24 stundir - 03.05.2008, Blaðsíða 29

24stundir LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2008 29
Halla Gunnarsdóttir vissi lítið
sem ekkert um Íran þegar hún
ákvað að fara þangað í fyrsta sinn.
Hún heillaðist af landi og þjóð og
ákvað á endanum að fjalla um
ástand kvenna í landinu í meist-
araritgerð sinni í alþjóðasamskipt-
um við Háskóla Íslands. Halla sett-
ist niður með blaðamanni og sagði
ferðasögu sína.
Tilviljun og menningarsjokk
„Ég ætlaði að fara til Kasakstans
og þurfti þess vegna að fljúga þang-
að nálægt. Ég spurði Stúdentaferð-
ir hvort væri ódýrara að fljúga til
Pakistans eða Írans. Það var ódýr-
ara að fljúga til Írans, þannig að ég
pantaði miða þangað og borgaði
aðra leið. Þegar nær dró var ég ekki
búin að skipuleggja Kasakstanferð-
ina almennilega, þannig að ég
ákvað að kannski væri bara áhuga-
vert að vera í Íran.
Allt í einu er ég komin upp í
flugvél að reyna að glugga í ferða-
handbókina, en geri það samt ekki
nógu vel. Ég skoðaði ekki almenni-
lega sögukaflann og heldur ekki
kaflann um kurteisisvenjur, hvern-
ig maður ætti að haga sér á al-
mannafæri. Þannig lenti ég bara
allt í einu í Íran og náttúrlega gerði
fullt af mistökum í þessari ferð.“
Klikkaði á klæðaburðinum
„Ég áttaði mig til dæmis ekki á
hvernig ég ætti að klæða mig. Regl-
urnar eru mjög strangar og konur
eiga að vera í síðum jakka niður
fyrir rass. Ég var ekki í honum
fyrstu dagana. Ég var alveg með
slæðu, en bara í buxum og skildi
ekki af hverju var starað svona á
mig úti á götu. Svo tók ég eftir því
að allar konurnar voru í svona síð-
um jökkum sem heita manteau.
Þannig rak ég mig á allt svona,
frekar en að undirbúa mig.
Ég hafði ferðast töluvert áður, en
var vön að vera umkringd fólki
sem væri hægt að ráðfæra sig við.
Það var ekkert fólk þarna. Það var
eiginlega ekkert af ferðamönnum,
þannig að það var enginn sem ég
gat ráðfært mig við. Út af þessum
lélega undirbúningi endaði ég á að
fá slæmt menningarsjokk, sem ég
hafði aldrei fengið áður. Um leið
og það leið hjá þá fór ég að fíla Íran
alveg í botn.“
Fékk Íran á heilann
„Þegar ég kom heim fór ég að
lesa mikið um Íran. Ég byrjaði í
námi í alþjóðasamskiptum og
tengdi öll verkefni við Íran ef ég
gat. Ég ákvað strax að gera loka-
verkefni um íranskar konur, án
þess að vera búin að átta mig á
hvernig.
Ég áttaði mig fljótt á því að flest
sem ég var að lesa var skrifað af
Írönum sem fóru. Öll þessi skrif
fannst mér ekki endilega ríma við
það sem ég þekkti eftir að hafa ver-
ið í landinu.
Þær sögur sem rata mest til okk-
ar eru sögur þeirra sem fluttu úr
landi í kjölfar byltingarinnar. Það
eru sögur þeirra sem töpuðu á bylt-
ingunni. Ég fór þá að velta fyrir
mér hvort sögur þeirra sem eftir
voru væru ekki öðruvísi. Ég ákvað
að þessi ritgerð myndi snúast um
það og varð sífellt sannfærðari um
að ég þyrfti að fara aftur í þeim til-
gangi að taka viðtöl og reyna að
finna út hvort það væru ekki ein-
hverjar aðrar sögur.“
Einhliða skrifuð saga
„Það er stundum sagt að sagan
sé skrifuð af sigurvegurunum, en
eftir byltinguna í Íran liggur við að
hið gagnstæða hafi orðið. Ég held
að þetta sé ein helsta niðurstaða
ritgerðarinnar. Við fáum ákveðnar
sögur sem ganga út frá að á keis-
aratímanum hafi allt verið rosalega
gott í Íran, en svo hafi klerkarnir
komið og sent landið aftur til forn-
aldar.
En þegar maður fer að skoða
þetta betur, þá er það þessi stóri
hópur sem fór sem skrifar bækurn-
ar um Íran. Sögurnar þeirra eru
sögur þeirra sem töpuðu á bylting-
unni. Þetta er fólkið sem hafði það
rosalega gott fyrir byltingu. Það var
sigurvegarar samfélagsins –
kannski ekki síst konurnar.“
Slæmt ástand eftir byltingu
„Það síðasta sem ég ætla að gera
er að segja að klerkarnir séu frá-
bærir, því þetta er í rauninni alveg
hræðilegt samfélag. Það er nokkuð
sem ég áttaði mig ekki nógu vel á
þegar ég var þarna í fyrra skiptið.
Ég skildi ekki almennilega kúg-
unina, því ég fann hana ekki. Þegar
ég kom þarna aftur og fór að gera
rannsókn og spyrja fólk, þá allt í
einu áttaði ég mig á allskonar hlut-
um. Það er gífurlegur ótti við
stjórnvöld og tjáningarfrelsi eru
settar miklar skorður. Mörgum
þótti óþægilegt að ég væri að taka
viðtölin upp. Sumir vildu bara alls
ekki láta taka þau upp. Í einu tilviki
var ég beðin að eyða upptökunni
strax eftir viðtalið af því að fjöl-
skyldan varð hrædd.
Þá komu í ljós allskonar sögur.
Margir höfðu misst einhvern.
Bróðir einnar konunnar hafði ver-
ið tekinn af lífi skömmu eftir bylt-
inguna, ein hafði misst vinkonu
sína og ástmann. Ég heyrði fullt af
svona sögum.“
Staða sumra kvenna batnaði
„Svo heyrir maður sögur þeirra
kvenna sem koma úr hefðbundn-
um og trúuðum fjölskyldum, sem
eru mikill meirihluti í Íran.
Í samfélagi keisarans var bann-
að að vera með slæðu og sjador á
almannafæri. Slæðunni var jafn-
vel kippt af konum úti á götu.
Það er fullt af konum sem trúa
því að ef þær séu slæðulausar þá
sé það algjörlega gegn guði. Feður
þeirra trúa því líka og eiginmenn
og þeir náttúrlega ráða, þannig að
þessar konur fóru ekkert út. Þær
voru bara heima, fastar innan
veggja heimilisins. Það var eina
leiðin til að halda þeim hreinum
á meðan samfélagið var svona
siðspillt.
Þegar klerkarnir ná völdum árið
1979, þá í rauninni hreinsa þeir al-
mannarýmið með hejab, lögum
um klæðaburð. Þetta þýðir að kon-
ur sem voru fastar innan veggja
heimilisins öðlast hreyfanleika.
Þær komast í háskóla og jafnvel út í
atvinnulífið.“
Spurt um stétt og stöðu
„Það sem er áhugavert við þetta
er stéttamunurinn sem þessir hóp-
ar endurspegla. Það er mjög mikill
stéttamunur í Íran og lítið flæði á
milli hópa. Byltingin sneri í raun-
inni öllum valdahlutföllum á hvolf
og skildi fyrrverandi hástéttarfólk-
ið, sem var ekki sérstaklega trúað,
eftir með alveg rosalega gremju.
Trúaða fólkið var frekar fátækt og
það var fátæka fólkið sem gerði
byltinguna.
Þannig nefna allar konurnar sem
ég spyr hvers vegna byltingin var
gerð ekki trúarbrögð. Þær segja að
keisarinn hafi ekki verið alveg nógu
góður, hann hafi gert ákveðin mis-
tök. En svo nefna flestar efnahags-
legar ástæður.
Þetta hefur lítið verið rannsakað,
kannski að hluta til af því að í
fræðasamfélaginu er stétt farin úr
tísku. Ég fann ósköp lítið skrifað
um stéttaskiptingu í Íran. Það setti
mér nokkrar skorður, því uppgötv-
anir mínar voru að stétt hefði rosa-
leg áhrif á upplifunina á bylting-
unni – bæði í lífinu fyrir byltingu
og í lífinu eftir byltingu.
Hömlur hafa alltaf verið í lífi
kvenna í Íran, því þetta er mjög
hefðbundið samfélag. Núna í dag
kenna sumar konur byltingunni
um allar hömlur í lífi sínu, sérstak-
lega þær sem töpuðu á bylting-
unni.“
Þarf brú á milli kvennahópa
„Konurnar sem ég talaði við
könnuðust ekki allar við femín-
isma, en þær voru flestar mjög
feminískt þenkjandi.
Fræðilega er femínisma í Íran
skipt upp í íslamskan femínisma og
afhelgunarfemínisma. Maður sér
mjög skýrt hvorum hópnum konur
tilheyra. Þær sem ég talaði við voru
yfirleitt í öðrum hvorum hópnum.
Ég bjóst kannski við að íslömsku
konurnar væru með hroka út í hin-
ar sem klæða sig ekki eftir reglum
og trúa jafnvel ekki á guð, en það er
öfugt. Það er kannski skiljanlegt, því
trúuðu konurnar eru núna sigur-
vegararnir, trúaða fólkið er ofan á í
samfélaginu. Afhelgunarsinnarnir
eru rosalega gramir út í trúuðu kon-
urnar og finnst þær jafnvel hafa
svikið málstaðinn.
Klerkarnir ala auðvitað á þessari
gjá því þeir vilja passa að ekkert afl
geti sundrað stjórn þeirra. Að ein-
hverju leyti er farin að koma einhver
brú þarna á milli. Ef samræða kemst
á þarna á milli og konur fara að tala
saman, þá held ég að það geti orðið
rosalegt afl til breytinga. En hvernig
kemur þú slíkri samræðu á í sam-
félagi þar sem er ekki tjáningarfrelsi,
þar sem er skoðanakúgun og þú get-
ur átt á hættu að vera tekinn af lífi
eða fangelsaður fyrir skoðanir þín-
ar?“
Íhlutun myndi vart hjálpa
„Hvernig samræðu er komið á í
svona samfélagi er hins vegar mjög
flókin spurning. Ég veit ekki hvort
Vesturlönd geta eitthvað gert í því
eins og við viljum oft gera. Ég hef
samt trú á fræðunum, þannig að al-
mennilega sé fjallað um hver staða
þessara kvenna er.
Öll hugsanleg „aðstoð“ til að
koma á breytingum í Íran verður
aldrei vel liðin. Ef litið er yfir 20.
aldar sögu Írans, þá hefur landið al-
veg ofsalega vonda reynslu af rót-
tækum breytingum og ofsalega
vonda reynslu af erlendri íhlutun.
Ef við myndum umbreyta sam-
félaginu á einum degi í vestrænt
lýðræðisríki, þar sem við myndum
enn einu sinni svipta slæðunum af
konunum, þá værum við bara að
snúa þessu við aftur. Við græðum
ekkert á því, af því að fyrir byltingu
var kúgun og eftir byltingu var kúg-
un. Það sem við viljum er að losna
við kúgunina.“
Kúga
klerkarnir?
 Kúgun kvenna lengi viðgengist í Íran
 Klerkabyltingin kom hluta þeirra til góða
➤ Keisaranum í Íran var steyptaf stóli í byltingu árið 1979.
➤ Fjöldi hópa stóð að bylting-unni. Hún átti meðal annars
rætur í bágu efnahagsástandi
landsins.
➤ Trúmenn náðu völdum í kjöl-far byltingarinnar og stofn-
uðu íslamskt ríki.
KONUR Í ÍRAN
Meistari Halla rann-
sakaði konur í Íran í
lokaverkefni sínu.
FRÉTTAVIÐTAL
a
Það er stundum
sagt að sagan sé
skrifuð af sigurveg-
urunum, en eftir bylting-
una í Íran liggur við að
hið gagnstæða hafi orðið.
a
Fyrir byltingu var
kúgun og eftir bylt-
ingu var kúgun. Það sem
við viljum er að losna við
kúgunina.
Viðmælendur Höllu svöruðu ýmsu til þegar þær voru spurðar
hverju byltingin 1979 hefði breytt í lífi kvenna.
„Ef byltingin hefði ekki orðið værum við líklega bara í fangelsi að
veslast upp. En við getum kosið, talað upphátt og skrifað um skoð-
anir okkar.“
„Það var allt betra undir keisaranum. Ég var með vinnu. Eiginmað-
urinn minn var með betri vinnu.“
„Ég væri líklega gift forsætisráðherra! Í alvörunni. Ég hafði allt, ég
hafði útlitið, fjölskylduna, menntunina. Hvers vegna ekki? Líf mitt
gæti verið allt öðruvísi. Ég þjáist vegna kerfisins.“
„Sonur minn væri ekki í útlöndum og maðurinn minn væri með
betri vinnu. Okkur liði öllum betur.“
„Lífið varð miklu betra eftir byltingu. Konur geta tekið þátt í sam-
félaginu en þær gátu það ekki áður.“
Upplifun kvenna af byltingunni 1979 er ólík
Nokkur brot úr viðtölum Höllu
Andrés Ingi
Jónsson
andresingi@
24stundir.is
24stundir/Kristinn