Fréttablaðið - 15.08.2004, Síða 14

14 15. ágúst 2004 SUNNUDAGUR
Gísli Guðjónsson er í hópi hæfustu
og virtustu réttarsálfræðinga í
heiminum. Hann hefur unnið að
nokkrum af flóknustu sakamálum
okkar tíma og þróað og innleitt ný
vinnubrögð við uppljóstrun þeirra.
Gísli er prófessor við sálfræði-
stofnun Lundúnarháskóla og er að
auki sálfræðingur á öryggisstofn-
un fyrir geðsjúka afbrotamenn þar
í borg. Auk þessa sinnir hann rann-
sóknum, meðal annars með íslensk-
um samstarfsmönnum.
Gísli kemur til Íslands nokkrum
sinnum á ári, bæði til að hitta vini
og kunningja og eins til að huga að
þeim verkefnum sem hann vinnur
að hér á landi. Fréttablaðið hitti
hann á einum heitasta degi ársins
og spjallaði við hann um líf hans og
störf.
„Starf mitt hefur breyst með
auknum vegtyllum innan háskól-
ans, ég hef mikil mannaforráð,
þarf að ráða starfsfólk, aðstoða og
leiðbeina öðrum og sjá um að þjón-
usta deildarinnar sé góð. Ég sinni
líka klínískum störfum á öryggis-
stofnun þar sem flestir sjúkling-
anna þjást af geðklofa eða öðrum
alvarlegum geðsjúkdómum. Þeir
hafa framið alvarleg afbrot og eru
lokaðir inni.“
Fyrir vikið hefur Gísli minni
tíma fyrir sín prívatstörf en hann
segir breytingar sjálfsagðar. „Það
er gott fyrirkomulag að maður sem
náð hefur langt í sínu fagi sé ekki
einn á báti heldur aðstoði aðra og
miðli þekkingunni áfram.“
Þróar réttarsálfræðina
Þótt dregið hafi úr aðkomu Gísla að
flóknum og alvarlegum sakamálum
tekur hann enn að sér tvo tugi
slíkra mála á ári. „Þetta eru orðin
yfir eitt þúsund mál síðan ég byrj-
aði árið 1980, þar af eru yfir 700
manndrápsmál en einnig fjöldi kyn-
ferðisbrota og hryðjuverkamála.
Ég fæ um 500 óskir á ári en tek 20
mál og skipti þeim jafnt á milli sak-
sóknara og verjenda. Ég tek að mér
flóknustu og erfiðustu málin þar
sem sérþekking mín og reynsla
koma að mestum notum.“
Þó að kjarni slíkra starfa sé að
upplýsa sakamál sér Gísli einnig í
þeim önnur tækifæri. „Ég nota
hvert mál sem ég tekst á við til að
þróa réttarsálfræðina og hafa áhrif
á réttarkefið í þeim löndum sem ég
vinn í.“ Í þeirri vegferð styðst Gísli
jafnt við þann lærdóm sem hann
dregur af málunum og eins hefur
hann gert sérstakar rannsóknir til
styðja enn frekar við bakið á grein-
inni í heild. Og honum er umhugað
um lærdóminn. „Ég er alltaf að öðl-
ast meiri og meiri þekkingu og er
alltaf að bæta mig. Það sem ég geri
í dag er miklu betur unnið en það
sem ég gerði fyrir fimm árum. Ef
ég geri mistök þá reyni ég að læra
af þeim svo ég geri ekki sömu mis-
tökin aftur. Liður í þessu er að gæta
þess að gera þetta ekki að færi-
bandavinnu heldur hugsa gaum-
gæfilega um hvert mál fyrir sig.“
Ekki til sölu
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
síðan Gísli hóf að vinna að rétt-
arsálfræði. Í upphafi komu sál-
fræðingar ekki sjálfstætt að mál-
um heldur óskuðu aðrir sérfræð-
ingar, á borð við geðlækna, eftir
álitum þeirra og voru þau felld
inn í skýrslur þeirra. „Þannig
hafði þetta gengið en ég tók þetta
ekki í mál. Ég sagðist ekki taka að
mér svona verkefni nema skýrsla
mín yrði sjálfstætt plagg. Ég vildi
enga milliliði. Sálfræði var heldur
ekki viðurkennd sem vísindagrein
fyrir dómstólum fyrr en ég barð-
ist fyrir því. Þetta hefur breyst,
sálfræðin hefur öðlast viðurkenn-
ingu og í langflestum tilvikum eru
sálfræðingar beðnir um að skrifa
sínar eigin skýrslur.“
Þessar breytingar gengu ekki
þrautarlaust fyrir sig og Gísli
þurfti að berjast af alefli fyrir
viðurkenningu í réttarsölunum.
„Mönnum stóð uggur af mér og
fannst sem ég stæði á móti þeim.
Vísindagreinin var niðurlægð og
gert grín að sjálfum mér. Það var
til dæmis notað gegn mér að ég
væri Skandinavíumaður, útlend-
ingur. Það var reynt að hanka mig
á öllu og fella mig á hverju sem
var.“ Fyrir vikið þurfti Gísli oft að
dvelja dögum saman í réttarsaln-
um til að útskýra sitt mál. En nú
eru aðrir tímar. „Smám saman
fóru dómararnir og aðrir innan
réttarkefisins að treysta mér.
Menn sáu að ég lagði mikla vinnu,
samvisku og heiðarleika í störf
mín og í kjölfarið áttuðu þeir sig á
að hægt væri að gera sálfræðileg-
ar mælingar á einstaklingum. Það
sem mestu máli skipti í þessum
efnum var sú staðreynd að ekki
var hægt að kaupa mig. Ég stóð
fastur á mínu þrátt fyrir að niður-
stöður mínar væru umbjóðendum
mínum í óhag. Menn reyndu
stundum að fá mig til að breyta
niðurstöðunum sér í hag en ég var
óhagganlegur og breytti aldrei
nokkrum sköpuðum hlut.“ Gísli
segir að það sé enn vandamál að
sálfræðingar, geðlæknar og aðrir
sérfræðingar skuli leiðast út í að
breyta skýrslum. Hann brýnir
hinsvegar fyrir nemendum sínum
við Lundúnarháskóla að þeir lög-
menn sem biðja sálfræðinga um
að breyta niðurstöðum sínum
kunni að vera orðnir dómarar eft-
ir nokkur ár og þá muni þeir vel
hvernig slíkri málaleitan var tek-
ið á sínum tíma. Óheiðarleg vinnu-
brögð komi alltaf í bakið á mönn-
um.
Til marks um þá viðurkenn-
ingu sem réttarsálfræðin hefur
hlotið innan breska dómskerfisins
nefnir Gísli að hann hafi, fyrstur
sálfræðinga, verið beðinn um að
bera vitni fyrir hæstarétti lands-
ins. „Það var árið 1991 og síðan
hef ég borið vitni í 10 málum fyrir
hæstarétti.“
Gísli segist líka hafa yfirleitt
átt gott samstarf við lögreglu.
„Aðferðir hennar hafa breyst. Ég
hef unnið að málum þar sem í ljós
hefur komið að lögreglan hefur
ekki unnið vel eða heiðarlega. Í
kjölfarið hef ég svo búist við sár-
indum eða einhverju þaðan af
verra í minn garð. Því hefur hins-
vegar verið öfugt farið. Lögreglan
hefur komið til mín eftir slík mál
og óskað eftir aðstoð við að rann-
saka mál upp á nýtt. Bretar vilja
læra af mistökum.“
Hitti Brasco og Kray
Auk þess að koma að hefðbundn-
um dómsmálum, bæði nýjum og
enduruppteknum, hefur Gísli
Guðjónsson veitt sérhæfða ráð-
gjöf í krafti kunnáttu sinnar.
Hann hefur til að mynda unnið
fyrir bandarísku alríkislögregl-
una, FBI. „Ég hef aðstoðað lög-
reglumenn sem komist hafa í
hann krappann,“ segir Gísli. „Það
eru þá menn sem hafa villt á sér
heimildir til að komast inn í raðir
glæpamanna og afla þannig upp-
lýsinga um ætluð ódæðisverk.
Slíkt reynir mikið á menn, ég tala
nú ekki um ef upp um þá kemst.
Þeir lifa þá í stöðugum ótta og
geta vart um frjálst höfuð strokið.
Það er mikilvægt að hjálpa mönn-
um sem svo er ástatt um.“
Eitt þekktasta dæmið um þetta
er Donnie Brasco sem gekk í rað-
ir bandarísku mafíunnar og miðl-
aði þaðan upplýsingum til yfir-
boðara sinna í lögreglunni. Um
hann var gerð bíómynd þar sem
Johnny Depp fór með titilhlut-
verkið og skrifuð var bók. „Höf-
undur bókarinnar er vinur minn
og samstarfsmaður. Ég hef hitt
Brasco,“ segir Gísli en vill ekki
fara nánar út í þá sálma. Hann er
í hópi fárra manna sem vita hvar
Brasco býr.
„Ég hitti líka Reggie, annan
Kray-bróðurinn, en hann bað mig
um að aðstoða sig við að losna úr
fangelsi.“ Kray-tvíburabræðurnir
voru einhverjir alræmdustu
glæpamenn Bretlands og hlutu lífs-
tíðardóma árið 1969 fyrir morð.
HÓTAÐ OG ÓGNAÐ Gísla Guðjónssyni hefur bæði verið hótað og ógnað um ævina. Hann lætur það ekki á sig fá og heldur ótrauður
áfram að komast að hinu sanna.
Falskar játningar eru sérsvið Gísla
Guðjónssonar. Hann hefur komið
að nokkrum víðfrægum sakamálum
og hefur vitnisburður hans, með
öðru, orðið til þess að saklausum
hefur verið sleppt úr haldi. Í eftir-
töldum málum hefur fólk játað á
sig glæpi en síðar hefur komið í
ljós að játningarnar voru falskar, í
flestum tilvikum þvingaðar fram í
yfirheyrslu lögreglu. Aðild Gísla að
málunum hefur vegið þungt.
Sexmenningarnir frá Birming-
ham Sex menn voru dæmdir í
fangelsi vegna tveggja sprengju-
árása í Birmingham. Eftir 16 ára
afplánun kom sakleysi þeirra í
ljós.
Lucas-málið Texasbúinn Henry
Lee Lucas var dæmdur til dauða.
Hann játaði á sig um sex hundruð
morð en var dæmdur fyrir eitt.
George Bush, þá ríkisstjóri, breytti
dauðadómi hans í lífstíðardóm.
Bridgewater-málið Þrír menn
voru dæmdir fyrir morð á blað-
burðardrengnum Carl Bridgewa-
ter. Þeim var sleppt 18 árum síð-
ar þegar sakleysi þeirra þótti
sannað.
Fjórmenningarnir frá Guildford
Fjórir menn voru dæmdir í fang-
elsi vegna sprengjuárásar í smá-
bænum Guildford. Þrír sátu bak
við lás og slá í 14 ár eða þar til að
í ljós kom að þeir áttu enga aðild
að málinu. Einn lést í fangelsinu.
Ewans-málið Ungur maður var
dæmdur til lífstíðar fangelsisvistar
Falskar játningar
Fyrir tilstuðlan Gísla Guðjónssonar réttarsálfræðings hefur mörgum verið sleppt úr fangelsi eftir að hafa setið saklausir bak við lás og slá,
jafnvel áratugum saman. Málin sem hann hefur unnið að eru komin yfir 1000 en í seinni tíð hefur hann dregið úr þeim störfum enda
gegnir hann annasamri prófessorsstöðu við Lundúnaháskóla. Engu að síður berast honum um 500 beiðnir á ári og tekur að sér tuttugu.
Tíu fyrir ákæruvaldið og tíu fyrir verjendur.
Rekinn áfram af sannleiksást
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/S
TE
FÁ
N
Ég stóð fastur á
mínu þrátt fyrir að
niðurstöður mínar væru um-
bjóðendum mínum í óhag.
Menn reyndu stundum að
fá mig til að breyta niður-
stöðunum sér í hag en ég
var óhagganlegur og breytti
aldrei nokkrum sköpuðum
hlut.
,,