Morgunblaðið - 11.04.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. APRÍL 2005 29
MINNINGAR
Magnað skáld var
Einar Bragi, mögnuð
persóna, mikill vinur.
Það var ekkert smátt til
í hugsun Einars Braga,
en þó var hann næmari
flestum fyrir því smáa í fari fólks og
framkomu samfélagsins, sem skiptir
kannski mestu máli þegar upp er
staðið. Oft lét hann til sín taka í smá-
atriðum og þá fannst manni við fyrstu
sýn að þröngsýni og fordómar réðu
ferð, en þegar að var gáð fór ekki á
milli mála að það var djúpt hugsað og
rökfast. Hann bar ótvírætt hag þeirra
fyrir brjósti sem minna mega sín og
það var oft líflegt þegar réttlætis-
kennd hans rakst á hégóma og létt-
vægt gildismat ráðandi afla í sam-
félagskerfinu. Einar Bragi var skáld
og rithöfundur af Guðs náð, eins og
heimsálfa á vettvangi sínum,
óhagganlegur eins og reikistjörnurn-
ar á sinni braut en þó á fljúgandi ferð,
trygglyndur, ræktarsamur og hlýr.
Að hitta Einar með Kristínu konu
sinni var eins og að hitta tvær sólir í
einni, svo ólík en svo undur náin, svo
bjartleit með blæ blómsins í hlíð sem
vindurinn vaggar til dýrðar lífinu
sjálfu, jafnvel þau árin sem aðrar fjar-
lægðir gripu inn í. Kristín var himinn
hans og heimur.
Einar Bragi var alltaf að eins og ei-
lífðarvélin og afköst hans voru með
ólíkindum á sviði ljóða, skáld- og rit-
verka, sagnfræði og þýðinga svo eitt-
hvað sé nefnt.
Það var gaman að hitta Einar
Braga. Það var eins og maður væri að
mæta sjálfri dagsbirtunni á röltinu,
hægt og sígandi bar hann að og allt í
einu var dagur skollinn á og samtal
frá mánuðum áður, jafnvel árum, hélt
áfram eins og ekkert hefði í skorist.
Jurt vináttu og einlægni hélt áfram að
vaxa af sjálfu sér í samskiptum
tveggja einstaklinga. Það var traust
og gott að eiga Einar Braga að í litróf-
inu, en fyrst og fremst var hann gjöf
til Íslands, gjöf sem breytti og bætti,
gjöf sem hafði íslenskan metnað og ís-
lenska tungu að lykilatriði, skóp æv-
intýri og sólstafi inn í hversdagsleik-
ann.
Ég skammast mín fyrir að hafa
ekki komið Einari Braga inn í hóp
heiðurslaunaflokks listamanna með
langri setu minni í menntamálanefnd
Alþingis, hvorki honum né Gísla Hall-
dórssyni leikara. Reyndi býsn og
fylgdi eftir og sá reyndar fyrir end-
ann, en þá kippti af leið. Margir verð-
ugir sigldu þó inn og það var allt af
hinu góða, en þessir tveir sem ég
nefni og mér var sérstaklega annt um
voru þeirrar gerðar að þeir sóttust
ekki eftir virðingu og verðlaunum, en
það á að vera kappsmál samfélagsins
að verðlauna slíka menn og sýna þeim
virðingu og reisn. Einar Bragi var
eins fjarri því eins og hugsast getur
að vera postulínsbrúða sem er tekin
ofan úr hillu á tyllidögum til þess að
dusta af henni rykið svo menn geti
dáðst að eigin sjálfi í spegli postulíns-
ins. Hann ræktaði garðinn með góðu
fólki grasrótarinnar.
Einu sinni vorum við Einar Bragi
og Thor Vilhjálmsson að skrölta sam-
an um miðbæ Reykjavíkur að loknum
þess tíma blaðamannafundi með veit-
ingum af sterkari gerðinni. Ég var
messaguttinn í tríóinu. Ég skilaði
þeim að þriggja hæða skrifstofuhúsi
við Skólavörðustíg og ætlaði að hitta
þá síðar um kvöldið. Þá var búið að
læsa húsinu og þó að ég sæi til þeirra
úr porti bak við húsið náði ég engu
sambandi þótt glugginn væri opinn.
Svo djúpar voru samræðurnar. Í
portinu voru hins vegar tvær sex
metra langar spírur, sem ég hnýtti
saman til lengingar, klifraði upp á
húsþak í portinu, reiknaði út stökklín-
EINAR
BRAGI
✝ Einar Bragifæddist á Eski-
firði 7. apríl 1921.
Hann lést á Land-
spítalanum við
Hringbraut 26. mars
síðastliðinn og var
útför hans gerð frá
Dómkirkjunni 4. apr-
íl.
una og lét vaða með
miklu tilhlaupi á stöng-
inni yfir portið að
glugganum á þriðju
hæð. Þetta heppnaðist
og ég náði taki á opna
gluggapóstinum, sleppti
stönginni og vatt mér
inn um gluggann eins
og skrattinn úr sauðar-
leggnum með falli beint
ofan á skrifborðið sem
þeir sátu við. Ég hef
aldrei séð renna svo
skjótt af nokkrum
mönnum og Einar
Bragi og Thor Vil-
hjálmsson eru einu mennirnir á jörð-
inni sem hafa látið sér detta í hug að
ég kæmi af himnum ofan. Þeir voru
felmtri slegnir. Ég náði síðan í meiri
veigar, allt jafnaði sig og við héldum
okkar striki, en oft síðar hafa þeir
minnst á gluggaflugið sem þeir höfðu
mikið gaman af, fannst líklegast að ég
væri raunveruleg galdrakerling á
kústskafti.
Eftirminnileg var ferð til vestur-
strandar Grænlands fyrir nokkrum
áratugum með Einari Braga, Ása í
Bæ og Páli Steingrímssyni, þremur
stórljóðum og lífskúnstnerum. Þessi
ferð var blanda af bláköldum stað-
reyndum, raunveruleika og ævintýr-
um, ferð sem maður man ævilangt frá
degi til dags því að endarím ferða-
félaganna var einróma til heiðurs því
samfélagi sem við gistum, til heiðurs
lífsgleðinni yfir ljótleikanum.
Ég hlakka til næstu ferðar með
Einari Braga.
Megi allar góðir vættir gæta hans á
nýjum leiðum, gefa íslenskri þjóð að
þekkja og meta framlag hans á bók-
fellinu, gæta barna, vandamanna og
vina þessa magnaða skálds.
Árni Johnsen.
Einar Bragi allur. Enginn er eilífur
í því jarðneska hylki, sem okkur er út-
hlutað. En þetta með orðstírinn sem
aldrei deyr, er ekki með öllu ófyrir-
synju.
Svo bar til um miðjan sjöunda tug
liðinnar aldar, að við feðgar á Njáls-
götu 27 unnum við að bæta þakið hjá
þeim Kristínu og Einari Braga uppi á
Bjarnarstíg. Þar bjuggu þau uppi í
rjáfri og þakleki bitnaði fyrst og
fremst á því fólki sem bjó í risinu.
Einnig þurfti að lagfæra kvistinn,
sem rúmaði eldhúskytruna. Að þessu
störfuðum við sumarpart í sólskini og
sunnanvindi. Skjótt komumst við að
raun um, að forlag var rekið á heim-
ilinu og gaf út tímaritið Birting. Hann
skiptist í gamla Birting og nýja Birt-
ing. Upplagið var geymt í eplaköss-
um, síðast úti í skúr í garðinum, lík-
lega gömlu vaskahúsi. Skáld og
listamenn stóðu að þessu riti auk Ein-
ars Braga, svo sem Jón Óskar og
Thor Vilhjálmsson og áður Jóhann
Hjálmarsson. Einnig Hörður Ágústs-
son, listmálari og alfræðingur um hús
og húsasnikk. Með því að einatt urðu
til afgangar af Birtingi, skenkti skáld-
ið okkur feðgum að loknum vinnudegi
slatta og slatta af tímaritinu upp á von
og óvon, að einhver okkar læsi þetta.
En það fór þó svo, að Birtingur var
lesinn og er enn varðveittur á heimili
Guðlaugs bróður míns suður í Foss-
vogi. Margt minnilegt er úr Birtingi
svo sem viðtalið við Guðrúnu Önnu,
ástkonu Magnúsar Hj. Magnússonar,
sem var ein fyrirmynda að Ólafi
Kárasyni, Ljósvíkingi. Alveg maka-
laust viðtal, sem tekið var upp á seg-
ulband á Hjálpræðishernum í
Reykjavík og er því miður glatað. Það
er margt í bókunum var fyrirsögnin.
Ritdómur Thors um Heimsbók-
menntasögu Kristmanns er líka eft-
irminnilegur og kostaði málaferli.
Hörður Ágústsson kenndi lesendum
um gullinsnið, þá ævafornu formúlu, í
Birtingi. Einnig skrifaði hann greinar
um ljótleikatímabil íslenskrar bygg-
ingarsögu og talaði um hinn skarða
hundskjaft eftirstríðsáranna sem
gein þá við mönnum í sumum úthverf-
um Reykjavíkur. Hörður stýrði líka
útlitinu á Birtingi í geometrískri ab-
straktsjón og stimplaðist inn í sjón-
minnið. Heldur gekk verr með ljóð-
listina, en hún var bara þarna heið og
tær í tengslum við land og haf. Þór-
bergur sagðist aldrei geta lært atóm-
ljóð sín. Og poem should be not mean
sagði Arkibaldur.
Smám saman kom upp úr kafinu,
að Birtingsmenn voru ekki neinir
veifiskatar hver á sínum pósti, heldur
einarðir iðjumenn, sem sjaldan féll
verk úr hendi. Líkt og með fleiri
Skaftfellinga lét Einar Bragi ekki ald-
urinn á sig fá, heldur vann hörðum
höndum allt til hins síðasta. Þýddi
bæði Ibsen og Strindberg og lét sig
mjög varða það sem kölluð hefur ver-
ið jaðarmenning. Fékk þýdd og gaf út
rit Sama og annarra þjóðarbrota, sem
höfðu verið foröktuð í eigin ríkjum.
Seldi eða gaf eins og þorpsbúa er
vandi og óvænt bárust stórvirki í pósti
árituð með fagurri hönd og árnaðar-
óskum.
Hvernig áratuga vinátta og rækt-
arsemi geta sprottið af þakleka, er
þeim einum ljóst, sem kynntust Ein-
ari Braga og Kristínu, eiginkonu hans
og vini. Móðir okkar háöldruð býr enn
á Njálsgötunni og ekki langt síðan
Einar Bragi leit inn til að heilsa upp á
hana. Og þau hringdust á, allt til hins
síðasta. Við vissum, að Einar hafði átt
við sjúkleika að stríða, sem hann bar
aldrei utan á sér. Teinréttur og ung-
legur gekk hann eftir strætum
Reykjavíkur, átti alltaf erindi og hug-
ur í honum. Einar Bragi var aldrei
hálfvolgur, hann sagði hug sinn allan
af einurð og festu svo stundum undan
sveið. Ég vil fyrir mína hönd og fjöl-
skyldu minnar þakka samfylgdina við
þau hjónin Kristínu og Einar Braga
nú þegar þau eru öll. Fjölskyldu
þeirra votta ég einlæga samúð.
Finnbogi Hermannsson.
Genginn er vinur minn og skáld-
bróðir, Einar Bragi.
Kynni okkar voru með miklum
hætti lýsandi fyrir menningarfélags-
málin á síðustu áratugum; og á hon-
um sjálfum um leið:
Fyrst bar fundum okkar saman á
Egilsstöðum haustið 1980. En þá kom
hann ásamt fleiri rithöfundum til að
lesa upp úr verkum sínum í Mennta-
skólanum á Egilsstöðum; en ég var þá
kennari þar. Las hann þá upp úr þýð-
ingum sínum á grænlenskum bók-
menntum inúíta. Mátti þetta teljast
nokkurs konar mannfræðiefni hans
tíma, en ég, sem var nýútskrifaður
mannfræðingur í háskólaskilningi,
var nokkuð efins um slíkt framlag
sem fræði eða listir.
Mun ég hafa tæpt á þeirri skoðun
minni við hann þá, því árið eftir, þegar
ég var kominn til Reykjavíkur, til að
taka sjálfur virkan þátt í rithöfunda-
lífinu, þekktumst við þegar á Lauga-
veginum.
Næst bar fundum okkar saman
kringum árið 1993, þegar ég var í
stjórn Vináttufélags Íslands og Lett-
lands. En hann hafði löngu áður gefið
út bók með þýðingum sínum á ljóðum
lettneskra og annarra skálda Eystra-
saltslanda.
Nokkru síðar var ég orðinn for-
maður Vináttufélags Íslands og Kan-
ada. Höfðum við brátt sameiginlegan
fund með Grænlensk-íslenska félag-
inu Kalak, árið 1996; og hélt hann þá
erindi um inúíta fyrir hönd þessa
Grænlandsfélags; en hann hafði á ár-
um áður verið hvatamaður að stofnun
undanfara þess.
Árið eftir hitti ég hann á Laugaveg-
inum, og gaf honum þá eintak af
þriðju ljóðabók minni. Sendi hann
mér þá á móti snældu með upplestri
leikara á úrvali af frumsömdum ljóð-
um hans og þýðingum. Hvatti hann
mig mjög til að hlusta vel á hvort
tveggja. Staðfestist nú sú skoðun mín
að hann væri eitt af verðmætustu
ljóðskáldum síns tíma.
Það virtist dæmigert fyrir hógværð
hans, að snældan hafði ekki ratað í
prentskil í Þjóðarbókhlöðunni; og gaf
ég því mitt eintak þangað; handa bók-
menntafræðingum framtíðarinnnar.
Annað dæmi um hógværð hans, var
að hann hirti ekki um að eignast er-
lent uppsláttarrit um bókmenntir
sem hans var getið í. Þannig var að
árið 1999 hittumst við á Austurvelli,
og sagði hann mér þá að hann væri þá
nýkominn úr Kolaportinu, og þar
hefði hann séð sín getið í bókinni Int-
ernational Authors and Writers
Whós Who, frá 1977. Hefði hann ekki
haft hugmynd um það. En hann
kærði sig ekki um að eiga þá bók; en
benti mér hins vegar á að nálgast
hana þar, fyrst ég hefði áhuga á slík-
um vegtyllum (en ég var þá sjálfur á
leið inn í það rit).
Síðast hittumst við á Austurvelli
síðastliðið haust. Var hann þá nýlega
upptekinn við stofnun samísks vina-
félags. Hvatti ég hann nú til að sjá
langa ljóðskáldsviðtalið við mig sem
verið var að sýna í þættinum Mósaík í
Sjónvarpinu. Kvaðst hann engu vilja
lofa um það, því hann horfði svo lítið á
sjónvarpið nú á dögum.
Slíkur eldhugi var Einar Bragi á
efri árum sínum; og kynntist ég þó
einungis nokkrum hliðanna á honum.
þess má geta, að í Félagatali Rit-
höfundasambands Íslands er hann
skilgreindur sem: ljóðskáld, þýðandi
og fræðiritahöfundur, og heiðurs-
félagi þess frá árinu 2001.
– – –
Lengi hef ég gert mér það til sára-
bóta að enda minningargreinar mínar
á valdri tilvitnun í þýðingu mína á
ljóðaleikriti því eftir T.S. Eliot, sem
nefnist Morð í dómkirkjunni. Fjallar
það um píslarvætti erkibiskupsins
Tómasar Beckets, á Englandi á 12.
öld. Er það mjög í anda grísks harm-
leiks, en skírskotar um leið í norræna
goðafræði og kristna miðaldaspeki;
svo sem eftirfarandi brot er dæmi
um:
– – –
Til góðs eða ills, lát nú hverfast hjólið.
Hjólið hefur staðið kyrrt í þessi sjö ár
án þess neitt gott hafi komið af.
Til ills eða góðs, lát nú snúast hjólið.
því hver þekkir endalok góðs eða ills
fyrr en malararnir hætta
og strætisdyrunum er lokað
og allar gyðjurnar lista
munu svívirtar verða?
– – –
Minning Einars Braga mun lengi
lifa.
Tryggvi V. Líndal.
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og
afi,
SVEINN JÓNSSON,
Hásteinsvegi 31,
Vestmannaeyjum,
andaðist á Heilbrigðisstofnun Vestmannaeyja
miðvikudaginn 6. apríl sl.
Marta Pálsdóttir,
Heiða Sveinsdóttir,
Ingibjörg Sveinsdóttir,
Helga Sveinsdóttir, Einar Þór Færseth,
Rakel Rut Stefánsdóttir, Einar Hlöðver Sigurðsson,
Berglind Árnadóttir.
Elskuleg sambýliskona, móðir, tengda-
móðir, systir og amma,
JÓHANNA GUÐMUNDSDÓTTIR,
verður jarðsungin frá Háteigskirkju þriðju-
daginn 12. apríl kl. 13:00.
Kristinn Jónsson,
Guðmundur Hjalti Sveinsson, Elísabet Sverrisdóttir,
Bryndís Jóhannsdóttir Würz, Andreas Carl Würz,
Magnús Ómar Jóhannsson, Kristín Stella L´Orange,
Valdimar Blöndal Jóhannsson,
Jóhann Jóhannsson, Julie Bowell,
ömmubörnin Jóhann Hrafn, Sara L´Orange,
Anastasía Bryndís og systkini.
Elskulegur eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
KJARTAN PÁLSSON
læknir
sem andaðist 7. apríl sl. verður jarðsunginn
frá Bústaðakirkju fimmtudaginn 14. apríl kl.
13:00. Þeim sem vilja minnast hans er
vinsamlegast bent á hjúkrunarheimilið
Skógarbæ eða Parkinsonsamtökin.
Ingibjörg Ívarsdóttir,
Hjördís Kjartansdóttir, Ómar Hjaltason,
Páll Kjartansson, Elín Jónsdóttir,
Ívar Kjartansson
og barnabörn.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og
hlýhug við andlát og útför elskulegrar móður,
tendgamóður og ömmu,
BIRNU BJÖRNSDÓTTUR
fv. bankafulltrúa
Hvassaleiti 14
Reykjavík
Sigurður Pétur Harðarson,
Bjarki Harðarson, Þórdís Einarsdóttir,
Dögg Harðardóttir, Fjalar Freyr Einarsson
og barnabörn.