Tíminn - 17.05.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Laugardagur 17. mai 1975.
AAikilvægur áfangi í hafréttarmálum:
Genfarfundurinn tryggði raunveru-
lega 200 mílna efnahagslögsögu
Viðtal við Þórarin Þórarinsson
fulltrúa Framsóknarflokksins á
hafréttarráðstefnunni
Þótt það geti dregizt i eitt eða
tvö ár enn, eða jafnvel lengur,
að ný hafréttarlög öðlist gildi,
markaði þriðji fundur haf-
réttarráðstefnunnar, sem hald-
inn var i Genf 17. marz til 9.
mal, mikilvægan áfanga I þá
átt. Það er næstum óhætt að
fullyrða, að efnislega lauk
fundurinn I raun og veru af-
greiðslu þess þáttar, sem ekki
náðist um samkomulag á haf-
réttarráðstefnunni 1958 og 1960
og siðan hefur verið mikið
deiluefni, en hér er átt við efna-
hagsiögsöguna. Eftir fundinn i
Genf er það augijóst, að strand-
rikin munu fá viöurkenndan
rétt til að hafa allt að 200 mflna
efnahagslögsögu, þar sem þvi
verður komið við, og náist ekki
endanlegt formlegt samkomu-
lag um þetta mjög fljótlega,
munu þau telja sér heimilt að
taka hann einhliða, I samræmi
við það ótvlræða fylgi, sem
hann hefur hlotið á fundum haf-
réttarráðstefnunnar, sem skýr-
ast kom þó I ljós á nýloknum
fundi I Genf. Hér hefur þvi
náðst gifurlega mikiisverður
árangur. Hann ætti að geta gert
íslendingum miklu auðveldar
en ella að færa efnahagslögsög-
una út I 200 mllur á þessu ári,
eins og heitið er I stjórnarsátt-
málanum. Það er nú ljóst orðið,
að það var rétt ráðiö að færa
efnahagslögsöguna ekki út fyr-
ir sfðustu áramót, heldur að
fresta henni fram yfir Genfar-
fundinn, eins og Framsóknar-
menn beittu sér fyrir.
Það, sem greint er frá hér að
framan, er meginniðurstaðan,
sem kom fram i viðtali, sem Tim-
inn átti nýlega við Þórarin
Þórarinsson ritstjóra, en hann sat
Genfarfundinn sem fulltrúi
Framsóknarflokksins.
Seinvirk vinnubrögð
— Það heyrist oft, sagði
Þórarinn Þórarinsson enn frem-
ur, aö mikill seinagangur sé á
hafréttarráðstefnunni. Þetta
stafar af þvl, að menn gera sér
ekki nægilega ljóst, hve mikii-
vægt verkefni hennar er og hve
seinvirkar slikar ráðstefnur eru.
Menn mega ekki vera of óþreyju-
fullir, þegar unnið er að þvl að
leysa viðkvæm og vandasöm
deilumál á grundvelli friðsam-
legrar þróunar. Slik vinnuaðferð
er tvlmælalaust æskilegust I al-
þjóðlegu samstarfi, en hún þarfn-
ast yfirleitt lengri tlma en þegar
málin eru leyst með snöggri vald-
beitingu þess, sem meira má sin.
Ég hefi áður látið i ljós þá skoðun,
að ég állti það góðan árangur,
þótt ný hafréttarlög tækju ekki
gildi fyrr en 1980, og hefi ég þá
miðað við, hve viðfangsefnin eru
vandasöm, sem fengizt er við, og
hve seinvirk vinnubrögðin eru,
þegar unnið er aö samningum á
alþjóðlegum grundvelli. Nú tel ég
nokkrarhorfurá, að ný hafréttar-
lög geti tekið gildi fyrr, sérstak-
lega ef flýtt væri fyrir því á þann
hátt, aö strandrlkin gripu til ein-
hliða útfærslu á efnahagslögsög-
unni eftir að hún hefur fengiö jafn
traust alþjóðlegt fylgi og ljóst er
eftir fundinn I Genf. Þá væri það
verkefni ráðstefnunnar raun-
verulega leyst, og hún gæti snúið
sér betur að öðrum verkefnum.
Stórfelld verkefni
Rétt er að minna á, að þegar
hafréttarráðstefnunni 1960 lauk,
voru meira en 10 ár liðin síðan
hafinn var á vegum Sameinuðu
þjóöanna undirbúningur nýrra
hafréttarlaga. Þá voru rikin, sem
tóku þátt I ráðstefnunni, næstum
helmingi færri en nú og gerði það
málsmeðferðina að sjálfsögðu
óflóknari og auðveldari. Þrátt
fyrir þetta tókst ekki á ráðstefn-
unum 1958 og 1960 að leysa tvö
viðkvæmustu deiluefnin, víðáttu
landhelginnar og efnahagsrétt-
indi strandrlkisins utan hennar.
Núverandi ráðstefna fékk til
meðferðar þessi tvö óleystu deilu-
mál, en þeim til viðbótar hafði
aukin tækni bætt við tveimur sízt
minni vandamálum. Annað var
það, að nú er hægt að vinna úr
hafsbotni oliu og málma á miklu
meira, — eða réttara sagt marg-
falt meira — hafdýpi en menn al-
mennt óraði fyrir þá. Þetta hefur
ýtt undir stóraukið kapphlaup um
þessi auðæfi. Hitter það, að aukin
tækni hefur stóraukið mengunar-
hættuna. Það er nú orðið stórfellt
alþjóðlegt vandamál, hvernig á
að verjast henni, og rekast þar
t.d. harkalega á hagsmunir
siglingaþjóða og annarra strand-
þjóða. Þótt ekkisé litið á annaö en
það, sem hér er greint, nægir það
til að sýna, hve flókin og vanda-
söm verkefni hafréttarráðstefn-
unnar eru.
I framhaldi af þessu, skal
minnt á, að hafsbotnsnefndin tók
ekki til starfa fyrr en á árinu 1968,
og fjallaði hún þá eingöngu um
vinnslu auðæfa utan lögsögu
strandrikja. Það var svo fyrst i
ársbyrjun 1971, sem hún hóf einn-
ig að fjalla um landhelgina, efna-
hagslögsöguna og mengunarmál-
in. Þessi mál hafa þvi verið til
mun skemmri meðferðar nú en I
sambandi við ráðstefnurnar 1958
og 1960. Sé þetta haft i huga, er
minni ástæða en ella til að tala
um óeðlilegan seinagang nú. Haf-
réttarráðstefnan lýtur því lög-
máli, að friðsamleg þróun er oft-
ast hægfara, en þaðgildir einnig
um hana, að sigandi lukka er
bezt.
Uppkastið
Það má teja meginárangur
fundarins I Genf, að lagt var fram
i lok hans af hálfu formanna
hinna þriggja nefnda, sem fjalla
um einstök verkefni hennar, upp-
kast að nýjum hafréttarlögum.
Þetta uppkast er að visu ekki
neitt bindandi og lögð er áherzla
á, að hér sé aðallega um að ræða
eins konar plögg til að byggja á
samkomulagsviðræður. Það er
hins vegar opinbert leyndarmál,
að nefndarformennirnir hafa
reynt að byggja uppkast sitt á
þeim sjónarmiðum, sem hafa
haft almennast fylgi á ráðstefn-
unni og komið hefur fram i um-
ræðum þar. Þess vegna er litið
svo á, aö þetta uppkast sé mjög
mikilvæg vlsbending um það,
hvert þróunin stefnir og hver
endanleg niöurstaða muni verða.
Efnahagslögsagan
viðurkennd
Frá sjónarhóli Islendinga hlýt-
ur þetta uppkast að teljast mjög
þýðingarmikið. Samkvæmt þvi
hefur strandrikið ótvlræðan rétt
til aö tileinka sér 200 milna efna-
hagslögsögu, þar sem það hefur
fullan yfirráðarétt yfir nýtingu
auðlinda jafnt I botninum sjálfum
og yfir honum. Varðandi fiskveið-
ar er það tekið fram, að strand-
rlkiö hafi rétt til að ákveða há-
mark þess afla, sem megi veiða
innan efnahagslögsögunnar, og
jafnframt hafi það rétt til að
ákveða hvað það geti hagnýtt
mikið sjálft. Ef það telur sig ekki
geta hagnýtt aflamagnið til
fulls,ber því að leyfa öðrum rikj-
um að hagnýta afganginn sam-
kvæmt sérstöku samkomulagi.
Þetta er byggt á þvl sjónarmiði,
sem á sterkt fylgi á ráðstefnunni,
að það sé jafnrangt að vannýta
fiskimiðin og að ofnýta þau, þvi
að sveltandi mannkyn þurfi á öll-
um þeim fiski að halda, sem hægt
sé að veiða án ofnýtingar. Um
fiskinn gildir llka annað lögmál
en málma eða olíu en önnur svo-
kölluö dauð auðæfi. Þau er ekki
hægt að endurnýja eða rækta, en
öðru máli gegni um fiskinn eða
önnur lifandi auðæfi.
Fyrir íslendinga er vel hægt að
sætta sig við þetta sjónarmið, þar
sem þeir stefna að því að fullnýta
fiskimiðin við Island, en ofnýta
þau ekki.
Evensen-nefndin
og 77-rikin
Aöur en formennirnir birtu
uppkastið, hafði svokölluð Even-
sen-nefnd, sem er undir forustu
Norðmannsins Jens Evensens,
gengið frá uppkasti að frum-
varpsgreinum um efnahagslög-
söguna, og komu þar fram öll
framangreind sjónarmið. I þess-
ari nefnd, sem ekki er I formleg-
um tengslum við ráðstefnuna,
eiga nú sæti formenn 40-50 sendi-
nefnda, og er Hans G. Andersen
einn þeirra. Hann hefur átt góðan
þátt I að móta uppkast Evensen-
nefndarinnar á þann veg, að það
samrýmdist hagsmunum ís-
lendinga. Þótt uppkast Evensen-
nefndarinnar væri ekki bindandi
fyrir neinn, hefur það tvímæla-
laust haft veruleg áhrif, m.a. á
áðurnefnt uppkast nefndarfor-
mannanna. Þetta gildir þó ekki
slöur um uppkast, sem 77-ríkin
geröu að efnahagslögsögu og
byggðu að verulegu leyti á tillög-
um Evensen-nefndarinnar. Hér
er um að ræða samtök rlkja I
Afrlku, Suður-Ameriku og Aslu,
en þau eru nú orðin rúmlega-100,
sem taka þátt í þessum samtök-
um, þótt upprunalegu tölunni sé
haldið. I uppkasti þeirra fólust öll
framangreind sjónarmið. Allt
þetta þrennt, úppkast nefndarfor-
mannanna, uppkast Evensen-
nefndarinnar og uppkast 77 rlkj-
anna, er ótvíræð staðfesting þess,
að 200 mílna efnahagslögsaga
nýtur I reynd orðið alþjóðlegs
samþykkis.
Landluktu rikin
Rangt væri að geta þess ekki,
að nokkur hætta getur stafað af
samtökum, sem landlukt riki og
svo kölluð afskipt riki, þ.e.
strandrlki, sem fá litla eða enga
efnahagslögsögu, hafa myndað.
Þessi samtök krefjast m.a., sér-
réttinda innan efnahagslögsögu
nágrannarlkja. Um 50 riki taka
þátt I þessum samtökum og gætu
þau haft stöðvunarvald á ráð-
stefnunni, ef þau stæðu saman,
þar sem tvo þriðju atkvæða þarf
til lögmæts samþykkis. Veruleg-
ar horfur eru hins vegar á, að
þessi samtök geti riölazt, þegar á
hólminn kemur, eða á þann hátt,
að þessi réttindi landluktra og af-
skiptra rlkja verði eingöngu
bundin við þróunarlönd, eins og
gert er ráð fyrir I tillögum
nefndarformannanna og 77-rikj-
anna. íslandi myndi þá ekki stafa
nein hætta af þessu ákvæði, þar
sem þau eiga ekki nein vanþróuð
rlki að nábúa.
Tvær ráðstefnur enn
Þótt sá árangur hafi náðst, að
fyrir ráðstefnunni liggi nú eitt
uppkast I stað margra áður, er
enn mikið verk óunnið. Sam-
kvæmt starfsreglum ráðstefn-
unnar á að reyna til þrautar að ná
samkomulagi um öll deiluatriði.
Hver sérstök grein uppkastsins,
sem eru hátt á annað hundrað,
verða teknar til meðferðar og má
vænta margra breytingatillagna
við þær. Þá eru væntanlegar til-
lögur, sem enn hafa ekki verið
lagöar fram formlega, um sér-
stakan gerðardóm og geta orðið
miklar deilur um þær. Á fundin-
um var samþykkt að leggja það
til við allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna I haust, að það kalli
saman næsta fund ráðstefnunnar
29. marz 1976 og standi hann I átta
vikur. Jafnframt var lagt til við
allsherjarþingið, að það veiti
heimild til, að annar fundur verði
haldinn sumarið 1976, þar sem
flestir voru sammála um, að
meira en einn fund þurfi til að
ljúka ráðstefnunni, áður en hægt
væri að halda lokafundinn I
Caracas, þar sem endanleg
undirritun á að fara fram. Fullséð
er þvl, að ráðstefnan mun enn
dragast nokkuð á langinn, og ýtir
það að sjálfsögðu undir það, að
íslendingar fresti ekki útfærsl-
unni I 200 milur.
útfærsla
íslendinga
Verulegt umtal var um það á'
ráðstefnunni, að mörg riki myndu
grlpa tækifærið til að færa efna-
hagslögsöguna eða fiskveiðilög-
söguna út mjög fljótlega og blða
ekki eftir næsta fundi ráðstefn-
unnar. Vist er, að rlki eins og
Kanada, Noregur og Bretland
hafa þegar tekið ákvörðun um út-
færslu I 200 milur, en hafa enn
ekki ákveðið hvað lengi þau blða.
Almennt er þvl spáð, að Banda-
rlkjaþing muni á þessu ári sam-
þykkja útfærslu á fiskveiðilög-
sögunni I 200 milur. En hvað, sem
þessu líður, geta Islendingar ekki
beðið.
I sambandi við fyrirhugaða út-
færslu á fslenzku fiskveiðilögsög-
unni, þykir mér rétt að ljúka
þessu spjalli með því að rif ja upp
niðurlagskafla á erindi, sem ég
flutti um þessi mál á aðalfundi
miðstjórnar Framsóknarflokks-
ins 18. april sl. Hann hljóðaði á
þessa leið:
„Vafalltið verður reynt að
halda þvl fram, að tslendingum
sé það ekki neitt brennandi hags-
munamál að færa fiskveiðilög-
söguna út I 200 mflur einu árinu
fyrr eða seinna. Það verður bent
á, að íslendingar veiði sjálfir litið
á svæðinu milli 50-200 mílna, veið-
ar útlendinga séu ekki miklar
heldur á þvi svæði og fiskstofnar
þar séu ekki álitnir ofveiddir,
nema ef vera skyldi grálúðan. Út
af fyrir sig er það rétt, að útfærsl-
an I 200 milur hefur ekki eins
mikla efnahagslega þýðingu fyrir
Island, a.m.k. ekki I upphafi og
útfærslumar i 4 milur, 12 mllur og
50 mílur á sínum tima. Stærsta
sporið var stigið, þegar fiskveiði-
lögsagan var færð út I 50 mllur.
Glöggt dæmi um það eru þær upp-
lýsingar Hafrannsóknarstofn-
unarinnar, að um 97% alls þorsk-
afla, sem veiddur er á Islands-
miöum, eru veidd innan 50 mflna
markanna, 98-99% ýsuaflans, 82-
86% ufsaaflans og um 50% karfa-
aflans. Þessar tölur sýna bezt
hvlltkt risaskref var stigið I fisk-
veiðimálum Islendinga, þegar
fært var út I 50 mflur. Þá var I
raun og veru tekið það, sem
mestu skipti. En útfærslan I 200
m. hefur verulega þýðingu samt.
Með þeirri útfærslu tryggjum við,
að við getum betur tryggt hóflega
friðun ufsans og karfans, og jafn-
framt tryggt okkur nýtingu fisk-
tegunda, sem enn hafa verið lltið
veiddar, eins og blálöngu, lang-
hala, gulllax. Þá getur það veitt
okkur í framtlðinni betri aðstöðu I
sambandi við loðnuveiðar og slld-
veiðar. Siðast en ekki sízt kemur
það svo i veg fyrir, að útlendingar
beini skipum sinum á þessar slóð-
ir, þegar önnur fiskimið lokast
þeim. Einmitt þess vegna þurfum
við að veröa á undan öðrum i
þessum efnum.
Mér finnst ekki úr vegi að
minnast á það nokkrum orðum,
hvernig við eigum að vinna að
framkvæmd útfærslunnar I 200
mllur. Mér finnst t.d. ekki koma
til mála að draga miðlínu milli Is-
lands og Jan Mayen, meðan ekki
er séð hvaða afstöðu hafréttar-
ráðstefnan tekur til eyja eins og
Jan Mayen. Mér finnst rétt, að
þær þjóðir, sem hafa veitt á svæð-
inu milli 50-200 milna-, fái nokkurn
umþóttunartima og að um
Framhald á bls. 29.