Tíminn - 04.02.1973, Qupperneq 15

Sunnudagur 4. febrúar 1973.
TÍMINN
15
en ósýnilegan múrvegginn fyrr en
á fimmtudag. Þá sat ég upp úr
hádegi i flugvél úti á Reykja-
vikurflugvelli og hafði til föru-
neytis hersveit af fréttariturum
og myndatökumönnum ásamt
nokkrum gerðarlegum lögreglu-
þjónum og að auki Þorstein Þ.
Viglundsson. Hann hermdi mér
skilmerkilega spjöllin af gosinu.
Kvað hann jarðeldinn sækja að
gervallri byggðinni austan og of-
an við Laufás, en sá hluti Vest-
mannaeyjakaupstaðar nefnist
austurgirðing frá fornu fari. Aleit
Þorsteinn og niðurgirðinguna i
hættu þvi nær alla. Honum var
sýnilega brugðið, en skapið
reyndist þó likt og fyrr — og
kappið. Hann var á leið út i Eyjar
að bjarga dýrmætum Kjarvals-
myndum i opinberri eigu og fleiri
safnmunum, en verðmæti þeirra
nam mörgum milljónum króna.
Ef slikir gripir teljast þá nokkurn
tima metanlegir til fjár. Oft og
tiðum verða þeir ekki bættir
fremur en mannslif, þrátt fyrir
alla bókfærslu. Gjall og aska
hlóðst óðum að bólstað hans,
Goðasteini, og byggðasafnið gat
komizt i hættu á hverri stundu.
Samt var Þorsteinn jafnvægur og
meira að segja stilltari en ég.
Skildist mér á honum, að auð-
veldara myndi um að tala en i að
rata, þegar fjall logaði við hús-
gaflinn og jörð brynni undir fót-
um manns.
Frásögn Þorsteins gerir mig
skelkaðan. Mér er i barnsminni
mynd af Pompei, „draugabæn-
um” við rætur Vesúviusar, sem
eyddist og grófst i hraunflóði i
miklu eldgosi árið 79 eftir núgild-
andi timatali. Hann var grafinn
úr rústunum mörgum öldum sið-
ar og er ítölum nú drjúg féþúfa.
Biða Vestmannaeyja kannski
sömu örlög? Verður kaupstaður-
inn um aldur og ævi minjasafn
um islenzka verstöð nú á timum
eins og Pompei vitnar um Róma-
riki hið forna, sem er löngu úr
sögu? Þvilfkum spurningum get
ur enginn maður svarað. Ekki
heldur þeirri, hvort Vestmanna-
eyjar reynist innan skamms
eftirsóttur staður forvitnum
ferðamönnum, er sá vilji viður-
styggð eyðileggingarinnar með
gjald i boði. Gróðasjónarmiðin
láta ekki að sér hæða Þau munu
ráða i Pompei. Islenzkur maður,
sannorður og dómbær, segir um
það efni á bók:
„Vesúvius er hið prýðilegasta
eldfjall, tæplega 1200 m hátt, fer
vel i landslaginu og starfar ein-
staklega þægilega, svo að grönn
reykjarsúla stendur að jafnaði
upp úr gignum, og rauður bjarmi
er yfir honum að kvöldlagi. Er
þetta allt eins og bezt verður á
kosið til að laða ferðamenn að
fjallinu, enda hefur ferðaskrif-
stofa ein lagt járnbraut næstum
upp á gigbarminn og byggt gisti-
hús þar. Er gengið niður i giginn
og að litlum gig, keilulöguðum og
bröttum, sem gýs i sifellu og
þeytir hraunslettunum upp i loft-
ið. Rennur hraunið eftir botni
aðalgigsins, og hækkar hann á
hverju ári, þangað til Vesúvius
ræskir sig og hreinsar af þessum
kverkaskit”. Og um Stromboli,
sem er miðjarðarhafsútgáfa af
Surtsey, segir ennfremur i sömu
bók: „Stromboli stendur á hafs
botni á 2900 m dýpi, en er 300 m
hár yfir sjávarmáli, svo að eld-
fjallið er svipað að stærð og Etna.
Eru sögur um gos hans i meira en
3000 ár, og hann hefur verið
forkunnar gott siglingamerki i
óratima”.
Agjörn en heimsk kona i
Reykjavik blessaði einhvern tima
striðið sem gróðaveg. Ætli Vest-
mannaeyingar framtiðarinnar
lofi á sama hátt eldfjallið i
Heimaey i von um að græða pen-
inga á þessari sérkennilegu og til-
komumiklu flugeldasýningu?
Flugferðin til Eyja tekur aðeins
röskar tuttugu minútur og brátt
rennir farkosturinn sér i löngum
sveig austur fyrir Heimaey hátt i
lofti. Gosið blasir við augum min-
um. Nýtt fjall er risið þar sem
Urðarvitinn var. Aska og eimyrja
þeytist upp úr þvi eins og tröll-
skessa hræki stórt, en miklir
gufustrókar myndast, þegar land
og sjór mætast i hraunflóöi aust-
an og norðan austurgirðingarinn-
ar. Ég sá Heklu gjósa 1947 og
Surtsey i ljósum logum eftir að
henni skaut upp úr hafinu 1963, en
þessi sjón er miklu átakanlegri.
Henni verður ekki likt við það
smáræði, þegar dampur kom
snögglega upp úr svefnherbergis-
gÓlfinu i húsi i Hveragerði þótt
eina fyrir mörgum árum. Þetta
er eins og gjósandi fjall hefði allt i
einu hlaðizt upp i kálgarðinum i
Baldurshaga eða á túninu i Stóru-
mörk, þegar ég var drengur.
Mér verður hugsað til orða Jóns
prófessors Helgasonar i kvæðinu
Aföngum:
Eldflóðið steypist ofan hlið,
undaðar moldir flaka:
logandi standa i langri röð
ljósin á gigjastjaka:
hnjúkarnir sjálfir hrikta við,
hornsteinar landsins braka,
þegar hin rámu regindjúp
ræskja sig upp um Laka.
Ég segi við sessunaut minn,
sem er norskur blaðamaður:
— Ætli svona gos þætti ekki tið-
indum sæta i Drammen?
Hann kinkar kolli, og augun
hafa stækkað til muna i höfði hans
við þessa eftirminnilegu sýn, en
ég veit ekki, hvort hann heyrir
mig eða skilur. Og nú lendir flug-
vélin
Ég er kominn til Vestmanna-
eyja og hef gosið fyrir augum.
Lendingin tekst giftusamlega, en
tilkynnt er, að flugvélin fari aftur
til Reykjavikur eftir þrjá
stundarfjórðunga, svo að litill
timi er til stefnu. Ég stig út úr
vélinni og hef Heimaey undir fót-
um. Enginn eldur er i gigendan-
um sunnan Helgafells og flug-
völlurinn þvi ekki i neinni hættu,
nema gosið breytist og færist i
aukana. Ég virði fyrir mér fjalla-
röðina frá norðvestri til norðurs.
Þær hæðir eru allar á sinum stað
og hafa engum breytingum tekið.
Dalf jall er þarna með Kaplagjótu
upp á siðuna, en það kallast Ægis-
dyr á gullaldarmáli. Blátind ber
við himin, Háin og Klifið eru
nokkru lægri, en Heimaklettur ris
brattur og reistur af marflötu eið-
Heimaklettur stendur traustan vörð um höfnina.
Séð yfir Vestmannaeyjakaupstað, áður en jöröin sprakk og eldi og gjalli tók að rigna yfir bæinn.
inu, og er þvi likast sem hann
signi sig ofan i höfnina og vikina.
Fjöllin eru grárri en venjulega,
en nú er lika hávetur. Ofanleitis-
hamarinn sýnist hafa dökknað, en
ekkert gjall hefur enn bætzt við i
hraunið á þeim slóðum. Svo snýst
ég i hálfhring eða betur og hvessi
sjónir á Helgafell. Eldurinn
teygir sig hátt norðaustan þess.
Ég heyri dyn eða gný, sem minnir
á jökulruðning. Mér er ekki til
setunnar boðið. Ég snarast upp á
bilpall undir lögregluvernd og er
fyrr en varir kominn niður að
kirkjugarði. Hilmar Þorbjörns-
son leggur mér einhverjar lifs-
reglur, þegar ég vik af bilnum, en
ég læt mér þær i léttu rúmi liggja.
Ég skal fara könnunarferð um
eyjuna, hvað sem hver segir.
Ég hleyp við fót upp i móti eins
og þegar ég var orðinn of seinn i
skólann fyrrum. Veðrið er svalt
en bjartinæstum logn og skyggni
prýðilegt. Eigi alllangt frá Háa-
garði nem ég svo staðar. Þá er
mynd framundan, sem telst stór-
fenglegri en nokkurt málverk
eftir Asgrim, Kjarval eða Jón
Stefánsson. Nýja fjallið, sem
hlaðizt hefur upp i sjávarmálinu
austur i Kirkjubæjarlandi, skyrp-
ir út úr sér glóandi flikkjum eins
og blóði á litinn, ösku leggur yfir
gervalla eyjuna og gjallhrinum
rignir niður hvarvetna i austur-
girðingunni. Sjón er sögu rikari.
Þetta er gosið i allri sinni ljótu
tign.
Gjallhaugurinn, sem mun eiga
að heita Kirkjufell, er eins og illa
sprungið graftarkýli á hálsi
manns. Það er að stærð
röskur helmingur á við Helgafell
og hefur þegar valdið miklum
spjöllum. Austurgirðingin er á að
sjá eins og stórt andlit sundur-
grafið af bólusótt. Ég þykist vita,
hvað fari i hönd, ef hvessir af
austri eða suðaustri, en þær áttir
eru langverstar i Vestmannaeyj-
um. Þá grefst mikill hluti kaup-
staðarins i ösku og gjall á
skömmum tima. Mig grunar, að
þá muni öll byggðin austan og
Framhald á bls. 29
Séö til Ingólfsfjalls frá ölfusárbrú.