Morgunblaðið - 08.10.2005, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 2005 11
FRÉTTIR
ÖLDRUNARSTOFNANIR eru misjafnlega
dýrar vegna þess að þeim er ætlað mismun-
andi hlutverk. Anna Birna Jensdóttir, hjúkr-
unarforstjóri Sóltúns í Reykjavík, segir að
umræðan hafi verið villandi, því almennt komi
ekki fram að kostnaðurinn tengist því þjón-
ustustigi og þeim verkefnum sem mismunandi
stofnunum sé ætlað.
„Það kostar íbúana samt ekkert meira að
búa í Sóltúni en á hverju öðru hjúkrunarheim-
ili á Íslandi,“ segir hún. „Greiðsluþátttaka
íbúa dvalar- og hjúkrunarheimila er alls stað-
ar eins og bundin í reglugerð samkvæmt
ákvörðun Alþingis.“
Anna Birna Jensdóttir segir að deildir
Landspítala – háskólasjúkrahúss fái mismun-
andi fjárveitingar vegna þess að þær séu mis-
dýrar. Sama eigi við um öldrunarstofnanir, og
einkareknar stofnanir fái ekki meira fjármagn
vegna þess að þær séu einkareknar. Ástæðan
geti verið fleira starfsfólk og öðruvísi sam-
setning en hjá þeim sem sinni léttari verk-
efnum.
Mikill munur
„Almenningur heldur gjarnan að hjúkr-
unarheimili og hjúkrunarheimili sé það sama
en það er mikill munur á hjúkrunarheimilum,“
segir Anna Birna. Í Reykjavík séu til dæmis
almennt veikari einstaklingar inni á hjúkr-
unarheimilum en úti á landsbyggðinni. Land-
spítali – háskólasjúkrahús hafi lengi átt erfitt
með að koma frá sér sjúklingum sem þurfi
meiri umönnun en meðalhjúkrunarheimili
veiti. Á þeim forsendum hafi ríkið boðið út
einkaframkvæmdarverkefni til að fá einhvern
til þess að taka að sér þessa veikari ein-
staklinga, sem séu með fjölþættari vandamál
og mælist með meiri hjúkrunarþarfir. Öld-
ungur hf. hafi fengið verkefnið á grundvelli
blindrar samkeppni, en verkefnið hafi falið í
sér rekstur, þjónustuhugmynd og hönnun
byggingar. Fylgt hafi nákvæm fyrirskrift frá
ríkinu varðandi kröfur um þjónustu til handa
verðandi íbúum heimilisins auk þess sem til-
boðið hafi verið haft til hliðsjónar. „Þessi for-
skrift hefur ekki verið til neins staðar annars
staðar á Íslandi,“ segir Anna Birna og leggur
áherslu á að áður hafi ekki verið gerðar svona
kröfulýsingar. „Það hefur sýnt sig að frá því
við opnuðum hefur Landspítalinn getað sent
frá sér þá einstaklinga sem áður ílentust á
spítalanum og hjúkrunarþarfir þeirra mælast
samkvæmt samræmdu mati mun hærri heldur
en meðal einstaklinga á öðrum hjúkr-
unarheimilum. Það sést mjög greinilega að
hingað koma þeir sjúklingar sem ætlað var að
koma hingað. Þessu verkefni fylgja hærri dag-
gjöld en meðalhjúkrunarheimili fær vegna
þessara forsendna – það að fylgja þörfum
sjúklinganna. Til þess að mæta þessum þörf-
um notum við féð til að manna starfsemina
með hærra hlutfalli fagfólks heldur en með-
alhjúkrunarheimili er með. Umræða sem
stundum hefur heyrst, að tekjurnar fari sem
gróði í vasa fjárfesta, á sér ekki stoð. Auknum
hjúkrunarþörfum og meiri veikindum fylgir
aukinn annar rekstrarkostnaður eins og til
dæmis í lyfjum og öðrum hjúkrunarvörum.
Allar samanburðartölur sýna að við þurfum að
kosta mun meira til í þessum vöruflokkum
heldur en aðrir.“
Hún bendir jafnframt á að eigendur hafi
lagt til hús og allan búnað, samkvæmt útboð-
inu, og leigja ríkinu í 27 ár. „Þetta er alveg
nýtt á Íslandi. Áður gáfu menn sjálfseign-
arstofnunum og fjölskyldufyrirtækjum megn-
ið af stofnkostnaði úr framkvæmdasjóði aldr-
aða, sem er nefskattur sem hver einstaklingur
greiðir visst gjald í með sköttum. Til all-
margra ára gátu þessir aðilar líka sótt í Fram-
kvæmdasjóðinn til viðhalds og endurbóta auk
þess sem þeir hafa haft aðra tekjumöguleika.“
Mismunandi rekstrarstaða
Þegar daggjöld eru borin saman segir Anna
Birna mikilvægt að skoða mismunandi rekstr-
arstöðu hjúkrunarheimila. Margt sé öðruvísi í
rekstrinum þegar hlutafélag eigi í hlut eða hjá
sjálfseignarstofnunum, sem ríki og sveit-
arfélög búi við. „Sem hlutafélag þurfum við til
dæmis að greiða virðisaukaskatt af stofn-
kostnaði byggingarinnar, af 1,4 milljörðum, og
af allri aðkeyptri þjónustu, en allar aðrar heil-
brigðisstofnanir fá undanþágu frá þeirri
greiðslu. Það er drjúgur peningur og veitir
okkur ekki eðlilega samkeppnisstöðu. Auk
þess gerum við upp allar lífeyrisskuldbind-
ingar hjúkrunarfræðinga árlega. Allar aðrar
heilbrigðisstofnanir geyma þetta og greiða
síðan skuldbindinguna eftir því sem hver og
einn fer á lífeyri.“
Samið var um Sóltún árið 2000 og hjúkr-
unarheimilið opnað tveimur árum síðar. Um
200 manns eru í 114 stöðugildum og 92 íbúar.
„Margir sjá ofsjónum yfir því að fólk skuli
eiga hér sérherbergi með baði en það er mat
okkar hér og allra rannsóknaniðurstaðna að
það séu lágmarks mannréttindi,“ segir Anna
Birna Jensdóttir og leggst gegn því að horfið
sé aftur til uppbyggingar fjölbýla. Hún bendir
á að í nýlegri rannsókn Júlíönu Sigurveigar
Guðjónsdóttur hafi meðal annars komið fram
að það sem fari verst í fólk á hjúkrunarheim-
ilum sé stöðug færsla þess innanhúss.
Vill leggja niður dvalarheimilin
Anna Birna segir að markmiðið með Sóltúni
sé að reyna að skapa verðugt líf hjá fólki, þó
það búi við mikla fötlun og sé mjög háð öðrum.
Öll umgjörðin miði að því að styðja við ein-
staklinginn þannig að hann haldi sjálfsvirð-
ingu sinni og sjálfræði sínu eins og mögulegt
sé. „Við segjum að það sem gert er á venjuleg-
um heimilum sé hægt að gera í Sóltúni.“ Hún
bætir við að þessi starfsemi fari fram í hjúkr-
unarrými en víða megi sjá hana í dvalarrými
þar sem sé hressara fólk. „Ég tel reyndar að
það eigi að leggja dvalarheimilin niður en efla
þess í stað hjúkrunarrýmin og heimaþjón-
ustuna. Það er tímanna tákn að við skulum
eyða hundruðum milljóna í hótelþjónustu fyrir
heilbrigt fólk. Þetta sést ekki lengur í ná-
grannalöndunum en svo skortir okkur veru-
lega á heimaþjónustuna.“
Hjúkrunarforstjóri Sóltúns segir umræðuna um kostnað á öldrunarstofnunum vera villandi
Sóltún fylgir þörfum sjúklinganna
Morgunblaðið/Golli
Anna Birna Jensdóttir segir mikla ánægju ríkja með Sóltún.
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Á FIMMTU hæð Landa-
kotsspítala er rekin önnur
tveggja líknardeilda Land-
spítala – háskólasjúkrahuss,
deildin er ætluð öldruðum
sjúklingum með illkynja
sjúkdóm á lokastigi og í
stuttu máli er markmiðið að
stuðla að sem mestum lífs-
gæðum sjúklingsins og fjöl-
skyldu hans. Sjúklingum er
markvisst hjálpað til að lifa
eins innihaldsríku lífi og
unnt er allt fram í andlátið
og er það gert með því að
hafa deildina eins heimilis-
lega og hægt er.
Á deildinni er ekki hefð-
bundið bakkafæði eins og
tíðkast á flestum deildum
innan spítalans heldur borð-
ar starfsfólk með sjúkling-
um í litlu eldhúsi þar sem
einnig er bakað nokkrum
sinnum í viku. Bryndís
Gestsdóttir, deildarstjóri,
segir smáatriðin skipta
miklu máli í meðferð sjúk-
linga á líknardeild og getur
bökunarilmurinn haft mikil
áhrif á matarlyst sjúklinga
sem venjulega hafa litla sem
enga lyst.
Á deildinni eru níu her-
bergi, allt einbýli með út-
gang út á stórar svalir sem
eru vel nýttar þegar viðrar
vel. Útsýnið yfir borgina
skipar stóran sess í lífi fólks-
ins á deildinni en læknis-
fræðin bakvið líknarmeðferð
er talsvert öðruvísi en geng-
ur og gerist. Ekki er reynt
að reka til baka þá sjúkdóma
sem fyrir eru heldur reynt
að beita öllum tiltækum ráð-
um til þess að sjúklingnum
líði vel í þeirri þjáningu sem
oft fylgir með.
Á undanförnum árum hef-
ur líknarmeðferð verið við-
urkennd sem sérgrein innan
hjúkrunar og lækninga og
orðið til þess að víðsvegar í
heiminum hefur meðferðin
skipað æ stærri sess.
Mikil þörf fyrir
líknarmeðferð
Hallgrímur Magnússon,
læknir á líknardeild Landa-
kots, bendir á að fyrir nokkr-
um árum hafi nefndir verið
skipaðar til forgangsröðunar
innan heilbrigðisþjónust-
unnar. Nefndirnar hafi flest-
ar sett líknarmeðferð í
fyrsta eða annað sæti í list-
um sínum og sýni það vel
mikilvægi þjónustunnar.
Önnur markmið eru við
lýði á öðrum deildum og er
mikill stuðningur við fjöl-
skyldur sjúklinga einn af
lykilþáttum. Fjölskyldu-
fundir eru haldnir stuttu eft-
ir að sjúklingur er lagður inn
og farið yfir stöðu hans, vilja
og væntingar. Starfsfólk
þarf því að þekkja sína veik-
leika og styrkleika vel, geta
talað opinskátt um dauðann
og afstöðu sína gagnvart
honum. Mikil þörf er á því að
opna umræður um meðferð-
ina en borið hefur á því að al-
menningur viti lítið sem ekk-
ert um þjónustuna og líti
jafnvel neikvæðum augum á
orðið líkn. Fólk telji líknandi
meðferð jafnvel enga með-
ferð en Bryndís Gestsdóttir
segir það alrangt því mark-
viss meðferð eigi sér stað.
Miðað sé að draga úr kvíða
og einkennum sjúkdóms og
reynt að varðveita getu sjúk-
linga til athafna daglegs lífs.
Alþjóðlegur
dagur um líkn
Frá opnun deildarinnar á
Landakoti hefur verið full
nýting á öllum plássum og
fleiri beiðnir borist en hægt
hefur verið að sinna. Með
hækkandi aldri þjóðarinnar
fjölgar háöldruðum og þar
með þeim sem greinast með
illkynja sjúkdóma og því
ljóst að í framtíðinni verði
aukin þörf á líknarþjónustu
fyrir aldraða.
Í dag, laugardag, er hald-
inn hátíðlegur fyrsti alþjóða-
dagur um líkn og í tilefni
hans verður opið hús á milli
13 og 15 á 4. hæð í húsi
Krabbameinsfélagsins við
Skógarhlíð. Þar munu sér-
hæfðu líknarþjónusturnar
kynna starfsemi sína og
starfsfólk svara spurningum
gesta og gangandi.
Samtök um líknandi meðferð kynna starfsemi sína á fyrsta alþjóðadegi um líkn
Nauðsynlegt er að efla
fræðslu og opna umræður
Morgunblaðið/ÞÖK
Hallgrímur Magnússon, læknir á líknardeild Landakotsspítala, ásamt Bryndísi Gestsdóttur
deildarstjóra og Margréti Björnsdóttur aðstoðardeildarstjóra.
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
ATHYGLISBRESTUR eldist af
um 30% barna, en gera má ráð
fyrir að upp undir 70% þeirra
þurfi að glíma við heilkennið
áfram á fullorðinsárum.
Þetta kemur meðal annars
fram í viðtali við Grétar Sigur-
bergsson geðlækni í nýútkomnu
tölublaði af Lyfjatíðindum. Þar
kemur einnig fram að í sumum
tilvikum virðist vera fylgni milli
ADHD, sem er skammstöfun
heilkennisins á ensku og stendur
fyrir athyglisbrest með eða án
ofvirkni/hvatvísi, og andfélags-
legrar persónuleikaþróunar
óháð umhverfi, sem geri það að
verkum að um 25% þeirra lenda
gjarnan í vímuefnum, afbrotum,
ofbeldi og ósjaldan fangelsum.
Grétar, sem var réttargeð-
læknir á Sogni og á Litla-Hrauni
á árunum 1992-96, segir að sum-
ir af þeim skjólstæðingum sem
vísað var til hans á Litla-Hrauni
hafi greinst með heilkennið og
fengu í kjölfarið viðeigandi með-
ferð við því og fylgikvillum.
Fram kemur að heilkennið
erfist og að rannsóknir hafa sýnt
fram á skerta virkni í framheila
þeirra sem þjást af ADHD.
Lyfjameðferð miðast við það, en
hjá fullorðnum þarf einnig að
koma til fræðsla um eðli vand-
ans. Einnig segir Grétar að
ADHD heilkennið hafi einnig á
sér jákvæðar hliðar. „Fólk sem
glímir við ADHD er mjög oft
glaðlynt, skemmtilegt, hug-
myndaríkt og fyndið, einmitt
vegna þess hve það er fljótt að
hugsa, er orðheppið, fjölhæft og
vinsælt,“ segir hann ennfremur.
Athyglis-
brestur
þjáir einnig
fullorðna