þá hugmynd hjá einum samtima-
manni okkar, að Leonardo hafi átt
uppgötvanir sfnar aö þakka gestum utan
úr geimnum, fulltrúum háþróaörar
menningar, sem hafi skýrt honum frá af-
reksverkum sinum og siöan flogiö á
braut!
ímyndunin er ekki bara leikur hugans,
frjálst hugarflug eða draumur um hið
fagra: „Allt þaö sem einhver maður getur
ímyndað. sér munu aörir geta gert aö
veruleika”. Þessa snjöllu hugmynd setti
Jules Verne fram, maöur, sem áreiöan-
lega vissi um hvað hann var aö tala.
Réttar forspár krefjast dirfsku hugans,
þroskaðs Imyndunarafls og raunsæis. Það
er sjaldgæft aö þetta fari saman, en þó
ekki svo sjaldgæft að þaö sé skýring þess,
hve það er einstaklega erfitt aö sjá hlutina
fyrir. Hvorki Leonardo né enn siður sam-
timamenn hans, gátu á sínum tima séö
fyrir þúsundasta hluta þess, sem fyrir
augun ber i heiminum i dag. En aðeins 15-
20 kynslóðir hafa tekið við, hver af ann-
arri frá þvf á tímum Leonardos. Þrátt
fyrir það hafa forspár um það, hvað muni
gerast næstu 500 árin, og jafnvel á miklu
skemmri tima, reynzt ógerlegar. Newton,
Faraday og jafnvel Edispn, mönnum sem
voru uppi miklu siöar en Leonardo, heföu
virzt sum afrek nútima visinda algerlega
óhugsandi.
Maðurinn, sem hefur beizlað hin vold-
ugu öfl náttúrunnar, ætti að nota þau sér
til sem mests hagræöis. Til þess aö sjá
fyrir framtið hráefna og orku, iönaöar og
landbúnaðar, samgangna og fjarskipta er
nauðsynlegt, ef maðurinn á að finna
skemmstu leiðina, er liggur til alsnægta,
að „gera lifið að draumi og breyta
draumnum I veruleika”, eins og Pierre
Curie orðaði það.