NT - 24.08.1985, Blaðsíða 9

Háskóli Akureyrar
■ Valddreifing og flutningur
opinberrar starfsemi frá höfuð-
borgarsvæðinu út á land hafa
verið rædd nokkuð. Ýmsir
telja þó að smæð flestra opin-
berra stofnana sé slík, að síst
væri til bóta að hluta þær niður
eða torvelda þeim störfin með
því að flytja þær úr mesta
þéttbýlinu. Þessi sjónarmið
hafa verið talsvert ráðandi og
er undarlegt hve opinber þjón-
usta og samgöngur um landið
eru bundnar við höfuðborgar-
svæðið. Rök, mörg og veiga-
mikil, styðja, að byggð utan
Reykjavíkursvæðisins sé efld.
Meðal öflugustu aðgerða í þá
átt er að flytja opinbera starf-
semi eða hluta hennar frá
Reykjavík út á land.
Þegar rætt er um Háskóla
Akureyrar er vafalítið að hags-
munir þeirra er þar gætu stund-
að nám vega þyngra fjárhags-
lega en aukakostnaður Ríkis-
sjóðs af því að halda uppi
háskólakennslu í tveimur
sveitarfélögum í landinu. Fer
enda kennsla og önnur starf-
semi Háskóla íslands nú fram
á allmörgum stöðum í Reykja-
vík. Þá hafa deildir Háskóla.
íslands að verulegu leyti þróast
sem sjálfstæðar stofnanir án
umtalsverðs samstarfs og
tengsla hver við aðra eða aðrar
menntastofnanir.
Eftirtektarvert er hve um-
ræðan um Háskóla Akureyrar
er bundin við Akureyri. Sunn-
anmenn hafa lítið komið við
sögu, a.m.k. svo vart hafi
orðið. Það er hins vegar áhuga-
vert að athuga hvaða áhrif,
góð og slæm, Háskóli Akur-
eyrar gæti haft á Háskóla
íslands, aðra skóla okkar og
raunar þjóðlífið allt.
Dæmi eru um heilladrjúg
áhrif nýrra menntastofnana,
Laugardagur 24. ágúst 1985 9
Vettvangur
Tómas Gunnarsson lögmaður:
Háskóli Akureyrar
þótt fyrir væru stofnanir á sama
vettvangi sem skiluðu góðu
verki. Skulu nefndir Mennta-
skólinn á Akureyri og Mennta-
skólinn við Hamrahlíð á fyrstu
starfsárum þessara skóla.
Má ætla að áhrif til góðs af
stofnun og starfrækslu Háskóla
Akreyrar gætu orðið mikil.
Tvö atriði skulu nefnd, en
vafalaust kemur fleira til. Ann-
að varðar Lagadeild Háskóla
íslands og stöðu lagadeilda í
réttarkerfinu. Hitt varðar
sveigjanleika í námskröfum,
skipulag kennsluframboðs,
tengsl náms í einni deild við
nám í öðrum deildum Háskóla
íslands og öðrum mennta-
stofnunum. innanlands og
utan.
Lagadeild Háskóla
íslands
Gott réttarkerfi er forsenda
gróandi þjóðlífs. Ef það er
ekki til staðar er hætt við að
stjórnvöld hafi slök tök á þeim
þáttum þjóðlífsins, sem þau
eiga að sjá um, eða brotinn sé
réttur á þegnunum, nema
hvort tveggja sé.
Skilyrði góðs réttarkerfis er
að umfjöllun og gagnrýni á
það sé óheft. Það á alltaf við
en sérstaklega á tímum þjóð-
lífsbreytinga.
Víða hafa lagadeildir há-
skóla eða starfsmenn þeirra
verið athafnasamir við rann-
sóknir og áhrifamiklir við að
benda á leiðir til að bæta
réttarkerfi og niðurstöður
þeirra. Kemur þar til m.a. að
háskólakennarar eru oft sjálf-
stæðir gagnvart valdhöfum,
hafa jafnan góða fræðilega
þekkingu og tækifæri til að
kynna sjónarmið sín og viðhorf
fyrir uppvaxandi sérfræðing-
um.
Lagadeild Háskóla íslands
eru ætluð rannsóknarstörf og
fengið fé til þeirra. íslenskt
réttarkerfi nútíðarinnar hlýtur
að vera stærsta og mikilsverð-
asta rannsóknarviðfangsefni
íslenskrar lagadeildar. Einstök
rannsóknarefni hljóta að vera
skipulag réttarkerfisins, starfa-
og ábyrgðarskipting, vinnuað-
ferðir, fjármögnun, réttarregl-
ur og dómar og önnur atriði
sem snerta niðurstöður mála.
Einnig markmið og staða
Lagadeildar H.í. í réttarkerf-
inu og fleira.
Ókostir smæðar íslenska
þjóðfélagsins verða mjög Ijósir
þegar skoðuð er aðstaða
manna til að athuga af óhlut-
drægni og gagnrýna það sem
athugavert er, eða miður fer í
réttarfari. Sé gert ráð fyrir að
fagþekking á íslenska réttar-
kerfinu sé í höndum lögfræð-
inga einna er Ijóst að allir
íslenskir lögfræðingar hafa
næstum alfarið stundað sér-
nám í sömu stofnun. Margir
hafa átt samleið í Lagadeild-
inni, hafa starfað saman og
margir þekkjast meira eða
minna. En fleira kemur til.
Margvísleg og mikilsverð
tengsl eru milli manna í réttar-
kerfinu. Sérstaklega milli
manna í æðstu stofnunum
þess. Engin úttekt hefur verið
gerð á þessum tengslum svo
vitað sé, en hér skulu nefnd
nokkur atriði sem varða sér-
staklega Lagadeild H.í.
1. Prófessorar Lagadeildar
H.í. munu vera mjög ráð-
andi um það hverjir eru
ráðnir stundakennarar við'
Lagadeildina.
2. Fastráðnir kennarar Laga-
deildar H.í. hafa ýmis
starfsheiti svo sem adjunkt-
ar, lektorar, dósentar og
prófessorar, þegar talið er
eftir virðingar- og valdaröð.
Menn sem gegna þessum
störfum geta ýmist verið
settir eða skipaðir. Við
ráðningar manna í þessi
störf skiptir miklu álit
Lagadeildarinnar og það
gefur auga leið að starfs-
menn Lagadeildar H.í. sem
eru að fikra sig upp þennan
valda- og embættastiga hafa
betri aðstöðu en menn utan
hennar, þegar kemur að
umsögnum um einstaka
umsækjendur. Þeir sem
ekki hafa náð skipun sem
prófessorar kunna síðar að
eiga starfsframa sinn að
nokkru undir umsögnum
samstarfsmanna í Laga-
deildinni.
3. Áður en tekin er ákvörðun
um skipun prófessora og
dósenta er stundum leitað
álits sérstaklega skipaðra
dómnefnda. í þeim eiga
gjarnan sæti kennarar við
Lagadeildina, hæstaréttar-
dómarar eða menn, sem
hafa gegnt háum embættum
í réttarkerfinu. Sjaldan
aðrir.
4. ViðskipundómaraíHæsta-
rétti eiga prófessorar og
aðrir æðstu embættismenn
réttarkerfisins mesta mögu-
leika. Fátítt er að menn
sem ekki hafa gegnt háum
embættum við Lagadeild
eða annars staðar í réttar-
kerfinu fái skipun sem hæst-
aréttardómarar.
5. Nokkuð er tíðkað að ráða
til stundakennslu við Laga-
deildina hátt setta
embættismenn úr réttar-
kerfinu.
6. Þegar kveðja þarf til auka-
dómara við héraðsdómstól-
ana eða matsmenn, eða
réttarkerfisstofnun þarf að
leita ráðgjafa er oft leitað
til starfsmanna Lagadeild-
ar, sérstaklega í stærri
málum.
7. Þegar Hæstiréttur hefur
þurft að kveðja til auka-
dómara til starfa í Hæsta-
rétti vegna forfalla hinna
skipuðu eða af öðrum
ástæðum, hafa starfsmenn
Lagadeildar oft verið til
kvaddir.
8. Samning lagafrumvarpa og
ýmissa álita fyrir æðstu
stjórnvöld, er oft unnin af
starfsmönnum Lagadeild-
arinnar, stundum í sam-
vinnu við æðstu starfsmenn
réttarkerfisins.
Ekki skal því haldið fram að
þessi tengsl séu að öllu leyti
óeðlileg, eða óréttmæt. En al-
varlegt er, hve starfsmenn
Lagadeildar Háskóla Islands
eru á margvíslegan hátt, sem
varða frama þeirra og kjör,
tengdir eða háðir samstarfs-
mönnum og öðrum starfs-
mönnum æðstu stofnana
réttarkerfisins. Tengslin við
Hæstarétt íslands eru sérstak-
lega varhugaverð því hann ber
stærstu ábyrgð á niðurstöðum
mála og réttarfari almennt,
þótt ekki megi gera lítið úr
hlut lögmanna eða annarra
stofnana.
Er ljóst að starfsmenn Laga-
deildarinnar, geta ekki talist
óháðir sjálfstæðir rannsóknar-
aðilar gagnvart réttarkerfinu,
þegar jafn mikilsverð tengsl
eru milli þeirra og æðstu
starfsmanna þess. Það er
áhyggjuefni, m.a. af því að
faglega gagnrýni á íslenska
réttarkerfið skortir mjög. Er
alvarlegt ef sá rannsóknar-
aðilinn sem vera ætti áhrifa-
mestur að þessu leyti er illa
virkur vegna ósjálfstæðis gagn-
vart og vegna tengsla við valda-
menn í réttarkerfinu.
Þetta er rakið hér, vegna
þess að Lagadeild Háskóla
Akurcyrar er líkleg til að láta
sig mál mjög varða og veita
réttarkerfinu aðhald. Vitneskja
starfsmanna Lagadeildar H.í.
um að þeir eru ekki einu
lagadeildarmennirnir í landinu
er til fallin, að herða þá í
rannsóknarstörfum.
Takist vel til gæti Lagadeild
Háskóla Akureyrar orðið
öflugt tæki til umbóta í réttar-
fari lslendinga og þjóðlífi.
Kennsluframboð
Þótt Háskóli íslands sé lítill
háskóli meðal háskóla almennt
hefur fjölbreytni í kennslu sem
boðin er fram þar aukist veru-
lega síðari ár.
Hins vegar hefur skipulag
skólans lítið breyst. Skilin milli
deilda hans eru mjög glögg.
Fjöbreytni námsfrainboðs er
lítið. Ekki skal efað, að ströng
deildaskil geti í ýmsum tilvik-
um verið réttmæt. En oftar
hygg ég, að þau séu óréttmæt.
Vert er að benda á að viðfangs-
efni manna í atvinnulífinu eru
sjaldnast tengd einni fræði-
grein alfarið, en ekki annarri.
Oftast hefur sama viðfangsefni
fleiri en eina hlið ef svo má
segja. T.d. lögfræðileg hlið,
hagræna, tæknilega, líffræði-
lega og fleiri. •
Margar nýjar hugmyndir
hafa komist í framkvæmd í
háskólum nágrannalanda á
seinni árum, til dæmis mennt-
un sjávarútvegsfræðinga frá
norskum háskóla. Erekki unnt
með litlum aukakostnaði, og
eða með samvinnu við innlend-
ar menntastofnanir eða er-
lenda háskóla að mennta góð-
an sjávarútvegsfræðing, sem
sækti 70-80% náms síns til
Háskóla íslands, t.d. í Verk-
fræði- og raunvísindasdeild,
Heimspekideild, Lagadeild og
Viðskiptadeild, án þess að
auka eða breyta kennslu-
framboði. Vert er einnig að
benda á að kennslufyrirkontu-
lag er býsna ólíkt frá einum
háskóla til annars, frá gamalli
tíð. Er rétt að leyfa mönnum
og auðvelda þeim að afla sér
menntunar í fleiri en einni
deild og skipuleggja nám við
fleiri en eina deild í einu.
Umræðan um Háskóla
Akureyrar er vekjandi. Nám
er fjölmennasta starfsgrein í
landinu sem nokkrir tugir þús-
unda íslendinga hafa að aðal-
starfi. Afrakstur hennar hlýtur
að skipta miklu fyrir nútíð og
framtíð. Tímabær er allsherjar
könnun á skólastarfinu og
málum, sem því tengjast með
nýsköpun þess og meiri aðlög-
un að þörfum nemenda og
þjóðlífs að markmiði. Það er
brýnast, þegar frá er talinn
daglegur rekstur þess.
Stofnun Háskóla Akureyrar
er stórt og vandasamt viðfangs-
efni, en tiltölulega afmarkað.
Nauðsynlegt er að verja, án
tafar, fé til athugunar á sem
flestuin þáttum málsins og til
undirbúnings að stofnun
skólans. Ekki þarf að óttast -
sérstaklega að mælistikur arð-
semi sýni niðurstöður nei-
kvæðar Háskóla Akureyrar.
Hitt má einnig muna, að
ekki eru til kvarðar sem ná að
mæla afrakstur góðs skóla.
Reykjavík, 19.8.1985
Tómas Gunnarss , lögm.
Ókostir smæðar íslenska þjóðfélagsins verða
mjög Ijósir þegar skoðuð er afstaða manna til að
athuga af óhlutdrægni og gagnrýna það sem
athugavert er, eða miður fer í réttarfari. Sé gert ráð
fyrir að fagþekking á íslenska réttarkerfinu sé í
höndum lögf ræðinga einna er Ijóst að næstum allir
íslenskir lögfræðingar hafa næstum alfarið stund-
að sérnám í sömu stofnun.
og Dodo-fuglinn. Þó svo að
efnahagur þjóðarinnar, og fé-
lagslegar venjur, hafi tekið al-
gerum stökkbreytingum á
undanförnum áratugum, þá er
það fámennur hópur úr fyrr-
verandi fjöldahreyfingu sem
gín yfir áfengisneyslu meiri-
hlutans. Stefna hins litríka
stjórnmálamanns, Jóns Helga-
sonar, í áfengismálum er t.d.
sögð vera mótuð meira og
minna af stúkufélögum. Það
þarf víst ekki að fjölyrða um
lýðræðislegt inntak þeirrar
stefnu: „Hafðu vit fyrir náunga
þínum, það er af nógu að
taka“
Ég geri ráð fyrir því að þau
90% fullorðinna íslendinga
sem neyta áfengis geta bitið á
jaxlinn og horft þolinmóðir á
flausturskenndar tilraunir
templara til að fresta því sem
koma skal, en öðru máli gegnir
um hinn opinbera fjáraustur í
þessa steingeldu hreyfingu.
Einsog flestum mun kunnugt
rennur ákveðin hlutfallstala af
áfengissöluágóða í gilda sjóði
templara. Þetta er svona svip-
að og að fjármagna stórtæka
mótöku fyrir Reykvíkinga, þó
svo að þeir hafi notið kola- og
vatnshitunar frá því að elstu
menn muna. Hreyfing templ-
ara er tímaskekkja. Þeir berja
höfðinu við steininn í fyrir-
byggjandi starfi er áratugalöng
reynsla hefur dæmt dautt og
ómerkt. Þegar níu af hverjum
tíu fullorðnum mönnum neyta
áfengis hlýtur athyglin að bein-
ast að aðstoð við þá hlutfalls-
lega fáu einstaklinga sem súpa
of stíft. Templaragullið á að
renna óskipt t.d. til SÁÁ.
Gærdagurinn er liðinn
Það má ekki láta fortíðina
hlekkja okkur. Samfélag
manna er háð sífelldum breyt-
ingum, félags- og áfengismál
eru þar ekki undanþegin.
Hverjum höfuðverk hæfir
ákveðið meðal, og skátar eða
templarar gagna ekki lengur.
Ungum er ekki skemmt af þeim
fyrrnefndu og ekki haldið frá
áfengi af þeim síðarnefndu.
Þegar verkfæri er úr sér gengið
þá er það lagt til hliðar, það
sama á að eiga við um kyrr-
stæðar hreyfingar. Látum
grunnskólahúsnæði í té því
skóla- og félagsstarfi er hæfir
ungu kynslóðinni núna, og lát-
um tappagjald áfengisneyt-
enda renna til þeirra sem
kunna skil á ástandi mála nú.
Gærdagurinn er liðinn.
Sturla Sigurjónsson