Tíminn - 10.03.1973, Blaðsíða 13

Laugardagur 10. marz 1973
TÍMIN'N
13
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn iJórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timans).
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Bankastræti 7 — afgreiðslusimi 12323 — auglýsinga-
simi 19523. Aðrar skrifstofur: simi 18300. Askriftagjald 300 kr.
á mánuði innan lands, i lausasölu 18 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f.
>■
Ábyrg og óábyrg
stjórnarandstaða
Það hefur komið fyrir hvað eftir annað á
þessu þingi, að Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn hafa fylgt allt annarri stefnu
en meðan þeir sátu i rikisstjórn. Einna gleggst
hefur þetta komið i ljós i sambandi við
stjórnarfrumvarpið um, að siðasta hækkun
áfengis og tóbaks komi ekki inn i kaupgreiðslu-
visitöluna.
Ólikt dæmi um vinnubrögð stjórnarandstöðu
er að finna frá þinginu 1958-’ 59. Sú saga er i
stuttu máli á þessa leið.
Vorið 1958 setti vinstri stjórnin ný efnahags-
lög, þar sem reynt var að tryggja hag launþega
eins og frekast var kostur. Jafnhliða var
rekstrargrundvöllur atvinnuveganna
tryggður, en þó á þann hátt, að öllum mátti
vera ljóst, að kaupgreiðslur gátu ekki verið
hærri.
Sjálfstæðisflokkurinn, sem var i stjórnar-
andstöðu, beitti sér ekki aðeins gegn þessari
efnahagslöggjöf, heldur reyndi strax að grafa
grunninn undan henni með verkföllum og naut
til þess stuðnings nokkurra leiðtoga Alþýðu-
bandalagsins og Alþýðuflokksins. Þannig tókst
Sjálfstæðisflokknum að koma fram verulegri
kauphækkun. Haustið 1958 var svo komið, að
óhjákvæmilegt var að velja á milli atvinnu-
stöðvunar eða nokkurrar kauplækkunar i einu
eða öðru formi. Framsóknarflokkurinn lagði
til að launþegar gæfu eftir nokkur visitölustig,
en þvi var hafnað af verkalýðssamtökunum og
féll þá vinstri stjórnin. Sjálfstæðisflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn mynduðu þá stjórn,
skipaða Alþýðuflokksmönnum. Fyrsta verk
hennar var að flytja frumvarp um
kauplækkun, sem nam 10 visitölustigum.
Framsóknarflokkurinn, sem þá var kominn i
stjórnarandstöðu, átti þess kost að fella þetta
frumvarp og gjalda þannig liku likt. Hann
kaus það ekki,heldur fylgdi fyrri afstöðu. Her-
mann Jónasson gerði eftirfarandi grein fyrir
afstöðu flokksins við atkvæðagreiðslu i efri
deild:
,,Þar sem ég tel heildarstefnu núverandi
stjórnarflokka i efnahagsmálum þannig, að
svo miklu leyti, sem hún er kunn orðin, að ég
vil enga ábyrgð á henni bera, og frumvarp
þetta er ekki þannig úr garði gert, að það
tryggi jafnrétti stétta, mun ég ekki greiða at-
kvæði með þvi. En þar eð meginatriði frum-
varpsins er þó að gera tilraun til að færa til
baka þær hækkanir, sem andstæðingar fyrr-
verandi stjórnar knúðu fram á siðastliðnu
sumri, mun ég ekki bregða fæti fyrir frumvarp
ið og greiði þvi ekki atkvæði. Þessi er afstaða
okkar Framsóknarmanna hér i háttvirtri
deild.”
Hjáseta Framsóknarflokksins tryggði það,
að niðurfærslufrumvarpið náði fram að ganga.
Ef núverandi stjórnarandstöðuflokkar hefðu
hagað sér likt nú, þegar Heimaeyjargosið kom
til sögunnar, væri búið að setja lög, sem hefðu
dregið stórlega úr verðbólguflóðinu.
Hér kemur fram augljós munur á ábyrgri og
óábyrgri stjórnarandstöðu.
-Þ.Þ.
O. Kléstof prófessor:
AI þ i óða rétt u r i n n
og heimshöfin
Rússar vilja veita þrí þróunarlöndum forgangsrétt
Sovétrlkin eru i höpi
þeirra störvelda, sem hafa
beitt sér gegn stærri fisk-
veiðilögsögu en 12 milum.
A siðasta fundi hafsbotns-
nefndar S.Þ. gerðu Rússar
þö tiilögu um, að þröunar-
rikin og riki, sem væru
mjög háð fiskveiðum,
skyldu njóta forréttinda ut-
an 12 milnanna og skyldu
þau miðast við skipastól
þeirra. I eftirfarandi grein
gerir einn mesti fræðimað-
ur Rússa grein fyrir af-
stöðu þeirra, og er hún birt
hér til að sýna hvernig þeir
haga málflutningi sínum á
aiþjóðlegum vettvangi:
ÁHUGI manna á úthöfunum
fer sivaxandi. Vandamál, sem
lúta að siglingum, fiskveiðum,
oliu- og gasvinnslu á sjávar-
botni og landhelgi, eru æ tiðari
viðfangsefni á alþjóðlegum
ráðstefnum, á þingum fræði-
manna, i samningagerð milli
rikja.
Þessi áhugi á sér forsendur i
siaukinni nýtingu hafanna,
sem eru 71% af yfirborði jarð-
ar. Á árunum 1952-1970 hefur
verzlunarfloti heims stækkað
úr 85 milljónum reg. tonn i 266
millj. eða meira en þrefaldazt.
Vöruflutningar á sjó jukust á
sama tima úr 525 millj. smál. i
2.550 millj. smál. Arið 1955
veiddust um 30 millj. smál.
fiskjar en 63 millj. árið 1970.
Um fjórðungur af eggjahvitu-
efnum, sem maðurinn notar,
kemur nú úr höfunum. Sumir
fræðimenn telja að veiða megi
i höfunum um 100 millj. smál.
árlega án þess að hagga lif-
fræðilegu jafnvægi.
Arið 1970 var 17-19% af allri
oliu dælt upp af hafsbotni og
6% af jarðgasinu. Yfirleitt
hefur ekki verið unnin olia af
nema 100-200 m dýpi, en á
næstu árum verður farið niður
á 500 metra dýpi. Málm-
vinnsla á hafsbotni er enn
fremur litil, en þó i vexti.
FÖLKSFJÖLGUN, tak-
markaður forði dýrmætra
jarðefna á meginlöndum,
möguleikar tækniþróunar —
allt þetta mun i vaxandi mæli
beina athygli manna að höfun-
um. Og það er ekki að undra,
þótt deilur um yfirráð yfir
hafsbotni og hafssvæðum hafi
skerpzt á siðari árum.
Aður fyrr voru átök á höfum
fyrst og fremst bundin við
yfirráð á siglingaleiðum —
flotapólitik stórvelda var i
reynd stefnt gegn siglinga-
frelsi. En eftir siðustu heims-
styrjöld tóku málin nýja
stefnu. Nýjungar i tækni settu
á dagskrá yfirráð strandrikja
yfir landgrunninu, og fóru
Bandarikin fyrst i þeim efnum
með yfirlýsingu sinni frá 28.
sept. 1945 um lögsögu á banda-
risku landgrunni — bættust
nokkur önnur Amerikuriki við
innan skamms.
Sókn strandrikja i náttúru-
auðæfi á hafsbotni hlaut viður-
kenningu i alþjóðarétti með
samþykkt, sem gerð var á
vegum hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna 1958. Þar
var viðurkenndur réttur
strandrikja til auðæfa hafs-
botns allt niður á 200 m dýpi,
eða umfram það, eftir þvi sem
tækni leyfir vinnslu jarðefna.
En sókn manna dýpra út i höf-
in bætir jafnan við nýjum
spurningum um rétt til auðæfa
á landgrunni. Arið 1967 skipaði
allsherjarþing SÞ sérstaka
nefnd 35 rikja til að fjalla um
þessi mál. Enda þótt vinnsla
náttúruauðæfa af hafsbotni sé
ekki hafin utan landgrunns,
fjallar þessi nefnd nú þegar
um lögfræðileg atriði i sam-
bandi við hagnýtingu úthafs-
botnsins.
A siðustu árum hefur mjög
fjölgað árekstrum milli rikja
út af deilum um nýtingu hafa
og hafsbotns. Hér skal aðeins
nefna fáein dæmi frá árunum
1970-72: Deila Bandarikjanna
og Ekvadors út af 200 milna
fiskveiðilögsögu Ekvadors.
„Þorskastriðið” milli Islands
annarsvegar og Bretlands og
Vestur-Þýzkalands hins veg-
ar. Atök milli Venesúelu og
Kólumbiu, milli Iraks og trans
út af skiptingu landgrunns i
Kólumbiuflóa og Persaflóa.
Deila milli Japans og Kina út
af landgrunni við Eyna
Senkaku, en þar hafa fundizt
miklar oliulindir. Hliðstæð
deila út af Kalabarflóa milli
Kamerún og Nigeriu.
BARATTAN um heimshöfin
beinist um þessar mundir
einkum i þessar áttir:
— riki reyna að stækka yfir-
ráðasvæði sitt aö miklum
mun með þvi að taka sér allt
að 200 milna landhelgi
— rlki gera tilkall til land-
grunns langt utan við 200
metra dýpi
— reynt er að koma á þeim
reglum um nýtingu hafsbotns
utan landgrunns, sem taka að-
eins tiilit til hagsmuna ein-
stakra rikja eða rikjahópa
— reynt er með róttækum
hætti að endurskoða alþjóð-
legan hafrétt einkum með það
fyrir augum að takmarka um-
svif rfkja á opnu hafi.
Mestum erfiðleikum veldur
útfærsla landhelgi ýmissa
landa.
Með landhelgi er átt við það
belti i sjó og lofti.sem fullveldi
og lögsaga strandrikis nær til.
Landhelgi hefur verið mjög
misstór eftir rikjum, en þó
yfirleitt 3-12 sjómílur. Þegar
svo Alþjóðaréttarnefnd SÞ hóf
árið 1950 að samræma ýmisleg
hafréttarákvæði, komst hún
að þeirri niðurstöðu, að ,,al-
þjóðaréttur viðurkennir ekki,
að landhelgi sé færð út fyrir 12
milur”. 1 samþykkt nefndar-
innar segir, að hún telji, að
stærðlandhelgi beri að ákveða
á alþjóðlegri ráðstefnu, en um
leið er ljóst af texta þessum,
að nefndin telur, að sú ákvörð-
un eigi að vera innan ramm-
ans 3-12 milur, en að stærri
landhelgi komi ekki til greina.
A HAFRÉTTARRAÐ-
STEFNUM á vegum SÞ árin
1958 og 1960 voru gerðar f jórar
samþykktir — um landhelgi,
um úthöf, um fiskveiðar og
verndun fiski- og sjávardýra-
stofna og um landgrunnið.
Ekki náðist samkomulag um
sjálfa stærð landhelginnar,
hvorki um tillögu um þrjár
milur (Bretland, Bandarikin),
né um 12 milur (Sovétrikin,
sósialisk riki, ýmis þróunar-
lönd), né heldur um mála-
miðlunartillögu um sex mílur.
En atkvæðagreiðslur, sem allt
að 88 riki tóku þátt i, um 3-12
milna iandhelgi, sýndu að
næstum þvf öll riki staðfestu i
reynd áðurnefnt álit Alþjóða-
réttarnefndar SÞ um, að ekki
mætti færa landhelgi út fyrir
12 milur. A öðru máli voru að-
eins nokkur Suður-Ameriku-
riki, Salvador, Perú, Chile,
Costa Rica og Ekvador, og
höfðu þau yfirleitt ekki i huga
að verja rétt sinn til 200 milna
landhelgi, heldur ré'tt sinn til
200 milna fiskveiðilögsögu,
sem er ekki jafngild landhelgi.
Það er ekki rétt, sem stund-
um er haldið fram, að helztu
siglingaveldi hafi ráðið ferð-
inni i Genf 1958, og að ekki hafi
verið tekið tilliti til hagsmuna
þróunarlanda. Af 86 þátttak-
endum ráðstefnunnar 1958
voru 45 þróunarriki, eða meira
en helmingur. I hópi vest-
rænna rikja voru t.d. lönd eins
og Island, sem hafði aðra af-
stöðu en t.d. Bandarikin.
Enda þótt yfirgnæfandi
meirihluti rikja hafi viður-
kennt i reynd regluna um 12
milna landhelgi, hafa ýmis
lönd á sl. áratug stækkað land-
helgi sina út fyrir þau mörk.
Argentina gaf út I desember
1966 lög um 200 milna land-
helgi. A eftir fylgdu Panama,
Uruguay og Brasilia. Stækk-
uðu þau þar með einhliða
ákvörðunum yfirráðasvæði
sin að miklum mun — Argen-
tina t.d. um 57%. Nokkur
Afrikuriki hafa á árunum
1971-72 lýst yfir stækkun land-
helgi sinnar — t.d. Gabon (100
milur) og Sierra Leone (200
milur).
ÚTFÆRSLA landhelgi, og
þar með fullveldis rikis, út á
opið haf er I andstöðu við
ákvæði alþjóðaréttar og al-
mennt viðurkenndar grund-
vallarreglur, sem staðfestar
voru i samþykkt Genfarráð
stefnunnar 1958 um opið haf,
en þar segir m.a., að „úthöfin
eru opin öllum þjóðum, og
ekkert riki hefur rétt til að
fella einhvern hiuta þeirra
undir sitt fullveldi”. Alþjóða-
réttur gerir ráö fyrir þvi, að
frelsi á opnu hafi feli i sér
„bæði fyrir strandriki og þau,
sem ekki eiga land að sjó: 1)
siglingafrelsi 2) frelsi til fisk-
veiða 3) frelsi til að leggja
strengi og leiðslur neðansjá-
var, 4) frelsi til að fljúga yfir
opnu hafi” (önnur grein).
Stækkun landhelgi út fyrir
12 milna mörkin takmarkar
siglinga- og flugfrelsi, freisi til
visindarannsókna og fiskveiða
rikja á opnu hafi og er i reynd
viðleitni strandrikis til að færa
fullveldi sitt út á opið haf i
andstöðu við lögmætan rétt og
hagsmuni annarra rikja.
Stærð landhelgi er mál, sem
leysa verður innan ramma al-
þjóðaréttar, en ekki með ein-
hliða aðgerðum, vegna þess að
útfærsla landhelgi hlýtur jafn-
an að varða rétt annarra rikja
og samfélag þjóða i heild. Það
er ekki að ástæðulausu, að i
ákvörðun Alþjóðadómstólsins
frá 18. des. 1951 um fiskveiði-
deilu Breta og Norðmanna,
segir m.a.:
„Skipting hafsvæöa er
ávallt alþjóðlegt mál, og getur
ekki verið háð einungis vilja
strandrikis, eins og hann kem-
ur fram i lagasetningu þess.
Enda þótt rétt sé, að aðeins
strandriki getur framkvæmt
slika skiptingu, þá er það háð
alþjóðarétti, að hve miklu
leyti hún er bindandi fyrir
önnur riki”.
Þau riki, sem færa land-
helgina út fyrir 12 milur,
reyna að leysa alþjóðlegt
vandamál með einhliða að-
gerðum. En vitað er, að árin
1973-74 verður haldin haf-
réttarráðstefna SÞ, þar sem
fjallað verður um stærð land-
helgi, og mörg þessara rikja
voru meðal frumkvöðla að
samkvaðningu hennar. Sagan
sýnir, að tilraunir til að leysa
Framhald á bls. 27.