Fréttablaðið - 18.07.2003, Blaðsíða 10

Ríkisútvarpið var stofnað árið1930 og hóf útsendingar 21.
desember það sama ár. Fyrsta
árið var aðeins útvarpað fáeinar
klukkustundir á hverju kvöldi.
Sjónvarpsútsendingar hófust
30. september 1966 og var fyrst
um sinn aðeins sjónvarpað
tvisvar í viku, á miðvikudögum og
föstudögum. Fljótlega var þó út-
sendingardögum vikunnar fjölgað
í sex en ekki var sent út á fimmtu-
dögum. Auk þess fór Sjónvarpið í
sumarfrí einn mánuð á ári og lágu
útsendingar niðri á meðan. Því
var breytt árið 1983 þegar farið
var að senda út alla mánuði árs-
ins, en fimmtudagsútsendingar
Sjónvarpsins hófust ekki fyrr en
1. október 1987.
Árið 1985 var einkaleyfi Ríkis-
útvarpsins á útsendingum af-
numið. Útvarpsstöðin Bylgjan tók
til starfa stuttu seinna og sjón-
varpsstöðin Stöð 2 fór í loftið árið
1986. Síðan þá hefur útvarps-
stöðvum fjölgað jafnt og þétt, auk
virkrar samkeppni á sjónvarps-
markaðnum.
Ríkisútvarpið starfar á grund-
velli gildandi útvarpslaga frá ár-
inu 1985 og skal leggja rækt við
íslenska tungu, sögu og menn-
ingu. Þá skal Ríkisútvarpið veita
fréttaþjónustu og vera vettvang-
ur mismunandi skoðana á þeim
málum sem efst eru á baugi
hverju sinni, auk þess að flytja
fjölbreytt skemmtiefni við hæfi
fólks á öllum aldri.
Útvarpsstjóri er Markús Örn
Antonsson, en útvarpsstjóri er
skipaður af menntamálaráðherra
til fimm ára í senn. ■
Þær upplýsingar sem koma framí frumskýrslu Samkeppnisstofn-
unar um verðsamráð olíufélaganna
eru sláandi. Ekki aðeins sökum þess
að af þeim má ráða að verðsamráð
hafi verið viðtekin venja fremur en
undantekning heldur ekki síður
vegna þess að stjórnendur fyrir-
tækjanna virðast hafa verið sér full-
komlega meðvitaðir um að þeir
voru að brjóta lög. Og þeir virðast
hafa verið svo ör-
uggir um að ekki
kæmist upp um þá
að þeir skráðu und-
irbúning og fram-
kvæmd lögbrotanna
hjá sér og sendu
jafnvel hver öðrum
greinargerðir þar
um.
Þetta er ekki sá
frumskógur sam-
keppni olíufélag-
anna sem Kristinn
Björnsson, þáverandi forstjóri
Skeljungs, lýsti í viðtali í tilefni af
stórafmæli Skeljungs síðastliðinn
vetur. Í viðtalinu lýsti Kristinn því
hvernig olíufélögin hefðu í raun
verið framkvæmdaaðilar innkaupa-
samninga ríkisvaldsins á olíu frá
Sovéríkjunum allt þar til fyrir tíu
árum. Síðan þeir samningar voru
aflagðir hefði samkeppnin hins veg-
ar tröllriðið olíumarkaðnum á Ís-
landi – samkeppni sem Kristinn líkti
við frumskóg. Miðað við rannsókn
Samkeppnisstofnunar eru öll dýrin í
þeim frumskógi hins vegar ótrúlega
góðir vinir; eintómir Marteinar
skógarmýs og Lillar klifurmýs – en
enginn Mikki refur.
Þesi rannsókn Samkeppnisstofn-
unar er merk og mikilvægt að hún
leiði til eins konar upgjörs við þá
viðskiptahætti sem viðgengust með
blessun ríkisvaldsins og stjórn-
málaflokkanna allt frá um 1930 og
fram að þessu. Hér fékk ekki að
verða til markaðsbúskapur af neinu
tagi. Með samstilltum aðgerðum
ríkjandi viðskiptablokka og ríkis-
valdsins var samkeppni haldið
niðri; nýjum aðilum gert nánast
ómögulegt að byggja upp fyrir-
tækjarekstur en þau fyrirtæki sem
nutu velvildar – Sambandið og Kol-
krabbinn – nutu sérstakrar verndar
ríkisvaldsins. Í raun má segja að hin
viðurkenndu fyrirtæki hafi fengið
úthlutað ákveðnum lénum sem þau
máttu síðan gera sér að féþúfu. Hin-
ar óskráðu reglur viðskiptalífsins
vernduðu þau fyrir samkeppni og
ríkisvaldið bætti þeim upp öll hugs-
anleg ytri áföll.
Fyrir utan hvað þetta kerfi var
óréttlátt – gat af sér eins konar að-
alsstétt sem naut forréttinda undir
verndarvæng stjórnmálaflokka en
aftraði óinnvígðum frá að fá eðli-
lega útrás fyir athafnaþrá sína – þá
hefur þetta kerfi verið þjóðinni dýrt
og óhagkvæmt. Í eðlilegum mark-
aðsbúskap er sífellt leitað leiða til
að auka hagkvæmni, bæta vöru og
þjónustu og lækka verð. Þetta eru
þau tæki sem fyrirtæki hafa til að
eflast í samkeppnisumhverfi. Þegar
samkeppnin er ekkert annað en
sýndarmennska hækkar verð, vöru
og þjónustu hrakar og hagkvæmni
verður lítil sem engin. Það hefur því
kostað íslensku þjóðina ógrynni að
halda þessi kerfi uppi; bæði í bein-
hörðum peningum en ekki síður í
glötuðum tækifærum. Með því að
kasta þessu oki af sér getur íslenska
þjóðin leyst mikið afl úr læðingi –
hún á nefnilega eftir að teygja sig
eftir helstu kostum markaðshag-
kerfisins.
Það er því mikilvægt að rann-
sókn Samkeppnisstofnunar leiði
sem fyrst til niðurstöðu. Það verður
að fást úr því skorið hvort fyrirtæki
sem falsa samkeppni á yfirborðinu,
ræða um hana á tyllidögum en stun-
da hins vegar verðsamráð í reynd,
fái áfram notið sérstakrar verndar
ríkisvaldsins. Lengst hafa óskráðar
reglur í íslensku viðskiptalífi ráðið
mestu um þróun þess. Það hefur
legið í loftinu en hvergi verið skráð
hver má stunda viðskipti hvar, við
hvern og á hvaða verði. Þetta kerfi
er óhagkvæmt og óréttlátt. Á und-
anförnum árum hafa Íslendingar
þokað sér nær því að fylgja skráð-
um og gagnsæjum reglum. Að baki
þeim liggur sú trú að skráðar og
gagnsæjar reglur séu betri en
óskráðar og faldar. En eins og alltaf
þegar samfélög standa á tímamót-
um getur verið óvíst um tíma hvort
regluveldið er sterkara. Við erum á
þessum tímamótum núna. Þess
vegna er mikilvægt að Samkeppnis-
stofnun, fjármálaeftirlit og aðrar
eftirlitsstofnanir knýi á um að þessi
óvissutími dragist ekki á langinn.
Það er sáralítill vilji fyrir því í ís-
lensku samfélagi að halda í gamla
kerfið. Ef þeir sem nutu ávaxta þess
skoða sín mál af raunsæi munu þeir
komast að þeirri niðurstöðu að
meira að segja þeir sjálfir hafa hag
af því að flýta þessum breytingum
sem mest. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um samkeppni
og svokallaðan Kolkrabba.
10 18. júlí 2003 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Nú í byrjun hundadaganna hef-ur varnarmálaumræðan á Ís-
landi tekið nokkuð óvænta stefnu.
Hún hefur breyst úr nokkuð yfir-
veguðum áhyggjum af framtíð
varnarmála landsins, í kjölfar
óska Bandaríkjamanna um að
draga hér úr vígbúnaði, yfir í eins
konar leikhúsfarsa, sem raunar er
af því taginu sem er hvort tveggja
í senn, kómískur og tragískur.
Kómíkin
Hin kómíska
hlið eltir okkur
uppi dag hvern í
fjölmiðlum. Linnu-
laust flytja þeir
okkur fréttir af
misskilningi og
rangtúlkunum milli
utanríkisráðuneyt-
isins og saksókn-
ara, milli saksókn-
ara og varnarliðs-
ins, milli utanríkis-
ráðuneytis og varn-
arliðsins og svo
milli verjenda, sak-
borninga, prófess-
ora í lögum, ráðuneytisstjóra, ráð-
herra, aðmírála og síðast en ekki
síst einhvers dularfulls herlög-
reglumanns eða öryggisvarðar
við hliðið uppi á Keflavíkurflug-
velli, sem óvænt komst í lykilhlut-
verk í þessari helstu milliríkja-
deilu okkar frá því í smugudeil-
unni við Norðmenn. Það var ein-
mitt hinn lítt þekkti hliðvörður,
sem í fréttum er ýmist óbreyttur
fótgönguliði eða yfirmaður í her-
lögreglunni, sem var svo heppinn
að vera á næturvakt við hliðið.
Það kom því í hans hlut að skrifa
undir þessa mikilvægu milliríkja-
samninga setuliðs og saksóknara
og má reikna með að sú undir-
skrift marki hápunktinn á annars
tilbreytingarlitlum ferli viðkom-
andi. Í öllum leikhúsförsum er
hurðum skellt og menn þvælast
inn og út af sviðinu. Hér þvælist
sakborningurinn inn og út úr ís-
lenskri og bandarískri lögsögu og
allar eru þessar ferðir tilefni
djúpstæðra lagalegra deilna. Og
misskilningurinn ríður ekki við
einteyming því það er nú talið
upplýst – seint í þriðja þætti – að
einn megingrundvöllur deilnanna
sé að menn hafi lagt ólíkan skiln-
ing í orðið ,,custody“ eða gæslu-
varðhald – og að Bandaríkjamenn
hafi skilið það með öðrum hætti
en íslensk saksóknarayfirvöld.
,,Hot spring river this book“ er
brandari sem börn hafa sagt aftur
og aftur við upphaf enskunáms til
að undirstrika að orðabókarþýð-
ingin á „Hver á þessa bók“ getur
verið vafasöm. Í hundadagasam-
hengi varnarmálanna hefur þessi
gamli brandari öðlast nýtt líf og
gengur vel upp sem hreyfiaflið í
þessum sjónleik ólíkindanna!
Tragedían
En hin tragíska hlið er ekki
langt undan. Allur er bakgrunnur
farsans háalvarleg staða í varnar-
og öryggismálum Íslands. Upphaf
deilunnar og frumorsök er ósk
Bandaríkjamanna um að draga úr
varnarviðbúnaði, sem íslensk
stjórnvöld telja að muni skilja
landið eftir svo gott sem varnar-
laust. Bandaríkjamenn hafa raun-
ar sýnt það í verki að undanförnu
að áhugi þeirra og strategísk
hugsun snýst um þessar mundir
ekki um Norður-Atlantshafið,
heldur um lönd og álfur sunnar á
hnettinum. Þeir blésu til stríðs við
Írak á hæpnum ef ekki beinlínis
upplognum forsendum. Þeir eru
afhjúpaðir sem ósannindamenn
varðandi Jessicu Lynch, helstu
„stríðshetju“ þessa sama stríðs.
Þeir vilja inn í Afríku og hafa
raunar þegar sent þangað um
óákveðinn tíma þrjár af fimm
björgunarþyrlunum sem staðsett-
ar eru hér og eru nauðsynlegur
fylgifiskur orrustuþotnanna mik-
ilvægu. Undirtónninn er því í raun
gríðarlega alvarlegur og erfitt að
sjá annað en grundvallarbreyting
sé orðin á sambandi þessara tveg-
gja „vinaþjóða“. Alvarlegur trún-
aðarbrestur er orðinn, sem erfitt
eða ógerlegt mun að berja í, jafn-
vel þótt menn gjarnan vildu.
Jörundar saga
Málum er því í raun þannig
komið að óhjákvæmilegt er ann-
að en að huga af alvöru að val-
kostum í varnarmálum. Aðalat-
riðið er að menn skilgreini þær
hættur sem að steðja, en ein
hættan hefur einmitt verið talin
sú, að ef hér er ekki her gæti
hryðjuverkaforingi eða hópur
manna tekið landið í eins konar
gíslingu án þess að við gætum
rönd við reist. Spurning er
hversu mikil hættan er á slíkri
endurkomu Jörundar hundadaga-
konungs nútímans og er það ein-
mitt ein af spurningunum sem
við verðum að svara með skýrum
hætti. Herafli Jörundar og líf-
vörður sumarið 1809 samanstóð
af átta íslenskum föngum sem
hann leysti úr fangelsi, lét fá
byssur og kenndi að skella saman
hælum. Almennt er viðurkennt
að þessi hundadagaher Jörundar
hafi verið málamyndaher, frekar
en her sem einhverju gæti áork-
að ef á reyndi. Miðað við þá
skuldbindingu og áhuga sem lesa
má úr stefnu Bandaríkjamanna
þessa dagana er spurning hvort
þeirra hundadagahervarnir séu
ekki mest til málamynda líka,
sem aftur gerir þörf Íslendinga á
að endurskilgreina öryggismál
sín frá grunni æpandi. ■
Nú er mér
ofboðið
Reið móðir skrifar:
Ég er ekkert fyrir að tjá migopinberlega en eftir lestur á
nýja VR-blaðinu blöskruðu mér
svo mikið ummæli Bergs Felix-
sonar, framkvæmdastjóra Leik-
skóla Reykjavíkur, að ég varð að
setjast niður og rita nokkur orð.
Rætt er við Berg og tvo atvinnu-
rekendur um hinar margum-
ræddu sumarlokanir Leikskóla
Reykjavíkur. Bergur vogar sér
að segja: „Ég held að óánægjan
sé meiri meðal vinnuveitenda en
foreldra,“ og svo heldur hann
áfram, „Sagt er að það sé ósann-
gjarnt að foreldrar leikskóla-
barna fái besta sumarleyfistím-
ann, en ég fæ ekki séð að nokk-
uð sé athugavert við það meðan
þau eru lítil. Svo líður það, börn-
in stækka.“
Ég er móðir fjögurra barna, 8
ára, 4ra ára og tvö sjö mánaða
börn, og finnst þessi sumarlok-
un fáránleg. Þrátt fyrir að ég sé
heimavinnandi í sumar vinn ég á
litlum vinnustað. Þar er ekki
hægt að fara fram á að vinnufé-
lagarnir taki sumarfrí á sama
tíma og börnin mín eru í leik-
skóla. Ég er búin að vera með
barn á leikskóla síðan 1998 og
verð með börn á leikskóla til
2008. Ég hef unnið á sama
vinnustaðnum í 10 ár og sé ekki
að neitt breytist á næstunni og
þetta gengur náttúrlega ekki.
Hvað með þá sem vildu ekki
láta loka leikskólanum á þessum
tíma? Þeir þurfa að útvega sér
pössun. Má ekki skikka leikskól-
ana til að færa sig um tímabil á
milli ára? Að lokum vil ég spyr-
ja: hvernig getur þessi maður
talað svona? Þrátt fyrir að hann
spari 12 milljónir er hann í
vinnu hjá foreldrum leikskóla-
barna. Til hvers var könnunin ef
ekki til að athuga hvað foreldr-
um finnst og reyna þá að fara
eftir því? ■
Um daginnog veginn
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
■
stjórnmálafræðingur
skrifar um herstöðva-
málið.
Hundadaga-
hervernd
■ Bréf til blaðsins
Ríkisútvarpið
Baksviðs
■ Af Netinu
Samkeppni
... ef fylgt er meinlokum samkeppnis-
réttarsinna þá er vígstaðan frekar
ójöfn í hina áttina. Samkvæmt þeim
þurfa ný félög nefnilega ekki að gera
annað en að athuga verðskrá þess sem
fyrir er, bjóða svo aðeins betur um
stund og þá er björninn unninn. Hinn
má nefnilega ekki svara í sömu mynt.
Því það yrði „andstætt samkeppni“.
AF VEFNUM ANDRIKI.IS
Varnarsamningurinn og herinn
Það sem hryggir mig þó er framkoma
Bandaríkjanna í þessum aðdraganda
umræðna og síðan meðan umræðum
stendur að senda stóran hluta af þyrlu-
flotanum frá landinu. Satt að segja þá
finnst mér þetta dálítið barnaleg fram-
koma, svona eins og frekt barn hagar
sér til þess að ná sínu fram.
SIGURÐUR ÞORKELSSON AF VEFNUM HRIFLA.IS
Opið 10-18 á föstudag
11-16 á laugardag
11-14 á sunnudag
St
af
ræ
na
h
ug
m
yn
da
sm
ið
ja
n/
3
44
2
10-70% afsláttur
■
,Hot spring
river this book“
er brandari sem
börn hafa sagt
aftur og aftur
við upphaf
enskunáms til
að undirstrika
að orðabókar-
þýðingin á
„Hver á þessa
bók“ getur ver-
ið vafasöm. Í
hundadaga-
samhengi varn-
armálanna hef-
ur þessi gamli
brandari öðlast
nýtt líf ...
■
Miðað við
rannsókn Sam-
keppnisstofn-
unar eru öll
dýrin í þeim
frumskógi ótrú-
lega góðir vinir;
eintómir Mart-
einar skógar-
mýs og Lillar
klifurmýs – en
enginn Mikki
refur.
Samkeppni
í Hálsaskógi