Morgunblaðið - 16.11.2005, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. NÓVEMBER 2005 23
MENNING
DAGSKRÁ menningar- og ferða-
málanefndar Hafnarfjarðar Kynstr-
in öll í Bókasafni bæjarins við
Strandgötu verður fram haldið á
fimmtudaginn. Þá verður haldið
áfram að lesa upp úr nýjum bókum
og les Sjón upp úr bók sinni Argóar-
flísin, Vilborg Davíðsdóttir upp úr
Hrafninum, Ólafur Gunnarsson upp
úr Höfuðlausn og Jón Kalman Stef-
ánsson les úr bók sinni Sumarljós,
og svo kemur nóttin. Þá mun djass-
kvartett leika nokkur lög. Á laugar-
daginn er síðan brúðuleikhús fyrir
börnin, Pönnukakan hennar Grýlu
eftir Bernd Ogrodnik og er sögu-
maður Björgvin Franz Gíslason.
Dagskráin hefst kl. 20.
Höfundar lesa
úr bókum í
Hafnarfirði
Sjón Vilborg
A
ðeins nokkrum vikum eftir að síð-
ari heimsstyrjöldinni lýkur, eru
menn komnir það langt að gera
sér grein fyrir að það þarf al-
þjóðasamtök til að tryggja frið og
halda jafnvægi í veröldinni. Þá eru Sameinuðu
þjóðirnar stofnaðar, 23. október. Fljótlega átta
menn sig þó á að þau stýrikerfi sem stofnað
hefur verið til, öryggisráðið og allsherjarþing-
ið, geta ekki tekið á öllum þeim málum sem
þarf að sinna. Menn sjá því í hendi sér að þar
verði fyrst og fremst hinn pólitíski vettvangur,
og því er gripið til þess ráðs að setja á fót
stofnanir til að sjá um þau málefni sem eru tal-
in það mikilvæg að alþjóðasamfélagið þurfi að
blanda sér í þau. Ein sú fyrsta sem þá verður
til er UNESCO,“ segir Sveinn Einarsson, sem
nýverið lauk fjögurra ára stjórnarsetu í sam-
tökunum, en í dag eru 60 ár liðin frá stofnun
þeirra. Samtökunum er ætlað að sinna mennt-
unarmálum, menningarmálum og vísindum,
eins og skammstöfun þeirra vísar til; United
Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization, en síðan hefur upplýsingatækni,
sem einnig tekur til fjölmiðlunar og málfrelsis,
verið bætt við stefnumál samtakanna.
Mörk málaflokka óljósari
Sveinn var kjörinn í stjórn UNESCO eftir
viðamikla kosningabaráttu árið 2001. Alls eiga
58 þjóðir sæti í stjórninni, en samtals á 191
þjóð aðild að samtökunum. Norðurlöndin hafa
gert með sér samkomulag, þar sem þjóðirnar
skipta með sér stjórnarsetu í UNESCO á fjög-
urra ára fresti, en kosið er til stjórnarinnar af
öllum aðildarlöndum og liggur því mikil vinna
að baki því að fá manneskju kjörna til setu í
stjórn samtakanna. Sveinn segir tímabilið
vissulega hafa verið viðburðaríkt og margt
breyst á þessu fjögurra ára tímabili. Mörkin
milli hinna fjögurra málaflokka sem samtökin
fást við, verði æ óljósari.
„Ég get nefnt sem dæmi siðfræði, sem verð-
ur æ veigameiri á ólíkum sviðum. Í fyrstu var
siðfræði nánast talin undirdeild í heimspek-
inni, á hugvísindasviðinu, en nú er allt orðið
gegnsýrt þessari hugsun, í raunvísindum sem
hugvísindum, til dæmis í ljósi klónunar og ann-
ars sem verið er að gera um þessar mundir,“
segir hann. Einn þriggja alþjóðasáttmála sem
samþykktir voru á 33. aðalráðstefnu
UNESCO, sem haldin var í París í lok síðasta
mánaðar, snerist einmitt um siðferði í lífvís-
indum. „Menn voru lengi efins um að þetta
myndi nást saman, en það tókst að lokum,“
segir Sveinn.
Hinir tveir sáttmálarnir snúa að menning-
arlegri fjölbreytni, og lyfjaeftirliti í íþróttum.
Sá fyrrnefndi var helsta deilumál þingsins að
sögn Sveins. „Sú umræða hefur færst í aukana
undanfarin ár, að UNESCO sinni ekki því sem
snýr að þjóðháttum, þ.e.a.s. þeim menning-
arverðmætum sem ekki eru áþreifanleg,“ seg-
ir hann, en einna stærst af verkefnum
UNESCO er heimsminjalistinn svonefndi,
sem kveður á um verndum ýmissa menning-
arverðmæta á borð við Kínamúrinn, Akrópólis
og Þingvelli, sem bættust á listann í fyrra.
„Sumar þjóðir hafa bent á að helstu menning-
arverðmæti þeirra sé ekki að finna í kirkjum
og öðrum byggingum, heldur í danshefð eða
frásagnarhefð eða öðru slíku. Nú er sáttmáli
að komast í gagnið, um að þessi óáþreifanlegu
menningarverðmæti, svonefnd intagible her-
itage, sem við köllum menningarerfðir, njóti
svipaðra kjara og hin, sem eru áþreifanleg og
við köllum menningarminjar.“
Sérstæði í menningu þjóða samfara hnatt-
væðingu voru einnig mikið til umræðu á fund-
inum að sögn Sveins, í tengslum við menning-
arlega fjölbreytni. Komin sé upp baráttuhreyf-
ing fyrir þessum málum, sem telji að markaðs-
lögmál geti ekki ráðið þegar kemur að menn-
ingararfleifð þjóða. Vandamál tengd tilkomu
upplýsingasamfélagsins og öflugrar sjóræn-
ingjastarfsemi á ýmsum sviðum með tilkomu
Netsins séu víðtæk, og ekki megi líta á menn-
ingu sem hefðbundna söluvöru. „Þessi sáttmáli
sem nú var samþykktur snýr einnig að þessum
málum, og hann var samþykktur með miklum
meirihluta. Aðeins Bandaríkin voru á móti, og
áttu stuðning Ísraels,“ segir Sveinn.
Torg hugmynda
Frá því að UNESCO var stofnað fyrir 60 ár-
um hefur stofnunin margsinnis fengið á sig
gagnrýni, og það stundum réttmæta að mati
Sveins. Hann velkist þó ekki í vafa um mik-
ilvægi hennar. „UNESCO og önnur samtök
sem voru stofnuð um svipað leyti, eins og
WHO og FAO, eiga saman að mynda net, sem
reynir að taka á vanda mannsins við að lifa á
þessari jörð. Auðvitað hefur margt mistekist á
þessum 60 árum, bæði hjá UNESCO og víðar.
En engu að síður hugsar maður með skelfingu
til þess hvernig heimurinn væri ef ekki væru
til staðar þessi samtök, sem alþjóðasamfélagið
þó virðir jafnmikið og raun ber vitni, og getur
leitað til þegar í óefni er komið.“
Hann leggur áherslu á að UNESCO sé
hvorki þróunarsamvinnustofnun né hjálpar-
stofnun sem veiti fé til vissra málaflokka, þó
samtökin velti miklu fé eða ríflega 600 millj-
ónum dollara árlega. Miklu frekar beri að líta á
þau sem torg hugmynda, þar sem kallaðir séu
til sérfræðingar á þeim sviðum sem stofnunin
hefur með að gera til ráðgjafar, og sem leita
megi til við úrlausn ýmissa vandamála og upp-
byggingar innri kerfa. Stofnunin setji viðmið-
unarreglur og sáttmála á fjórum stigum; allt
frá því að vera leiðbeiningar eða ábendingar
byggðar á reynslu til þess að vera yfirlýsingar
eða sáttmálar, sem séu lagalega bindandi.
Dæmi um hið síðastnefnda eru hinir þrír sátt-
málar sem samþykktir voru á nýafstöðnu
þingi.
„Þetta er mikið fé sem stofnunin veltir, en
heimurinn er stór og þau verkefni sem við
stöndum frammi fyrir eru gífurlega ábyrgð-
armikil,“ segir Sveinn og nefnir sem dæmi
markmið samtakanna um að útrýma ólæsi í
heiminum fyrir árið 2015.
Lærdómsrík vinna
Sveinn segist glaður þegar hann lítur um öxl
eftir fjögurra ára stjórnarsetu hjá UNESCO.
Starfið hafi oft reynt á og dagarnir verið lang-
ir, en það hafi engu að síður veitt honum ómet-
anlega reynslu og þekkingu um leið. „Þetta
hefur þýtt að ég hef vanrækt vini mína í leik-
húsinu undanfarin ár, en um leið hefur þetta
verið mjög lærdómsrík vinna og ég er stoltur
af því að við höfum komið ýmsum góðum mál-
um til skila, til dæmis í átaki sem tengist við-
haldi og verndun tungumála og í verkefninu
sem snýr að læsi fyrir alla. Þar höfum við haft
okkur mjög mikið í frammi, og bent á að það
hafi verið eitt af því sem bjargaði okkur þegar
Íslendingar voru á barmi þess að týna sér –
tungumálið og það að við vorum læs,“ segir
hann og bætir við að Íslendingar standi einnig
framarlega hjá UNESCO þegar kemur að
erfðatækni, vatni og skapandi menningar-
starfsemi, svo dæmi séu nefnd.
Starfið segist hann ekki kveðja með eftirsjá,
enda hafi fjögur ár verið mátulegur tími. „Það
hefur verið gaman að fást við þetta, en um leið
hefur þetta verið krefjandi vinna. En ég hef
eignast mjög marga kunningja og kynnst gríð-
armörgu merkilegu fólki, og reynslan sem mér
hefur hlotnast er margvísleg. Þannig að ég
kveð sáttur,“ segir Sveinn Einarsson að síð-
ustu.
Sextíu ár eru liðin frá stofnun UNESCO, mennta-, menningar-, og vísindastofnunar Sameinuðu þjóðanna, í dag.
Af því tilefni ræddi Inga María Leifsdóttir við Svein Einarsson, sem setið hefur í stjórn samtakanna síðustu fjögur ár,
um 33. aðalfund samtakanna sem haldinn var í París í október, og nýafstaðin starfslok hans þar.
Kveður UNESCO sáttur
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Auðvitað hefur margt mistekist á þessum 60 árum, bæði hjá UNESCO og víðar. En engu að
síður hugsar maður með skelfingu til þess hvernig heimurinn væri ef ekki væru til staðar þessi
samtök, sem alþjóðasamfélagið þó virðir jafnmikið og raun ber vitni, og getur leitað til þegar í
óefni er komið,“ segir Sveinn Einarsson, sem látið hefur af stjórnarsetu í UNESCO.
Upplýsingafundur, þar sem greint verður frá
niðurstöðum síðustu aðalráðstefnu UNESCO,
fjárhags- og verkefnaáætlun stofnunarinnar
og störfum hennar almennt, verður haldinn í
menntamálaráðuneytinu hinn 24. nóvember
næstkomandi. Að kynningu lokinni verður
efnt til málþings þar sem fulltrúar í íslensku
UNESCO-nefndinni leiða umræður hver í sín-
um málaflokki.
ingamaria@mbl.is