Tíminn - 08.07.1973, Blaðsíða 33

Sunnudagur 8. júll 1873.
TÍMINN
33
Björn Egilsson:
KVEÐJATIL
VESTUR-
SKAFTFELLINGA
AVARP, það sem hér fer á eftir,
hafði ég hugsað mér, að flytja að
Kirkjubæjarklaustri, en viðdvöl
var þar svo naum þegar Skag-
firðingar voru þar á ferð, að það
var ekki unnt, svo ég bað Timann
að miðla málum.
Góðir Skaftfellingar!
Það eru nú rétt 50 ár siðan ég
kom fyrst á Suðurland. Það var
sumarið 1923, að fluttir voru
brúarsmiðir suður Kjalveg að
Selfossi og var ég hestasveinn, þá
18 ára gamall.
Árin á undan hafði ég farið
suður á heiðar vor og haust og séð
jöklana i suðri og brann af löngun
að sjá baksvið_þeirra, — landið
fyrir sunnan. Þetta var 7 daga
ferð, sem varð mér svo minnis-
stæð, að ég man hana enn þá,
jafnvel smá atriði. Ég hafði
Björn Egilsson
fundið nýja heimsálfu og var svo
barnslega glaður og ég efast um,
að Kólumbus hafi verið glaðari,
þegar hann steig á land i Vestur-
álfu.
Og nú er ég ungur i annað sinn
og hef fundið nýja heimsálfu.
Áratuga gamall draumur hefur
nú rætzt. Ég hef fengið að sjá og
skoða Vestur-Skaftafellssýslu. Ég
var búinn að hlakka til i hálfan
mánuð og sannarlega hef ég ekki
orðið fyrir vonbrigðum. Hið svip-
mikla landslag Vestur-Skafta-
fellssýslu verður ógleymanlegt
þeim, er það sér fyrsta sinn.
Kjartan Markússon frá
Hjörleifshöfða segir svo i Goða-
steini: „Mér þótti mikil náttúru-
fegurð i Verinu — það er Álfta-
veri —. Fjallahringurinn, sem
lykur um hið mikla undirlendi,
frá öræfajökli til Mýrdalsfjalla,
þykir mér fegursti fjallahringur
landsins.”
Biskupinn yfir tslandi, sem er
Skaftfellingur að ætt og uppruna,
var nýlega að vigja nýja kirkju
Miklabæ i Blönduhlið. Hann sagði
frá þvi i ræðu yfir kaffiborði, að
ungur hefði hann komið að Mikla-
bæ og látið svo ummælt, að Mikli-
bær mundi vera fegursta prests-
setur á landinu. Og svo bætti hann
við, að þá hefði vinur sinn séra
Björn 0. Björnsson orðið móðg-
aður að hann skyldi ekki nefna
Ása i Skaftártungu.
Um fegurð má endalaust deila,
án þess úrskurður fáist, vegna
þess að hún er á sviði tilfinninga
og verður ekki með tölum talin.
En fegurð má viða finna, ef menn
geta skynjað hana. Grænar
lendur, sandar, hraun og jöklar
hafa sina töfra, að ógleymdri
hinni hvitu bryddingu, brim-
garðinum við suðurströnd
landsins.
Áður en vegir og brýr komu til
sögu, var einangrun meiri i
Vestur-Skaftafellssýslu en sums
staðar annars staðar. Brim-
garðurinn lokaði sjóleiðinni og
stór vötn voru mikill farartálmi si
og æ, en fátt er með öllu illt og
erfiöleikar efla þrek og þor.
Tækniþróun 20. aldar veldur
miklum breytingum á flestum
sviðum og nú er þess skammt að
biða, að öll stórfljót í Skaftafells-
sýslum verði brúuð. Þá marg-
faldast mannaferðir og Skaftfell-
ingar munu taka við þeirri
breytingu með virðulegri reisn.
Alllegi hefur verið rætt um að
gera örugga höfn við Dyrhólaey.
Og sannarlega eru Skaftfellingar
vel að þvi komnir, að þar yrði lif-
höfn, sem veitti skjól i verstu
veðrum. Höfn við Dyrhólaey yrði
lika verðugur minnisvarði um 26
sjómenn, sem drukknuðu þar i
brimlendingu 28. marz 1871. Eftir
þetta slys urðu 18 konur ekkjur og
heilli sveit lá við auðn. Samtiðar-
menn sögðu, að svo mikill
harmur hefði verið kveðinn að
konum og börnum, að það hefði
orðið þeim ógleymanlegt.
Ekki getur hjá þvi farið, að
þeim, sem koma i fyrsta sinn að
Kirkjubæjarklaustri verði hugsað
til Skaftárelda, þegar mesta
hraunflóð rann, sem vitað er um á
jarðkringlunni.
Biskup íslands, lét svo ummælt
i predikun fyrir tveim árum, að
mig minnir, að séra Jón Primus
mundi vera frægasti prestur á
Islandi. Nei, það er ekki hann.
Það er eldpresturinn, séra Jón
Steingrimsson og eldmessan
frægasta messa, er sungin hefur
verið á íslandi og þó viðar væri
leitað um lönd. 1 katólskum
löndum mundi séra Jón Stein-
grimsson hafa verið tekinn i tölu
helgra manna.
Séra Jón var hinn merkasti
maður á veraldarvisu. Um hann
segir i „Islenzkum æviskrám”:
„Hann var hinn merkasti maður I
öllum greinum, vel að sér, ætt-
fróður, læknir góður, dugmikill,
skáldmæltur”. Svo eru talin
helztu ritverk hans: Sjálfsævi-
saga, rit um Skaftárelda, ritgerð
um „að ýta og lenda i brimsjó” og
fleira. Páll Eggert vikur ekki einu
orði að sálusorgarastarfi séra
Jóns, segir aðeins frá þvi, er með
tölum varð talið.
Séra Jón Steingrimsson bjó
fyrst að Hellum i Mýrdal 1756 til
1760 að hann var vigður til Sól-
heimaþinga og sat á Felli til 1778,
að hann fékk Prestbakka á Siðu
og var þar til æviloka. 1 Mýr-
dalnum stundaði séra Jón búskap
og sjómennsku af miklum
dugnaði. Hann gerði út skip, var
sjálfur formaður og fiskaði mest
af öllum. Hann hræddist ekki
brim og ólgusjó, þvi að allt hans
ráð var i hendi drottins, og hann
var ekki einn af hinum niu. Hann
gleymdi aldrei að lofa og
vegsama hina guðlegu forsjón.
A Felli byggði hann mann-
hæðarháa og mörg hundruð
faðma langa garða um tún og
engi og fékk fyrir það verðlaun
frá Danakonungi árið 1777, hin
fyrstu þeirrar tegundar hér á
landi.
Merkust af ritum séra Jóns
Steingrimssonar er sjálfsævisaga
hans. Hún er aldarspegill 18.
aldar, speglar trú og siði þess
tima, þrotlausa baráttu lands-
manna fyrir lifi sinu, ósigra og
sigra. Til dæmis um það, hvað
saga eldprestsins þótti merkileg
er það, að hún var birt i hinu
fræga riti Ove Malling i Dan-
mörku, sem fjallaði um einstæðar
hetjudáðir, fórnfýsi og liknar-
störf. Auk þess var sagan prentuð
á enska, franska og þýzka tungu.
Sagan hefst á þvi, að sagt er frá
móður séra Jóns, Sigriði, dóttir
Hjálms á Keldulandi. Það var á
útmánuðum 1728 að Sigriður gekk
með fyrsta barn sitt. Þá dreymdi
hana draum, sem hún var svo
hrædd við, aðhenni lá við sturlun.
Var henni sagt i draumnum, að
fóstur það, er hún gengi meö,
væri hrútur með hvitum hornum
og væri henni gert að fæða hann
af sér. Sagt var þaö lika, aö
hrútur þessi yrði ekki drepinn og
ætti hann fyrir sér, að eyðileggja
heilar sveitir i landinu.
En Sigriður húsfreyja var ekki
heillum horfin, þvi að henni barst
óvænt hjálp i nauðum. Að garöi
Kirkjubæjarklaustur
hennar bar gamlan förumann
„frómlyndan og guðhræddan..”.
Hann gekk oft berhöfðaður milli
bæja og las bænir. Þessi gamli
förumaður, Páll Skúlason, réð
drauminn og var þá glaður i
bragði. Hann sagði konunni, að
draumurinn hefði að geyma
guðlega visbendingu, sem henni
bæri að fagna og þakka forsjón-
inni fyrir. Af honum mætti ráða,
að hún gengi með sveinbarn og
væri þvi fyrirhugað að gerast
yfirmaður i sinni stétt, svo sem
hrúturinn væri höfuð hjarðar-
innar. Þá kvað hann einnig eiga
fyrir honum að liggja að eyða
ósiðsemi i umdæmi sinu.
Hinn 10. september 1728 fæddist
eldpresturinn. Siðar þegar hann
var að almannarómi oröinn einn
merkilegasti guösmaður i
landinu, rifjaðist draumurinn upp
fyrir ýmsum.
Þegar séra Jón Steingrimsson
hafði verið 5 ár á Prestbakka kom
að hinu mikla hlutverki i lifi hans.
A hvitasunnudag 8. júni 1783 hófst
eldgosið óg var ekki að fullu lokið
fyrr en eftir 8 mánuði. Það rigndi
eldi og brennisteini i bókstaflegri
merkingu. Það varð myrkur um
miðjan dag. Sól og tungl voru eins
og blóð, ef til sást. Eiturgufur
fylltu loftið og fuglar féilu dauðir
til jarðar. Haga tók af og
búpeningur féll.innan tiðar og
fiskur i ám og vötnum fór sömu
leið. Næsta vetur dó fjöldi fólks af
harðrétti og sjúkdómum. Á sjálfu
jarðeldasvæðinu dóu 226 manns
af 602, sem áttu þar heima, og er
það nálægt 37% af öllu fólki á
þessum slóðum. Þegar ieið á
þennan vetur, var séra Jón
gangandi á ferð, að þjónusta.
lækna og hugga hrelldan lýð og
fór ekki úr fötum i 6 vikur. Aðrir
prestar höfðu horfið úr héraði og
fólkið grátbað séra Jón að fara
ekki lika, en það var óþarft, þvi
að hann var ákveðinn i þvi. að
renna ekki af hólmi, hvað sem á
dyndi og yfirgaf aldrei sinn lýð.
en stóð eins og klettur i hafi
hörmunganna.
Eldmessan var sungin 20. júli.
Þá hafði eldgosið staðið i 40 daga.
Mörg býli höfðu horfið undir
eldhraunið og þar á meðal hinn
veglegi kirkjustaður Skál. ..Hinn
22. júni afbrann sú væna og
nýbyggða Hólmaselskirkja 8staf-
gólfa lengd. 1 henni brunnu öll
kirkjunnar ornament. bækur og
Framhald á bls. 39.
Gólfdúkur
Hollenzk og amerísk gæðavara
Fagmenn á staðnum.
.itaver
Grensásvegi