Fréttablaðið - 25.04.2004, Blaðsíða 10

Af tali manna um drög DavíðsOddssonar að frumvarpi til
fjölmiðlalaga hef ég engan heyrt
halda því fram að þessi drög verði
að lögum á vorþingi vegna þess
hversu brýnt sé að lögfesta þau.
Það eru hins vegar margir til sem
segja að þessi drög verði að lögum
af því að Davíð Oddsson vilji það.
Það virðist vera almenn afstaða í
samfélaginu: Ef Davíð vill þá fái
Davíð. Það er svo sem nógu háska-
legt í sjálfu sér en enn verra er að
af ummælum manna má ráða að
þeir telji þetta eðlilegt – eða í það
minnsta þolanlegt. Sem er skrítið
– alla vega ef við gerum ráð fyrir
að við lifum í opnu, lýðræðislegu
samfélagi sem byggi á óhaggan-
legum grundvallarreglum – sam-
félagssáttmála – og skýrum regl-
um og traustum hefðum sem
forða því að þeim sem er treyst
fyrir valdi fari ekki með það eins
og þeim hafi verið falið það til
frjálsrar notkunar; til dæmis til
að tjá óvild sína gagnvart einstak-
lingum, hópi manna, stofnunum
eða fyrirtækjum.
Eitt er að vilja
– annað að láta eftir
Það er náttúrlega ekkert að því
að Davíð vilji helst setja lög sem
hluti niður fyrirtækið Norðurljós
og neyði eigendur þess jafnframt
til selja eignir sínar svo leifar
fyrirtækisins fái nýja eigendur.
Af þeim orðum sem Davíð hefur
lagt til núverandi eigenda má ljóst
vera að honum má vera nokk
sama hverjir eignist hræið – þeir
muni alltaf verða skárri en núver-
andi eigendur, sem eru verstu
hugsanlegir eigendur að mati
Davíðs. Löngun Davíðs til að hluta
sundur Norðurljós og koma miðl-
um fyrirtækisins í hendur nýrra
eigenda er ósköp lík löngun
tölvunörda um allan heim, sem
helst vilja sjá stórfyrirtækinu
Microsoft komið fyrir kattarnef
og Bill Gates rekinn úr samfélagi
manna. Eða siðprúðs fólks sem
vill banna poppmúsík og annað
garg vegna þess að það er ekkert
annað en tæki djöfulsins til að
spilla æsku heimsins. Við erum
þaulvön að eiga við slíkar langan-
ir borgaranna. Við segjum jamm
og jæja og gætum þess að and-
mæla ekki of ákaft af ótta við að
fá yfir okkur of langa og of heit-
strengda fyrirlestra; lítum síðan á
klukkuna og berum fyrir okkur
tímaskorti; látum okkur hverfa.
Þótt við getum óttast um sálar-
heill þeirra sem kjósa að ganga
um með byrðar hatursfullra hugs-
ana þá þurfum við ekki að óttast
að þær nái fram að ganga eða
muni móta samfélagið. Til þess
höfum við lög, og þá einkum
stjórnarskrá, sem verndar tján-
ingarfrelsi, atvinnufrelsi, eignar-
rétt – svo eitthvað sé nefnt. Með
þessari vernd þolum við hvað sem
er. Menn geta komið sér upp eins
klikkuðum skoðunum og þeir vilja
og treysta sér til að bera; en
grunnreglurnar liggja klárar
fyrir og verður ekki breytt nema
hinir hatursfullu nái saman til að
breyta þeim. Og svo skemmtilega
vill til að líkurnar á því eru ekki
svo miklar; eins og geðveiku fólki
finnst yfirleitt lítið til ranghug-
mynda hvers annars koma þá eiga
þeir hatursfullu erfitt með að
vinna saman. Í þeim hópi vill hver
ráða og enginn fylgja öðrum. Það
er nokkuð sem kalla má náttúru-
lögmál. Tveir sem vilja berja
heiminn undir vilja sinn geta ekki
náð saman; annar verður að lúffa
– og það mun hann aldrei gera.
Sem sagt: Gott hjá Davíð að
treysta sér til að bera óvild – megi
honum áskotnast öll sú óvild sem
hann vill bera. Það er hins vegar
alvarlegra ef það er orðin viðtek-
in skoðun í okkar unga samfélagi
að ef Davíð fær löngun til að
smíða lög um óvild sína þá verði
þau samþykkt á Alþingi og fram-
fylgt af lögreglu og öðrum örmum
framkvæmdavaldsins. Er samfé-
lag okkar ekki þroskaðra en svo?
Er það enn svo vanþróað?
Eða ríkisstjórnin okkar
blessuð? Og Alþingi? Getur það
gerst árið 2004 að lög, sem vega
að eignarréttarákvæðum stjórn-
arskrárinnar, tjáningar- og at-
vinnufrelsi, séu sett án víðtækrar
umræðu – ekki af því að bráð þörf
sé á slíkri lagasetningu vegna
þjóðaröryggis eða almannaheilla
– heldur fyrst og fremst vegna
þess að Hann vill það – Hann Dav-
íð. Hvar eru þeir eldar sem
brenna svo glatt? Annars staðar
en í þöndu taugakerfi Davíðs
sjálfs – Hans sjálfs?
Skógardóm yfir
eigendum Norðurljósa
Skoðum hættuna af eignar-
haldi Norðurljósa: Nefndin sem
menntamálaráðherra skipaði og
átti að semja lög ef þörf væri á
(en var síðan ekki treyst til þess
eða þurfti þess ekki þar sem Dav-
íð var sjálfur búinn að semja
frumvarpið) telur að fjölbreytni
sé meginmarkmið þess umhverfis
sem stjórnvöldum ber að búa fjöl-
miðlum. Þessa afstöðu sækir
nefndin til mannréttindasáttmála
Evrópu. Þar er lögð áhersla á fjöl-
breytni dagskrár og efnis í fjöl-
miðlum. Nefndin gerir nokkuð úr
því en hneigist síðan til að fjalla
helst um fjölbreytni í eignarhaldi.
En hvað um það. Spurning
dagsins hlýtur þá að vera þessi:
Standa Norðurljós í vegi fyrir
fjölbreytni á íslenskum fjölmiðla-
markaði? Hefur útgáfa Frétta-
blaðsins leitt til fákeppni og fá-
breytni á dagblaðamarkaði? Var
það skaðlegt að Frétt, útgáfufélag
Fréttablaðsins, skyldi endurvekja
DV í stað þess að láta það sigla
sinn sjó þegar ljóst var að ekki
nokkur maður hafði hug á að
halda því á lífi? Hefur það leitt til
fábreytni og fákeppni á fjölmiðla-
markaði að eigendur Fréttar
komu með nýtt hlutafé í Íslenska
útvarpsfélagið til að tryggja end-
urfjármögnun fyrirtækisins og
framtíð fjögurra sjónvarpsstöðva
og sex útvarpsstöðva? Hefði verið
betra að Fréttablaðið hefði farið á
hausinn vorið 2002, DV haustið
2003 og Stöð 2 um svipað leyti?
Það er óþarfi að spyrja Davíð
Oddsson. Af ummælum hans um
þessa miðla má ljóst vera að hann
myndi ekki gráta þá – þvert á
móti. En ef aðrir borgarar í sam-
félaginu hafa eitthvað um þetta að
segja þá geta þeir svarað hver
fyrir sig. Og svarið hlýtur að vera:
Nei. Og það er meira að segja
hægt að bæta við: Ef ekki hefði
komið til endurreisnar Frétta-
blaðsins, DV, Stöðvar 2, Bylgjunn-
ar, Sýnar og fleiri miðla Norður-
ljósa væri íslensk fjölmiðlaflóra
fábreytilegri og hættara við að fá-
keppni myndi einkenna fjölmiðla-
markaðinn í dag og um næstu
framtíð. Ef eitthvað er að marka
verðmætamat nefndar mennta-
málaráðherra er glórulaust að
nota skýrslu nefndarinnar til að
smíða frumvarp með það að
markmiði að höggva Norðurljós í
herðar niður og setja ævarandi
bann við því að þeir sem komu að
endurreisn fyrirtækisins fái
nokkru sinni að koma nálægt fjöl-
miðlarekstri – dæma þá til skóg-
argangs.
Nú verður fluttur sálmur
eftir eigandann
En hvað með hættuna á að eig-
endur misnoti fjölmiðla? Ef hún
er til staðar þá skiptir í raun engu
hver á fjölmiðlana – alla vega
væri erfitt að smíða skilyrði sem
byggja á mannkostum og upplagi
fólks. Það er erfitt að sjá að hægt
sé að aðgreina eigendur sem mis-
nota eignir sínar frá þeim sem
gera það ekki með einhverjum al-
mennum reglum. Það er til dæmis
almennt viðhorf á Íslandi að kaup-
mennirnir sem endurreistu Morg-
unblaðið á sínum tíma hafi farið
vel með sína eign og fátt gert til
að tortíma henni. Það væri lítill
heiður fyrir þá að setja það í lög á
Íslandi að kaupmenn mættu
hvergi koma nærri fjölmiðlum.
En hvers vegna ætti eigandi
fjölmiðils að misnota hann? Kenn-
ingin er sú að það sé náttúra eig-
enda að aðlaga efni og stefnu
miðilsins að eigin smekk og skoð-
unum. Þetta á að sjálfsögðu við um
persónuleg málgögn – en á þetta
við um almenna fjölmiðla, svipaða
þeim sem Norðurljós halda úti. Er
allt efni þeirra skilaboð frá Jóni
Ásgeiri Jóhannessyni? – svo fram-
setning umræðunnar sé notuð þótt
Baugur eigi minnihluta í Norður-
ljósum? Á sama hátt mætti spyrja
hvort Bónus seldi aðeins uppá-
haldsmatinn hans Jóns. Og úr því
að Norðurljós eiga Skífuna; kemur
þá ekki út jólaplata næsta haust
þar sem Jón Ásgeir syngur uppá-
halds jólalögin sín?
(Meðan ég hlæ að tilhugsuninni
rifjast upp fyrir mér að það eru fá
ár síðan Ríkissjónvarpið bauð upp
á kórsöng á aðfangadagskvöld þar
sem sálmur Davíðs Oddssonar
forsætisráðherra var sunginn. Og
ekki nema tæpir fjórir mánuðir
síðan sama sjónvarpsstöð sýndi
sjónvarpsleikrit byggt á smásögu
eftir – jú, einmitt: Hann sjálfan.
Það þarf náttúrlega ekki að taka
það fram að Ríkissjónvarpið er
rekið undir verndarvæng ríkis-
stjórnarinnar sem skammtar
henni lifibrauðið.)
Eru fjölmiðlar svo ólíkir öðr-
um þjónustufyrirtækjum? Er
ekki lykillinn að slíkum rekstri að
aðlaga þjónustuna væntingum og
þörfum almennings? Þetta á alla
vega við almenna fjölmiðla sem
starfa í eðlilegu samkeppnisum-
hverfi án afskipta stjórnvalda eða
íhlutunar stjórnmálamanna.
Þetta átti ekki við gömlu flokks-
blöðin og örugglega ekki Morgun-
blaðið þegar Davíð var þar
sumarafleysingamaður. Og því
miður virðist sem stjórnmála-
menn eigi erfitt með að leyfa Rík-
isútvarpinu að aðlaga sig svo það
geti orðið almennt þjónustufyrir-
tæki. Þeim hættir til að líta á fjöl-
miðla sem stjórntæki. Og skilja
því ekki hvers vegna nokkur vilji
reka þá ef ekki til þess að misnota
þá. Valdasæknustu stjórnmála-
mennirnir eru síðan eins og
stjórnlausar ofætur sem skilja
ekki hvers vegna eigendur ísbúða
leggist ekki undir stútinn á ísvél-
inni og dæli upp í sig ísnum. Til
hvers skyldi nokkur vilja reka ís-
búð til annars?
Myrkraverk Davíðs
Það er sjálfsagt mál að efna til
umræðu í samfélaginu um fjöl-
miðla, áhrif eigenda þeirra á dag-
skrárefnið, starfsskilyrði blaða-
manna, aðgang minnihlutasjónar-
miða að miðlunum – hvað eina.
Það væri rakið að nota tækifærið
og fá þær tvær fjölmiðladeildir
sem reknar eru við ríkisháskól-
ana að greina efnistök fjölmiðla
og skoða hvar skóinn kreppir.
Slíkt er ekki aðeins þarflegt held-
ur löngu tímabært. Það er alltof
lítið til af fjölmiðlarannsóknum á
Íslandi. Þær sem til eru tengjast
fremur fjölmiðlanotkun en efnis-
tökum eða hefðum íslenskra fjöl-
miðla. Við höfum til dæmis ekki
hugmynd um hvernig skilgreina
mætti íslenska blaðamennsku-
hefð; hvort í henni leynast ein-
hver verðmæti eða krónískir
ósiðir.
En það er fráleitt ef Davíð
Oddssyni tekst að einangra um-
ræðuna við samningaviðræður
við formann Framsóknarflokks-
ins í von um að geta knúið ólög
gegnum Alþingi í tímaþröng og
umræðuleysi. Af vinnubrögðun-
um er ljóst að Davíð veit sjálfur
að erindið þolir illa dagsljósið og
því betur sem það er skoðað því
færri eru tilbúnir að ganga til liðs
við hann. Hans von er að ráð-
herrarnir og þingliðið láti þetta
eftir honum; af því að hann þráir
þetta svo heitt.
Og það er staðan í dag; prófið
sem ráðherrarnir og þingmenn-
irnir munu þreyta. Er vilji Davíðs
veigameira afl í samfélaginu en
eignarréttarákvæði stjórnar-
skrárinnar og réttur manna til
tjáningar og athafna? ■
Þá hefur það verið staðfest,sem við þóttumst svosem
vita fyrir. Það er bara ekki talað
um það að ráði fyrr en formleg
staðfesting hefur fengist og þá
helst frá útlöndum. Íslendingar
vinna lengur en aðrar þjóðir.
Samkvæmt athugun Evrópsku
hagstofunnar (já, er hún til?)
verja Íslendingar, að jafnaði,
rúmum 48 klukkustundum í
vinnu á viku. Það eru margar
klukkustundir.
Vinni fólk fimm daga vikunnar
er það níu og hálfa klukkustund á
dag í vinnunni, sé það við störf
sex daga vikunnar er það átta
stundir í vinnu á dag en vinni fólk
alla sjö daga vikunnar er það sjö
klukkutíma á dag í vinnu.
Þær þjóðir sem koma næst
okkur, Bretar og Grikkir, vinna
heilum fimm klukkutímum skem-
ur en við á viku en þær þjóðir sem
minnst vinna, Frakkar og Norð-
menn, eru ekki nema 39 tíma í
vinnu á viku. Sé þessum 39 tímum
deilt niður á daga vikunnar má sjá
að þetta eru tæpir átta tímar á
dag í fimm daga vinnuviku, sex og
hálfur sé unnið sex daga vikunnar
og tæpir sex ef öllum sjö dögun-
um er varið til vinnu. Þetta hljóm-
ar geðslegar.
Lítum á hefðbundna viku hjá
vinnandi Íslendingi. Við gefum
honum frí um helgi þannig að
þessar rúmu 48 stundir leggjast á
virku dagana. Hann vaknar
klukkan sjö, kemur börnunum í
skóla og fer í vinnuna klukkan
átta. Þar er hann til rúmlega fimm
og nær svo í börnin. Þau fara í
bólið um átta og hann sjálfur
klukkan ellefu. Hann hefur sumsé
fjórar klukkustundir á dag til að
vera innan um börnin sín, meira
en helmingi minni tíma en hann
eyðir með samstarfsfólki. Og það
er ekki eins og þessar fjórar
klukkustundir séu einhver róleg-
heitatími þar sem spjallað er um
daginn og veginn. Aldeilis ekki.
Það er span á öllum, það þarf að
baða og klæða, versla og borða,
læra og leika. Og þegar börnin
eru gengin til náða taka húsverk-
in við, það þarf að skúra, skrúbba
og bóna. Þvo þvotta, vaska upp og
stoppa í sokka.
Og hver eru áhrifin? Jú, allir
eru að kafna úr álagi. Pirringur
og þreyta hrjá landsmenn í
miklum mæli, svo ekki sé nú
minnst á geðsjúkdóma á borð
við þunglyndi.
Það skyldi þó ekki vera að at-
vinnulífið beri hér einhverja
ábyrgð. Að fyrirtækin í landinu
megi hafa það á samviskunni að
fólki líður illa og hver fjölskyldan
á fætur annarri liðast í sundur
vegna ósættis og leiðinda sem
rekja má til of mikillar vinnu. Eða
erum við hér til að auka framlegð
og skapa arðsemi? Er vinnan
kannski tilgangur lífsins eftir
alltsaman? ■
Smáa letrið
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
■ skrifar um blessaða vinnuna
10 25. apríl 2004 SUNNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
48 stundir
Sunnudagsbréf
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um þrá forsætisráðherra til að
hluta niður Norðurljós og koma miðlum
þess í hendur nýrra eigenda.
Bálið sem brennur
JÓN ÁSGEIR JÓHANNESSON
„Og úr því að Norðurljós eiga Skífuna;
kemur þá ekki út jólaplata næsta haust
þar sem Jón Ásgeir syngur uppáhalds jóla-
lögin sín?“
DAVÍÐ ODDSSON
„Gott hjá Davíð að treysta sér til að bera óvild – megi honum áskotnast öll sú óvild sem
hann vill bera. Það er hins vegar alvarlegra ef það er orðin viðtekin skoðun í okkar unga
samfélagi að ef Davíð fær löngun til að smíða lög um óvild sína þá verði þau samþykkt á
Alþingi og framfylgt af lögreglu og öðrum örmum framkvæmdavaldsins. Er samfélag okk-
ar ekki þroskaðra en svo? Er það enn svo vanþróað?“