Morgunblaðið - 17.08.2005, Blaðsíða 22
22 MIÐVIKUDAGUR 17. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
etta er stórkostlegt
land sem við búum í.
Svo stórkostlegt að
það lætur mann finna
til minnimátt-
arkenndar. Þegar ég segi land þá
á ég við landslagið. Öll þessi víð-
átta sem bíður þess hreinlega að
litla mannfólkið dóli sér í dölunum
og fari í fjallgöngur í óbyggð-
unum. Í mörg ár hafa erlendir
ferðalangar flykkst hingað til þess
að dást að náttúrunni og sveia svo
í leiðinni yfir fyllirísröfli landans
og þessum Íslendingum sem ekki
kunna að meta landið sitt. Þeir
veiða litlu sætu hvalina og drekkja
hálendinu án þess að hugsa sig
tvisvar um.
Það getur vel verið að hvalveið-
arnar hafi haft áhrif á ferðaþjón-
ustuna í ár en það breytir samt
ekki þeirri staðreynd að það er
ennþá til nóg af fólki sem vill ólmt
fara á fjöll þar sem loftið er tært.
Það kemur því í hrönnum til Ís-
lands.
En Íslendingar eru líka að taka
við sér. Það þykir víst töff að vera
fjallgöngugarpur þessa dagana.
Fólk leitar út fyrir borgarmörkin
til þess að losna undan álagi hver-
dagsins og anda að sér sætri
sveitasælunni. Ferðafélögin anna
ekki eftirspurninni því allir vilja
komast í útivistarfílinginn. Gott
og vel. Lífið er líka yndislegt úti í
náttúrunni.
Hins vegar eru til staðir sem
eru svo stórfenglegir og yfirþyrm-
andi að það getur reynst erfitt að
halda aftur af tilfinningunum.
Landmannalaugar er einn þess-
ara staða.
Það sem gerir Landmannalaug-
ar svona sérstakar er fyrst og
fremst aðgengið að svæðinu.
Lengi vel hélt ég að það væri
ómögulegt að komast þangað
nema að vera á upphækkuðum
jeppaskrímslum eða risarútum.
Ég komst að því nýlega að það er
hægt að leggja fólksbílum við ána,
rétt áður er komið er að skál-
anum. Það er hins vegar alls ekki
mælt með því í ár, þar sem veg-
urinn er sérstaklega slæmur. Þá
gildir einu hvort farið er Dóma-
dalsleið eða Hrauneyjaleiðina,
báðar leiðir eru jafnslæmar. Vanir
bílstjórar hrista hausinn yfir
litlum borgarbúum sem halda að
þeir komist um allt á Nissan-
jepplingunum sínum eða lágum
fólksbílum. Tveir og hálfur tími á
þvottabretti eru ekki fyrir hvern
sem er, hversu öflugt sem far-
artækið kann að vera og ekki er
mælt með ferð til Landmanna-
lauga fyrir bakveika, hjartveika
eða dramadrottningar. Aðrir sem
leggja leið sína þangað geta ekki
orðið vonsviknir, nema kannski ef
búið er að kúka í laugina.
Ef gengið er upp á einn ná-
lægra toppa blasir við ein stór-
kostlegasta sýn sem hægt er að
ímynda sér. Fjöll, vötn, lækir,
sprænur, dalir og hólar eins langt
og augað eygir og litirnir eru eins
og málaðir á striga af færasta
myndlistarmanni Íslands. Gufu-
strókar á víð og dreif og yndislega
sjálflýsandi grænn mosi skýtur
upp kollinum hér og þar.
Ég gæti setið og horft á lands-
lagið tímunum saman, ef ekki
væri fyrir þessa litlu óþægilegu
tilfinningu sem læðist aftan að
mér. Það er OF fallegt hérna.
Landslagið er yfirþyrmandi og
ætlar að gleypa mig. Það er ein-
hvern veginn svo erfitt að vera
svona lítill í svona stórfenglegu
samhengi. En svo reikar hugurinn
til útlaganna fyrr á öldum. Þeir
sem gengu út úr mannlegu sam-
félagi og áttu náttúruna sem sinn
eina vin. Hvernig ætli það hafi
verið að lifa á stað eins og Land-
mannalaugum í fornri tíð? Ein-
hverjir reyndu það víst en fólkið
var sótt nokkrum árum síðar og
þjáðist þá af næringarskorti og
sjúkdómum. Hugmyndin er
kannski fullrómantísk og illfram-
kvæmanleg, sérstaklega á okkar
tímum þar sem alltaf væri hætta á
að rekast á bandóða bakpoka-
menn frá Ungverjalandi í óbyggð-
unum kringum Landmannalaug-
ar. Ferð til Landmannalauga einu
sinni á ári er loforð sem ég skal
standa við, hversu kalt sem kann
að vera í tjaldinu og þrátt fyrir
minnimáttarkenndina.
Það má líka færa rök fyrir því
að landslagið er ekki það eina í
þessu landi sem ýtir undir minni-
máttarkenndina. Það er til fólk í
landinu sem einnig getur vakið
með manni ömurlegar tilfinn-
ingar. Eða hvað er hægt að kalla
það þegar meðallaun þeirra sem
reka landið eru 700 þúsund krón-
um hærri en meðallaun hins al-
menna launamanns? Það verður
ekki til þess að auka á sæluna og
góðviðrisskapið að minnsta kosti.
Það er kannski ekki skrýtið að það
sé verðbólga og vörur séu óhóf-
lega dýrar á Íslandi þegar kjör
ráðamanna eru í ósamræmi við al-
menn launakjör í landinu. Hátt
íbúðaverð og skattaálagning hef-
ur sama sem engin áhrif á þann
sem hefur 900 þúsund krónur í
laun á mánuði. Á meðan er fólk
sem hefur ekki efni á að kaupa sér
notalega kuldaúlpu fyrir veturinn
eða senda börnin sín til tann-
læknis. En það er nú varla hægt
að ætlast til þess að ráðamenn
geti beitt sér fyrir betra fé-
lagslegu kerfi eða skilið hvernig
fólkinu í landinu líður þegar líf
þeirra er svo ólíkt. Þessu sama
fólki er treyst fyrir mikilvægum
ákvarðanatökum og ef þær halda
áfram að vera svona snilldarlegar,
eins og að hefja hvalveiðar eða
styrkja atvinnulífið með því að út-
rýma fegurstu stöðum í nátt-
úrunni, má fólkið í landinu fara að
hugsa sig aðeins betur um.
Kannski væri hugmynd að senda
ráðamenn í ólaunaða eins árs út-
legð til Landmannalauga? Til að
læra að meta landið sitt upp á nýtt
og öðlast lotningu gagnvart nátt-
úruöflunum. Eitt er nokkuð víst,
miklar fjárhæðir myndu sparast í
ríkissjóði og kannski myndi smás-
umma verða lögð í að laga veginn
þangað.
Laun og
Laugar
Til eru staðir sem eru svo
stórfenglegir og yfirþyrmandi að það get-
ur reynst erfitt að halda aftur af
tilfinningunum. Landmannalaugar
eru einn þessara staða.
VIÐHORF
Sara M. Kolka
sara@mbl.is
LÍFSKJARARANNSÓKN sem
IMG Gallup gerði fyrir Akureyr-
arbæ hefur leitt til mikillar umræðu
á undanförnum vikum. Sú umræða
hefur því miður að hluta snúist um
aukaatriði í stað þess að sýna hversu
mikilvægt verkefni þessi rannsókn
er fyrir Akureyrarbæ sem er í sam-
keppni við önnur sveitarfélög bæði
um fólk og fyrirtæki.
Bæjarfélagið hefur markvisst
unnið að því að styrkja samkeppn-
isstöðu sína undanfarin ár með
kynningarátakinu Akureyri öll lífs-
ins gæði. Allt frá byrjun þessa verk-
efnis, sem hófst árið 1999, hefur
bæjarfélagið lagt metnað sinn í það
að beita faglegum vinnubrögðum og
hafa mörg bæjarfélög hérlendis fet-
að í fótspor þess. Notkun rannsókna
við stefnumótun og ákvörðunartöku
sveitarfélaga hefur aukist mikið
undanfarin ár og hefur IMG Gallup
unnið fyrir flest stærstu sveitarfélög
landsins. Ef tekið er mið af þróun er-
lendis má búast við að kröfur um
mat á þjónustu og frammistöðu
sveitarfélaga muni enn aukast á
komandi árum.
Akureyrarbær gerði sambæri-
legar rannsóknir árin 2000 og 2002
og hafa þær niðurstöður verið not-
aðar í því starfi sem miðar að því að
á Akureyri njóti fólk allra lífsins
gæða. Þess ber einnig að geta að síð-
asta könnunin er hluti af Evrópu-
verkefninu Brandr sem bæjarfélagið
er þátttakandi í ásamt Sollefteå í
Svíþjóð og Steinkjer and Sortland í
Noregi.
Í hinni pólitísku umræðu hafa
komið fram ásakanir um að nið-
urstöðum skýrslunnar hafi átt að
stinga undir stól og halda leyndum
en slíkt er fjarri lagi. Við kynningu í
bæjarráði og á blaðamannafundi
kom skýrt fram að verið væri að
kynna helstu niðurstöður og að frek-
ari niðurstöður yrðu kynntar innan
kerfis og utan. Undirritaðar bera
meginábyrgð á Lífskjararannsókn-
inni – könnuninni sjálfri og kynn-
ingu niðurstaðna. Við teljum þetta
verkefni mun mikilvægara en svo að
grundvöllur þess og notagildi séu
löskuð.
Staðreyndir málsins eru einfald-
ar:
Það sem helst hefur verið gagn-
rýnt og fjallað um er að spurning um
pólitíska afstöðu hafi verið notuð
sem bakgrunnsbreyta í rannsókn-
inni. Eins og áður hefur komið fram
í yfirlýsingu sem IMG Gallup sendi
frá sér var það gert að frumkvæði
IMG Gallup sem hafði að fyrirmynd
norskar bæjarfélagsrannsóknir.
Markmiðið er eins og með öðrum
bakgrunnsbreytum að vita hvort og
þá hvaða lýðfræðilegu eða við-
horfatengdu þættir hafa áhrif á ólík
viðhorf til einstakra atriða. Mark-
miðið var sannarlega ekki að kanna
sérstaklega fylgi stjórnmálaflokka.
Kynning á niður-
stöðum tafðist vegna
nokkurra þátta. Til
stóð að kynna þær í
bæjarráði fimmtudag-
inn 18. maí en af óvið-
ráðanlegum orsökum,
m.a. vegna veik-
indaleyfis annarrar
sem þetta skrifa og
síðan fjarveru aðal-
manna í bæjarráði,
reyndist ekki unnt að
kynna helstu nið-
urstöður í bæjarráði
fyrr en 7. júlí. Í kjölfar
þeirrar kynningar fengu þeir bæj-
arfulltrúar sem þess óskuðu aðgang
að skýrslunni. Við sem stýrum þessu
verkefni höfum lagt ríka áherslu á
kynningu og í kjölfarið sett af stað
markvissa vinnu í tengslum við nið-
urstöður rannsóknarinnar. Slíkt er
ekkert einsdæmi enda jafnmik-
ilvægt hvernig unnið er með upplýs-
ingar eins og hvernig þeirra er aflað.
Allir starfsmenn Akureyrarbæjar,
bæjarfulltrúar þar með taldir, áttu
að fara með niðurstöður skýrslunnar
sem trúnaðarmál. Á forsíðu þeirrar
skýrslu sem IMG Gallup skilaði Ak-
ureyrarbæ stendur að innihald
skýrslunnar sé eingöngu ætlað til
nota innanhúss og opinber dreifing
sé óheimil án skriflegs leyfis IMG
Gallup. Skriflegt leyfi IMG Gallup er
áskilið til að tryggja sem best rétta
meðhöndlun gagnanna og að-
ferðafræðilega túlkun þeirra.
Lífskjararannsóknin snýst um
það að efla Akureyri og auka ánægju
bæjarbúa. Þrátt fyrir að umræðan
um rannsóknina hafi að hluta verið
neikvæð leggjum við áherslu á það
að niðurstaða rannsóknarinnar er
ótvírætt jákvæð fyrir Akureyri, íbú-
arnir leggja sem fyrr jákvætt mat á
þjónustu og búsetuskilyrði í bænum.
Akureyri – öll lífsins gæði.
Rétt skal vera rétt
Sigríður Stefánsdóttir og
Sigríður Ólafsdóttir fjalla
um lífskjararannsókn
Akureyrarbæjar
’… niðurstaða rann-sóknarinnar er ótvírætt
jákvæð fyrir Akureyri,
íbúarnir leggja sem fyrr
jákvætt mat á þjónustu
og búsetuskilyrði í
bænum.‘
Sigríður Stefánsdóttir er markaðs- og
kynningarstjóri Akureyrarbæjar og
Sigríður Ólafsdóttir er rekstrarstjóri
IMG Gallup á Akureyri.
Sigríður
Stefánsdóttir
Sigríður
Ólafsdóttir
FYRIR nokkru var alþingis-
maður spurður um áfengisvanda-
mál af fréttamanni í útvarpi, í
tengslum við að áfengt öl og vín
yrði selt í matvöruverslunum.
Hann svaraði því svo
að hann bæri virðingu
fyrir áfengisvand-
anum. Á sama tíma
og þetta samtal átti
sér stað, auglýsti öl-
framleiðandi vöru sína
í sjónvarpi með þeim
orðum m.a. að krafist
væri virðingar á ölinu.
Hvort hér er eitthvað
samband á milli, veit
ég ekki, en það vakna
spurningar þegar
maður verður vitni að
svona ummælum.
Hvernig væri að ölgerðin reyndi
frekar að virða löggjöfina um bann
við auglýsingum á áfengi en að
storka löghlýðnum almenningi með
þessum hætti.
Þá hljóma einkennilega fyrr-
greind ummæli hins kappsfulla
stjórnmálamanns þegar það er
haft í huga, að hann er flutnings-
maður að frumvarpi á Alþingi, að
opna fyrir sölu á áfengu öli og víni
í matvöruverslunum. Því áformi
lýsti hann hróðugur yfir í nefndu
samtali og lét þess jafnframt getið
að flutningsmönnum ætti eftir að
fjölga sem stæðu að slíku frum-
varpi á þingi. Frumvarp þetta fel-
ur í sér, ef til framkvæmda kæmi,
að auðvelda aðgengi að áfengi. En
það gengur þvert á það álit Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
WHO um nauðsyn virkrar stefnu
stjórnvalda í áfengismálum, ekki
síst til verndar börnum og ung-
mennum, og sömuleiðis heilbrigð-
isáætlunar Alþingis. Í sam-
þykktum WHO felst m.a. að
rýmka ekki aðgengi
að áfengi og að halda
áfengiskaupaaldri
háum.
Af framanrituðu um
ummæli alþing-
ismannsins gæti þá
einhver sagt, að virð-
ing við vandann felist
í því að auka hann!
Viðhorfið breyti-
legt eftir aldri
Í þessu sambandi er
athyglisvert að horfa
til þess hverjir það
eru sem í könnunum hafa látið í
ljósi álit sitt á því efni sem hér er
til umfjöllunar. Skoðanir manna
eru lagskiptar í þjóðfélaginu. Fólk
úr yngri aldurshópi þ.e. þeir sem
eru lausir og liðugir eða eru að
stofna til sambúðar og eru komnir
með börn virðist hlutfallslega fleiri
vilja auðvelda aðgengi að öli og
víni. Er það, að mínum dómi, sorg-
legt hversu margir á þessu aldurs-
skeiði meðtaka ekki aðvaranir,
fræðslu og upplýsingar um þessi
málefni. Síðar breytist viðhorfið
hjá mörgum til þessara hluta þeg-
ar börn þeirra verða unglingar.
Í umræðu manna á milli heyrist
oft sagt að við eigum að hafa það
eins og aðrar menningarþjóðir um
meðferð áfengis. Og þá gjarnan
fylgir með að þar sé ástandið
betra í þessum efnum en hér á
landi. Hvaða ástand eru menn þá
að tala um ? Vilja menn fá það
munstur að drukkið sé daglega?
Hvað um Frakkland og skorpu-
lifur, en sá sjúkdómur herjar víða
erlendis og er kostnaður vegna
hans mjög mikill og íþyngir því
verulega heilbrigðisstofnunum.
Franskur forsætisráðherra sem
varð heimsfrægur á sínum tíma
hvatti landa sína til að draga úr
neyslu víns og drekka heldur
mjólk.
Þá er ekki úr vegi að nefna
ástandið í Englandi um þessar
mundir með bjórdrykkjuna og
krárnar og ástand t.d. í stór-
borgum þar. Uppi eru hugmyndir
að rýmka afgreiðslutíma kránna.
Dómarar í Englandi vara við þess-
ari breytingu, ástandið væri nógu
slæmt fyrir. Við skoðanakönnun
Sky sjónvarpsstöðvar kom í ljós að
70 af hundraði þátttakanda í henni
voru á móti þessari rýmkun á af-
greiðslutímanum.
„Að bera virðingu fyrir
áfengisvandanum“
Einar Hannesson
fjallar um áfengismál ’Hvernig væri að öl-gerðin reyndi frekar að
virða löggjöfina um
bann við auglýsingum á
áfengi en að storka lög-
hlýðnum almenningi…‘
Einar Hannesson
Höfundur er félagi í
fjölmiðlanefnd IOGT.