Tíminn - 10.02.1974, Side 10

r r
10
Suiiitudagur w; febrúar 1974,
Ethel og Julius Rosenberg voru þrjú ár I fangelsi, áður en dómur var kveðinn upp yfir þeim. Þrátt fyrir
mikil mótmæli, bæði f Bandarlkjunum og utan þeirra, enduðu þau avina f rafmagnsstólnum.
gleraugu. Ef dæma átti eftir útliti
þeirra, var varla hægt að fmynda
sér, að þarna væru á ferðinni
nokkrir helztu vísindamenn Eng-
lendinga. beir voru komnir til
Bandarikjanna til þess að vinna
þar með bandariskum og kanad-
Iskum starfsbræðrum sínum að
mjög þýðingarmiklu verkefni,
sem mikil leynd hvíldi yfir.
Arangur þessa samstarfs átti að
birtast heiminum i formi
kjarnorkusprengjunnar.
Einn þeirra, sem i land kom,
var ungur, gáfaður eðlisfræðing-
ur og stærðfræðingur, Klaus
Fuchs, þýzkur Gyðingur. Hann
haföi flúið frá Þýzkalandi, þegar
Hitler komst þar til valda.
Englendingar höföu tekið honum
með mikilli vinsemd. Háskólár og
rannsóknarstofnanir opnuðu fyrir
honum allar dyr, og allt var gert
til þess að gefa honum kost á að
halda starfi sinu áfram, og um
slöur geröist hann enskur rikis-
borgari.
Klaus Fuchs var snillingur, en
hann var einnig svikari gagnvart
landi þvi, sem tekið hafði honum
opnum örmum, veitt honum
starfsaðstöðu, frelsi og öryggi.
Fuchs hafði verið mikill
kommúnisti á sinum yngri árum,
og fór ekki dult með það, að hann
var enn sömu skoðunar. Ensk
stjórnvöld ábyrgðust það, að
hann væri alls trausts maklegur,
og Bandarikjamenn létu það
nægja.
Fuchs var farinn að vinna fyrir
Rússa áður en hann kom til
Bandarikjanna. Hann gerði sér
litið fyrir og gaf skýrslur um allt,
sem hann gat aflað sér
upplýsingar um varðandi rann-
sóknir á sviði kjarnorku, sem áttu
sér stað á rannsóknarstofum I
Englandi. Skömmu eftir komuna
til New York náði hann sambandi
við mann, sem gekk undir dul-
nefninu Raymond og lét honum i
té allar þær upplýsingar, sem
hann hafði aflað sér fram til þess
dags. Fuchs hafði aðstöðu til þess
að skyggnast i hin dýrmætustu
leyndarmál á þessu sviði. Hann
hafði einnig til að bera nægilega
þekkingu til þess að flytja þessar
upplýsingar áleiðis, i hinum
minnstu smáatriðum. Hann gerði
þetta ekki til þess að auðgast á
þvi, heldur i þeim tilgangi einum,
að styrkja þann málstað,
kommúnismann, sem var honum
sannkölluð trú. Hann var njósnari
af köllun.
hlaut að vera útlendingur, sem
hefði mjög góða aðstöðu til þess
að fylgjast með öllu þvi starfi,
sem fram fór á sviði kjarnorku-
visindanna og framleiðslu
kjarnorkusprengjunnar. Njósn-
arinn hlaut sjálfur að vera
visindamaður. A meðan á
rannsókn málsins stóð varð
Truman að gefa opinbera
yfirlýsingu, sem átti eftir að
koma eins og reiðarslag yfir fólk
hvarvetna i heiminum: —
Samkvæmt upplýsingum, sem
rikisstjórnin hefur i fórum sinum
er ljóst, að framkvæmd hefur
veriö kjarnorkusprenging i
Sovétrikjunum nú fyrir skömmú.
Bandarikin réðu ekki lengur ein
yfir kjarnorkusprengjunni.
Hernaðarveldi landsins var i
hættu.
Strax og FBI fór að kanna mál-
in ' urðu allir furðu lostnir að
sjá, hversu margt benti til þess,
aö njósnarinn væri Fuchs, og þaö
var einnig undravert, hve fólk
hafði látið sér fortfð hans i léttu
rúmi liggja, og allar þær
upplýsingar, sem lágu fyrir um
manninn.
I ljós kom, að I skjalasafni FBI
stóð skýrt og greinilega að Fuchs
hefði verið félagi i kommúnista-
flokknum I Þýzkalandi áður en
Hitler kom til sögunnar. Aðvar-
anir höfðu borizt frá Kanada
vegna Fuchs-; en þær höfðu verið
hafðar að engu. Þetta hafði meira
að segja gengið svo langt, að
þegar dulmálssérfræðingurinn
Igor Gouzenko komst undan úr
sovézka sendiráðinu i Ottawa og
veitti kanadfskum yfirvöldum
margvislegar upplýsingar um
sovézkan njósnahring, sem starf-
andi væri i Vesturheimi, flutti
hann með sér mjnnisbók sem i
stóð: Klaus Fuchs, 84 George
Lane, Edinburgh-University,
Scotland. I bókinni var einnig að
finna nafnið: Kristel Heinemann,
en það var systir Klaus Fuchs,
sem bjó i Bandarikjunum. Eng-
inn hafði veitt þessum upplýsing-
um athygli, að þvi er bezt var séð,
þegar málið komst að lokum i
hámæli.
Nú voru starfsmenn FBI loks-
ins orðnir nær öruggir um að
Fuchs væri maðurinn, sem leitað
væri að. Brezka leyniþjónustan M
15 fékk skýrslu um málið, og fór
aðfylgjastmeðFuchs.M 15komst
fljótlega að sömu niðurstöðu og
FBI, um aö Fuchs hlyti að vera
ÞEGAR LEYNDARMÁLINU UM
KJARNORKUSPRENGJUNA VAR
STOLIÐ FRÁ BANDARÍKJUNUM

EINU ARI eftir að siðari heims-
styrjöldin brauzt út skrifaði J.
Edgar Hoover, yfirmaður banda-
risku alrikislögreglunnar, FBI,
grein, sem birtist i allmörgum
bandariskum blööum. Þar sagði
hann m.a., að bandariska þjóðin
gæti veriö öruggari en nokkru
sinni fyrr um, að njósnarar og
skemmdarverkamenn leyndust
ekki meö henni. Vitaö væri um
alla þá menn, sem gætu haft i
hyggju aö fremja skemmdarverk
eða njósna i landinu og upplýsing-
ar um þá væri að finna i
skjalasafni FBI. Fréttir af þessu
tagi birtust alltaf annað slagið i
blööum næstu árin, en undir
striöslok lét Hoover þess þó getið
opinberlega, aö ekki væri hægt að
tryggja þaö i framtiðinni, að ekki
tækist einhverjum að komast yfir
upplýsingar, sem væru þýðingar-
miklar fyrir önnur riki, t.d. varð-
andi kjarnorkumálin. I ágúst 1945
fullyrti hann þó að ekki hefðu
verið framin nokkur skemmdar-
verk i kjarnorkustöövunum, og
fyllsta öryggis væri gætt.
Þrátt fyrir þessi stóru orð — á
meðan bandariska þjóðin
blundaöi full öryggiskenndar —
var einhver mesta njósnasaga
heimsins að gerjast, beint fyrir
framan nefið á FBI. Upplýsing-
um um kjarnorkusprengjuna
haffti verift stoliö, og þær færftar
Rússum.
Sagt er, að þessar njósnir hafi
oröiö til þess að breyta gangi
mála i heiminum og sögunni i
heild. Þessar njósnir voru nefnd-
ar afbrot aldarinnar, og
Eisenhower forseti lét meira að
segja hafa það eftir sér, að þessar
njósnir gætu átt eftir að kosta
milljónir manna lifið. Eitt er vist,
að leyniþjónusta Bandarikjanna
hafði orðið fyrir miklum álits-
hnekki af þessum sökum. Næstu
ár á eftir ræddi fólk oft um það,
hverjum mætti kenna um það
eftirlitsleysi, sem haföi gert
njósnurunum mögulegt að vinna
verk sitt svo vel, án þess aö eftir
þvi væri tekið.
Njósnari kemur i land
Dag nokkurn áriö 1943, nokkru
eftir að „orustan um Atlants-
hafið” haföi náð hápunkti kom
enska flutningaskipið Andes til
hafnar i Bandaríkjunum, eftir
hættulega ferö yfir hafið. Fáir
farþegar voru með skipinu, og
hervörðurinn, sem hafði fengið
tilkynningu um, að sleppa fólkinu
i land, án nákvæmrar skoðunar,
fannst ekkert sérstakt við þetta
fólk. Sumir þeirra, sem meö skip-
inu komu, virtust nokkuð utan viö
sig og hugsandi, og aörir voru
meira athugaridi, og litu rannsak-
andi kringum sig i gegnum sterk
Kjaruorkuleyndarmá 1-
mih stolið
Það liðu nær sex ár, þar til
bandariskum yfirvöldum varö að
lokum ljóst, að njósnarahringur
hafði veitt Sovétrikjunum upplýs-
ingar um þau hernaðarlegu
leyndarmál, sem bezt hafði átt að
gæta i landinu. Morgun einn i
september, 1949, settist Edgar
Hoover yfirmaður FBI við skrif-
borðsitt, og ætlaði að fara að lesa
yfir bréfin, sem lágu á boröinu
fyrir framan hann. Allt I einu
rakst hann á leyniskýrslu og þaut
upp úr stólnum. Siðan greip hann
simann og hrópaði: Þaö er búiö
aö stela leyniupplýsingunum um
kjarnorkusprengjuna. Þaö
veröur aö ná þjófunum.
Rannsókn hófst þegar á vegum
FBI. Það leið ekki langur timi þar
til öllum varð ljóst, að sá, sem
stóð á bak við uppljóstranirnar
Nú eru tuttugu ár liðin frá því hjónin Ethel og Julius Rosenberg voru
tekin af lifi fyrir að veita Sovétríkjunum upplýsingar um
kjarnorkusprengju Bandaríkjamanna. Fólk mótmælti aftöku þeirra
harðlega. And-amerísk bylgja fór um heiminn, ekki hvað sízt á Norður
löndunum. Voru Rosenberghjónin sek? Eða var þetta dómsmorð?
kjaritorkuþjófurinn — að minnsta
kosti var hann einn þeirra.
t desember 1949 var málið
komið vel á veg, að M 15 gat lagt
fram kæru á hendur Fuchs. Hann
neitaði algjörlega. Mánuði siöar
sendi hann boð eftir leynilög-
reglumanninum, sem hafði
yfirheyrt hann, og játaði glæpinn.
Fuchs var dæmdur eftir enskum
Július Rosenberg var dæmdur
fyrir aö hafa gefiö Rússum
upplýsingar um kjarnorku-
leyndarmál Bandarikjamanna.