Heimilistíminn - 30.04.1978, Blaðsíða 10

VÍSINDALEG ÞEKKING
Á NÁTTÚRU LANDSINS
VAR MÓTUÐ Á 18. ÖLD
Þættir úr náttúrusögu ísl uids
í.
íslandslýsing Nielsar Horrebows er hin
merkasta i alla staði. Hann leggur
aöaláherzluna á þaö aö leiörétta fyrri
missagnir, sérstaklega rangfærslur og
ósannindi Andersons borgarstjóra i
Hamborg i ferðabók hans. Horrebow
hafði með sér tæki tii að gera sjálfstæöar
rannsóknir, þegar hann fór til Islands.
Hann mældi hitastig i landinu á mismun-
andi árstimum.og greindi mismun vetrar
og sumars. Hann færöi skýr og óyggjandi
rök fyrir þvi, að árstiðir væru fjórar á
lslandi eins og i öörum löndum, en
Anderson hafði haldið þvi fram, aö hér á
landi væri hvorki haust né vor.
Rannsóknir Horrebows urðutil þess, að
menn komust að raun um það með
haldgóðum rannsóknum, að kuldi var
iangtum minni á Jslandi en haldið haföi
verið fram af erlendum mönnum. Hita-
stig landsins var langtum hærra en hnatt-
staða þess visaöi til. Þessi sannindi urðu
þýðingarmikil fyrir afstöðu erlendra
manna til landsins, framleiðslumöguleika
i landinu, sérstaklega ræktun, jarðyrkju
og garðrækt. Þetta bar rikulegan ávöxt á
18. öld á tslandi i þessum efnum. Mismun-
ur hitastigs vetrar og sumars, var minn i:
10
á Islandi en viða annars staöar i norræn-
um löndum.
Niels Horrebow geröi veðurathuganir
á Bessastöðum frá 1. ágdst 1749 til 31. júli
1751. Voru það fyrstu reglulegu veður-
athuganir er gerðar voru i landinu af vis-
indalegri nákvæmni. Hann mældi
hitastig, loftþyngd, vindstöðu og vind-
styrk, almennt veöurlag, norðurljós og
fleira. A þessum tima voru þessar athug-
anir mjög þýðingarmiklar fyrir
undirstöðu annarra sanninda og höfðu þvi
mikiö visindalegt gildi, langtum meira i
raun og veru en þær hafa á liðandi stund,
þvi slikt er nú i samhengi vað almenna
þekkingu, sem ekki var þá fyrir hendi.
Meöan Horrebow dvaldist á tslandi, var
sérstaklega gott árferði. Arið 1749 varð
fyrst næturfrost að hausti 29. oktober, en
haustið 1751 varð fyrst næturfrost 9. októ-
ber. Bæði vorin voru lika sérstaklega mild
og voraði fljótt, svo að gróöur hófst i april
snemma bæði vorin.
Báðir veturnir, sem Horrebow dvaldist
hér, vorusérstaklega mildir, og f ékk hann
þvi að nokkru leyti góða mynd af veður-
fari landsins, betri en efni stóðu til. En
þetta varö einmitt tii mikils gagns fyrir
náttúruþekkingu erlendra manna á land-
inu, og þeir álitu tiðarfar landsins betra
en það i raun réttri var, og fleiri náttúrleg
gæði, og hvöttu þvi, fremur en ella hefði
orðið, tíl ræktunar nytjajurta i landinu,
svo sem káls og kartaflna.
t niðurlagi bókar sinnar ritar Horrebow
um skapierli lslendinga, hegðun þeirra og
háttalag. Hann hrekur fullyrðingar
Andersons og hinar ófögru lýsingar hans
á landi og þjóð. Hann furðar mjög sjónar-
mið hans og lýsingar á islenzku þjóðinni,
sem hann hafði hvorki kynnzt af eigin
raun né dvalizt i landinu. Hann leggur
mikla áherzlu á það, að lslendingar eru
nýtnir og kunni vel að notfæra sér mögu-
leikana er náttúran leggur þeim upp i
hendur, notfæra sér þá út i æsar.
Horrebow hrekur lik a ófrægissögur
Andersons um óþrifnað tslendinga, og
telur að þrifnaður sé sizt minni á tslandi,
en i mörgum öðrum löndum. Hann lýsir
klæðnaði þjóðai;inpar af sannindum og
gætir þar mjög velvilja að gera frumstæð-
an og ófullkominn útbúnað réttan i raun
frásagnanna. Allt hafði þetta mikil og góð
áhrif fyrir Isiendinga og lagði að vissu
marki undirstöðuna að þvi er siöar varð.
2. i
Horrebow rilaði tiilögur um viðreisn