Fréttablaðið - 15.05.2003, Blaðsíða 16

Eins og flest annað í samfélag-inu hafa fjölmiðlar á Íslandi
breyst mikið á undanförnum
árum. Fyrir tuttugu árum voru
hér sex dagblöð, ein útvarpsstöð,
ein sjónvarpsstöð og fáein tíma-
rit. Fjögur af sex dagblöðum voru
nátengd ákveðnum stjórnmála-
flokkum og útvarps- og sjón-
varpsstöðin voru reknar af ríkinu
með fulltrúa flokkanna sem æðstu
stjórn. Eitt vikulegt fréttablað
kom út en tímaritin voru jaðar-
miðlar – mig minnir að Samúel
hafi drottnað yfir öðrum tímarit-
um í útbreiðslu.
Í dag eru dagblöðin þrjú en
sjónvarpsstöðvarnar hins vegar
minnst sex og útvarpsstöðvarnar
líklega fleiri. Það er ekki einfalt
að ákveða hvað er fullburða sjón-
varps- eða útvarpsstöð. Er hægt
að flokka Bíórásina sem sjón-
varpsstöð á sama hátt og Skjá
einn? Eða eru útvarpsrásir sem
senda aðeins út sígilda tónlist eða
fréttir frá einu fótboltafélagi
sams konar miðlar og Bylgjan?
Auk þessa hefur Netið bæst við
með í það minnsta tveimur frétta-
vefjum, fjölmörgum skoðana-
svæðum og ógrynni af svæðum
sem einskorða sig við ýmiss konar
séráhuga. Í dag fjallar vikulega
fréttablaðið fyrst og fremst um
viðskipti en tímaritin eru einnig
orðin miklu fleiri og þótt gengi
þeirra sveiflist mjög eftir getu
auglýsingamarkaðarins eru þau
almennt bæði burðugri að efni og
í meiri útbreiðslu en fyrir tuttugu
árum eða svo.
Ef aðeins er horft til frétta-
miðla höfðum við áður sex dag-
blöð með sjálfstæðar fréttastofur
og sitthvora sjónvarps- og út-
varpsstöðina. Í dag eru þrjár
fréttadeildir á dagblöðum, þrjár í
útvarpi og sjónvarpi og tvær á
Netinu. Þetta er akkúrat sami fjöl-
di og fyrir tuttugu árum og eins
og þá eru þetta misburðugar
fréttastofur. Þær á Netinu eru
veikastar eins og fréttadeildir
minnstu flokksblaðanna voru
áður.
Miðað við þetta hafa fleiri fjöl-
miðlar fyrst og fremst leitt til
aukins framboðs af afþreyingu og
skemmtun. Framboð á fréttum er
viðlíka. Hins vegar standa þeir
miðlar sem bjóða upp á fréttir
mun traustari fótum. Að því leyt-
inu hefur vægi fréttanna ekki
minnkað. Þær eru sem fyrr kjöl-
festa þeirra miðla sem eru stofn-
inn í fjölmiðlanotkun landsmanna.
Hvað hefur þá breyst? Áður
var nánast öll fjölmiðlun í landinu
undir stjórnmálaflokkunum með
beinum eða óbeinum hætti. Í dag
er það aðeins Ríkissjónvarpið og -
útvarpið og söguleg hefð hjá ein-
stökum fjölmiðli öðrum. Þeir fjöl-
miðlar sem heyra ekki undir
stjórnmálamenn hafa vaxið úr því
að vera jaðarmiðlar í að verða
ríkjandi. Og það hefur sannast að
Íslendingar eru hæfir til að halda
úti öflugum fjölmiðlum án af-
skipta stjórnmálaflokkanna. Áður
voru næstum allir fjölmiðlar
styrktir af opinberu fé; dagblöðin
gegnum blaðastyrki og magnkaup
ríkisins og útvarps- og sjónvarps-
stöðvar með skylduáskrift og
beinum framlögum úr ríkissjóði. Í
dag greiða fjölmiðlar virðisauka-
skatt sem þeir gerðu ekki áður og
engir miðlar nema Ríkisjónvarpið
og -útvarpið njóta styrkja af
skattpeningum. Þessi tilraun – að
einkavæða fjölmiðlamarkaðinn –
hefur gengið það vel að eðlilegt er
að stjórnmálamenn undirbúi hið
fyrsta næstu skref. Í raun er að-
eins eitt skref eftir: að einkavæða
Ríkisútvarpið, leggja það niður
eða búa því þannig rekstrar-
grundvöll að ávinningur af rekstri
þess sé minni fyrir þjóðina en
skaðinn gagnvart öðrum miðlum.
Frjálsir miðlar sem keppa á
markaði um hylli lesenda og
áhorfenda annars vegar og aug-
lýsenda hins vegar eru forsenda
þess að fjölmiðlar nái að þróast
hér og dafna. Inngrip ríkisvalds-
ins í markaðsstöðu miðlanna eða
tilraunir stjórnmálamanna í að
ná þeim undir sín áhrif eru skað-
leg. Miðlar sem leiðast til þess að
þjóna ákveðnum stjórnmála-
hreyfingum eða -mönnum fjar-
lægjast lesendur sína og niður-
greiddar fréttastofur ríkisins
standa í vegi fyrir vexti frjálsra
fréttastofa annarra miðla. Í
þessu sem öðru eru afskipti
stjórnmálamanna og ríkisvalds-
ins aðeins til skaða – aldrei til
bóta. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um tengsl ríkis og fjölmiðla.
16 15. maí 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
Þeir geta ekki kvartað undanþví, að þeir hafi ekki verið
varaðir við.
Í þrjá áratugi óslitið hafa hag-
fræðingar og aðrir útmálað fyrir
fólkinu í landinu nauðsyn þess að
stjórna fiskveiðum með hagfelld-
um og réttlátum hætti. Mörgum
okkar var það að vísu ljóst, að
hagkvæmt búskaparlag hefur
ekki átt upp á pallborðið á Íslandi,
sumpart vegna rammskakkrar
kjördæmaskiptingar, sem hlóð –
og hleður enn! – undir markaðs-
firringu og meðfylgjandi óhag-
kvæmni í ýmsum greinum, eink-
um í landbúnaði, sjávarútvegi og
samgöngum, og sumpart vegna
stríðsgróðans, sem streymdi inn
yfir landið eftir 1940 og byrgði
sumum sýn og blindaði af þeim
hagskynið, svo sem algengt er um
óverðskuldaðar himnasendingar,
t.d. olíufundi Arabaþjóðanna. Við
vorum þó aldrei í vafa um það, að
fólkið í landinu myndi ekki láta
bjóða sér freklegt ranglæti til
lengdar. Þetta var spurning um
tíma.
Vitlaust gefið
Þetta gekk hægt framan af,
það verður að segjast eins og er.
Þegar ljóst varð, að róttækra um-
bóta á fiskveiðistjórninni var þörf
árið 1983, þá afréðu þáverandi
ríkisstjórnarflokkar, Sjálfstæðis-
flokkur og Framsóknarflokkur, að
selja útvegsmönnum sjálfdæmi,
eða því sem næst, um setningu
nýrra fiskveiðistjórnarlaga. Út-
vegsmenn gripu tækifærið fegins
hendi og féllust á hagkvæmari
fiskveiðistjórn gegn því, að rétt-
lætissjónarmið væru látin sigla
lönd og leið. Þeir féllust m.ö.o. á
það viðhorf, að eftirleiðis skyldi
reynt að ná leyfilegum hámarks-
afla úr sjó með sem minnstum til-
kostnaði, en þá gegn því, að þeir
fengju sjálfir að hirða allan ávinn-
inginn af hagræðingunni – alla
fiskveiðirentuna, sem svo er köll-
uð. Þeir gengu jafnvel svo langt
sumir að leggja það til, að í fisk-
veiðistjórnarlögin yrði sett
ákvæði þess efnis, að nytjastofnar
á Íslandsmiðum væru séreign út-
vegsmanna. Þessi yfirgangur
hlaut að koma þeim í koll og
helztu erindrekum þeirra á vett-
vangi stjórnmálanna. Að nokkrum
tíma liðnum varð niðurstaðan sú,
að fiskstofnarnir voru skilgreind-
ir að lögum sem sameign þjóðar-
innar eins og t.a.m. olían í Noregi.
Án þessa lykilákvæðis hefðu fisk-
veiðistjórnarlögin trúlega ekki
lifað af. Samt fengu útvegsmenn
því ráðið, að sameignarákvæðið
hefur verið óvirkt frá öndverðu.
Óbilgirnin breiddi úr sér.
Harðdrægir sérhagsmunaseggir
virtust líta svo á, að þeim væru
allir vegir færir. Þeir kenndu mót-
mæli gegn ranglætinu í kvóta-
kerfinu við öfund – og byrjuðu að
þræta fyrir það, að fátækt væri til
á Íslandi og annað eftir því, sömu
mennirnir. Eignarréttarvernd
varð vígorð í stjórnmálasamræð-
um í fyrsta skipti, en slíkur mál-
flutningur hljómar ekki vel úr
munni þeirra, sem standa vörð um
illa fenginn auð. Andrúmsloftið,
sem umlukti sérþjónustu ríkis-
valdsins við sjávarútveginn,
hægði á frívæðingu viðskiptalífs-
ins.
Nú geldur flokkur afhroð
En þetta hafðist smám saman.
Þar munaði talsvert um liðveizlu
dagblaðanna, ekki sízt Morgun-
blaðsins, þótt blaðið slægi að vísu
úr og í, og einnig alþjóðastofnana.
Síðan slógust stjórnmálaflokkarn-
ir í hópinn einn af öðrum, sumir
hikandi, aðrir beinlínis bölvandi
og ragnandi, svo að nú eru þeir
allir orðnir veiðigjaldsflokkar,
a.m.k. að nafninu til, fullt hús þar.
Forystumenn Sjálfstæðisflokks-
ins skelltu þó skollaeyrum við ít-
rekuðum viðvörunum um yfirvof-
andi fylgishrun af völdum óhag-
kvæmrar og ranglátrar fiskveiði-
stefnu og sitja nú eftir með sárt
ennið. Þeir geta sjálfum sér um
kennt. Eftirvænting réttlátra end-
ar í gleði.
Kjósendur hafa nú veitt Sjálf-
stæðisflokknum rækilega ráðn-
ingu. Undir eðlilegum kringum-
stæðum lægi það beint við, að höf-
uðsigurvegari kosninganna, Sam-
fylkingin, og Framsóknarflokkur-
inn reyndu nú að mynda nýja rík-
isstjórn, enda hafa framsóknar-
menn ljáð máls á breyttri skipan
fiskveiðistjórnarinnar. Fari svo,
þá ríður á því, að nýr þingmeiri-
hluti endurtaki ekki mistökin frá
1983, með öfugum formerkjum.
Þá var réttlætissjónarmiðum
kastað fyrir róða með illum afleið-
ingum. Uppsöfnuð gremja má
ekki verða til þess, að hagkvæmni
í útgerð verði nú látin sitja á hak-
anum í nafni réttlætis. Hag-
kvæmni og réttlæti geta haldizt í
hendur við veiðigjald, t.d. með vel
útfærðu uppboði nýrra og fyrndra
aflaheimilda. Nýrrar ríkisstjórn-
ar bíður einnig annað verk: að
sækja um aðild Íslands að Evr-
ópusambandinu. Í því máli er
Sjálfstæðisflokkurinn einskis nýt-
ur eins og sakir standa.
En samt gerist e.t.v. ekkert af
þessu í bráð, eftir svohljóðandi
reglu: Nú geldur flokkur afhroð,
og myndar hann þá ríkisstjórn.
Það væri þá ekki í fyrsta skipti í
sögu lýðveldisins. ■
Launahækkun
ráðamanna
Margrét Hafsteinsdóttir skrifar:
Í morgunþætti Stöðvar 2 á mið-vikudagsmorgun var fjallað um
launahækkun ráðamanna. Meðan
á þættinum stóð hringdi hjá mér
dyrabjallan. Þar stóð gerðarlegur
maður um þrítugt og spurði hvort
ég væri aflögufær á gosdósir. Ég
spurði fyrir hvaða félag hann
væri að safna, gekk út frá því að
svo væri. Svarið sem maðurinn
gaf kom mér óþægilega á óvart.
Hann sagðist vera að safna fyrir
sjálfan sig, um væri að ræða
sjálfsbjargarviðleitni. Ég hleypti
manninum inn því mér lék for-
vitni á að vita hvað ylli þessari fá-
tækt. Sagðist hann hafa lent í erf-
iðleikum og þyrfti á þessu að
halda til að eiga í sig og á. Sagðist
hann fara að vinna að nýju um
næstu mánaðamót, þangað til
væri þessi söfnun nauðsynleg.
Ég get ekki annað en deilt þess-
ari lífsreynslusögu með öðrum
landsmönnum. Kaldhæðnin sem
ég upplifði þegar maðurinn stóð
fyrir framan mig og bak við
hljómaði umræðan um launa-
hækkun ráðamanna var mikil.
Hvað er að í okkar þjóðfélagi? ■
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
kosningaúrslitin.
Það tókst – eða hvað?
■ Bréf til blaðsins
■ Aðsendar greinar
Ríkið og stjórnmála-
flokkarnir hætti af-
skiptum af fjölmiðlum
Ari Páll Kristinsson
forstöðumaður Íslenskrar málstöðvar
Ágætt tækifæri forgörðum
„Það er sterkt einkenni á íslenskri poppmenningu einmitt
núna hve mikið er sungið á íslensku. Íslenskir tónlistar-
menn hafa sótt mikið í íslenska menningarhefð að undan-
förnu og með frábærum árangri eins og allir vita. Við
höfum tröllatrú á því að hún Birgitta okkar eigi eftir að
fá mikla og góða athygli. En hún hefði ábyggilega ekki
þurft á enskum texta að halda til þess að ná til fólks. Ekki
frekar en Sigur Rós og aðrir listamenn sem leyfa um-
heiminum að hlusta á fleiri tungumál en endalausa ensku.
Það er heldur ekki á hverjum degi sem svona margir evr-
ópskir sjónvarpsáhorfendur gætu fengið að heyra ís-
lensku og þarna fer forgörðum ágætt tækifæri til þess.“
Magnús Kjartansson
hljómlistarmaður
Hvað má það vera betra?
„Ég er hlynntur því. Íslenska er mjög erfitt tungu-
mál fyrir umheiminn vegna þess að umheimurinn þekk-
ir ekki málið eða hljóðin í því. Af þeirri ástæðu er rétt
hjá okkur, sem smáþjóð, að nota sömu aðferðir og aðrar
slíkar og syngja á einhverju því tungumáli sem þeir
sem kjósa í keppninni þekkja. Mozart samdi óperur á
ítölsku þótt þýskumælandi væri vegna þess að á þeim
tíma var ítalska móðurmál óperunnar. Halldór Ásgríms-
son hefði ekki náð kosningu á Íslandi ef hann hefði talað
Swahili. Umrætt lag er til á íslensku fyrir Íslendinga og
útlensku fyrir útlendinga. Það fá allir sitt. Hvað má það
vera betra?“
Enskur texti íslensks lags í Evrópusöngvakeppninni
Skiptar skoðanir
■ Af Netinu
Ólafur mildast
„Á liðnum árum hefur það loðað
við Ólaf að vera full mikill kon-
ungur en töluvert hefur dregið úr
því á árinu hvort sem það er
vegna þess að hann er að mild-
ast eða vegna þess að kjörtíma-
bilinu er að ljúka.“
HREINN HREINSSON Á VEFNUM KREML.IS.
Brostæknin virkaði
„Halldóri Ásgrímssyni hefur tek-
ist að koma Framsóknarflokkn-
um í næstminnsta fylgi sitt í sög-
unni. Samt er hann almennt tal-
inn sigurvegari kosninganna af
því að honum tókst að brosa í
auglýsingum.“
ÁRMANN JAKOBSSON Á VEFNUM MURINN.IS.
Sigurvegarinn
Þórgunnur Jónsdóttir skrifar:
Í Kyoto þau fengu kvóta til að menga meir
svo Kölski fái nú almennilega að spúa
framan í Friðrik og Jóhannes Geir,
og fórnarlömbin sem á álið trúa.
Fréttablaðið tekur nú við aðsend-
um greinum. Greinarnar eiga að
vera á bilinu 200 til 400 orð í word.
Senda skal greinarnar á netfangið
kolbrun@frettabladid.is ásamt
mynd af greinarhöfundi.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til
þess að velja og hafna og stytta
greinar. ■
Framlag Íslands í Söngvakeppni evrópskra sjónvarpsstöðva verður sungið á ensku eins og undanfarin ár. Lagið
heitir að þessu sinni Open Your Heart með texta eftir Sveinbjörn I. Baldvinsson og söngkonuna Birgittu Haukdal.
Mörkinni 6, sími 588 5518.
Opið 9-18 virka daga og 10-15 laugardaga.
NÝ SENDING
FALLEGAR
REGNKÁPUR OG
STUTTKÁPUR
Opið laugardaga
frá kl 10 - 15