Fréttablaðið


Fréttablaðið - 20.08.2005, Qupperneq 45

Fréttablaðið - 20.08.2005, Qupperneq 45
LAUGARDAGUR 20. ágúst 2005 29 GETUR FÓLK SEM MISSIR ÚT- LIM ENN FUNDIÐ FYRIR HON- UM ÞÓTT HANN VANTI? Hægt er að finna fyrir útlim sem fólk hefur misst eða fæðst án og nefnist það að hafa vofuverk eða gerningaverk. Á ensku kallast út- limurinn sem er horfinn ‘phantom limb’ og á íslensku draugalimur. Draugalimur er nokkuð algengur þar sem um 70% fólks sem missir útlim finnur fyrir honum áfram. Algengast er að fólk finni til í draugalimnum en það getur einnig fundið fyrir hita, kulda, þrýstingi og kláða. Skynjunin get- ur jafnvel verið svo sterk að fólk reyni að grípa um hluti með draugahönd eða stíga í draugafót, án mikils árangurs að sjálfsögðu. Boð frá taugaendum í stubbnum ekki skýringin Eitt sinn var talið að skýringin á draugalimum lægi í því að tauga- endar í útlimastubbnum sendu enn frá sér skynboð rétt eins og útlimurinn væri til staðar. Til að lækna sársauka í draugalim reyndu menn því með ýmsum ráð- um að koma í veg fyrir að þessi boð bærust heilanum, til að mynda með því að skera á taug- arnar frá útlimastubbnum eða laska skyntaugabrautir í mænu eða heila. Þetta hafði hins vegar yfirleitt engin langtímaáhrif á sársaukaskynjun í draugalim sjúklingsins og því var farið að leita annarra hugsanlegra skýr- inga. Enduruppbygging í heila Nú er almennt talið að skýringuna á draugalimum megi finna í gerð heilans. Þessu til stuðnings má nefna að fólk sem fæðist án út- lims getur fundið fyrir draugaút- lim, nokkuð sem erfitt er að skýra með virkni tauga sem eitt sinn tengdust útlimnum því hann var jú aldrei til staðar. Einnig er áhugavert að þegar fólk missir út- lim verður oft allvíðtæk endur- uppbygging í heilanum. Því meiri sem þessi enduruppbygging er, þeim mun líklegra er að fólk finni fyrir einhverju í draugalimnum, svo sem sársauka. Skynsvæði heila taka við boðum Þegar boð hætta að berast frá til- teknum útlimum til skynsvæða heilans, fara þessi heilasvæði oft að svara skynboðum frá öðrum svæðum líkamans. Ef fólk missir til að mynda aðra höndina virðist handarskynsvæðið taka að ein- hverju leyti við hlutverki andlits- skynsvæðisins, en þessi tvö svæði eru aðliggjandi. Þegar kinn slíks sjúklings er snert finnur hann því fyrir snertingu við kinnina en get- ur á sama tíma fundist að drauga- þumallinn sé snertur; snerting efri varar myndi sömuleiðis sam- tímis vekja upp skynjun um snertingu á draugavísifingri og svo framvegis. Meira að segja er dæmi um mann sem missti fót- legg en fann fyrir fullnægingu í draugafætinum þegar kynfæri hans voru örvuð. Þetta skýrist að öllum líkindum af því að skyn- svæði fóta og kynfæra liggja hvort að öðru, og fótaskynsvæðið hefur því farið að taka við upplýs- ingum frá kynfærunum. Hreyfingar draugaútlims Að lokum má geta þess að „hreyf- ing“ draugaútlims getur haft áhrif á hreyfigetu samsvarandi eðlilegs útlims. Margir kannast við að erfitt er að gera eitthvað tvennt ólíkt með hvorri hendi, svo sem að klappa sér á koll með annarri hendinni en strjúka með hringhreyfingum á sér magann með hinni. Sjúklingur með draugahönd var látinn leysa svip- að verkefni, eða að teikna línu með eðlilegu hendinni á meðan hann „gerði“ hringhreyfingar með fingri draugahandarinnar. Í ljós kom að sjúklingurinn truflað- ist jafnmikið við þetta og annað fólk sem hafði raunverulegan fingur til að hreyfa. Heiða María Sigurðardóttir, B.A. í sálfræði og starfsmaður Vísindavefsins HVAÐ ÞARF MARGAR GAS- BLÖÐRUR TIL AÐ LYFTA FULL- ORÐNUM MANNI? Til þess að svara þessari spurn- ingu þarf að hafa í huga lögmál Arkímedesar sem felur í sér að hlutur sem dýft er í vökva eða gas léttist sem nemur þyngd efnisins sem hann ryður frá sér. Helín léttara en andrúmsloft Gasblöðrur, eins og þær sem seldar eru á 17. júní, eru fylltar með helíni (He). Helín er létt gastegund, mun léttari en loftið í andrúmsloftinu. Gasblaðra ryður frá sér lofti sem er þyngra en helínið innan í henni. Eðlismassi helíns er 0,18 kg/m3 og eðlismassi lofts er 1,29 kg/m3. Hver rúmmetri af helíni getur því lyft 1,11 kílógrömmum. 1200 blöðrur þarf til að lyfta barni Ef gert er ráð fyrir að gasblaðra sé alveg kúlulaga og þvermál hennar um 30 cm þá inniheldur hún 0,0141 m3 af helíni. Miðað við að 1 rúmmetri helíns lyfti 1,11 kílógrömmum getur því hver blaðra lyft 15,7 grömmum. Ef við miðum við fullorðinn karlmann sem er 80 kg þá þarf um 5.100 blöðrur til að hann takist á loft. Við sjáum að það þarf ansi margar blöðrur til að lyfta mann- inum en hvað ætli þurfi margar til að lyfta barni? Ef miðað er við barn sem er aðeins 20 kg, þá þarf samt meira en 1.200 blöðrur til að lyfta því. Fólki er því óhætt að kaupa nokkuð margar blöðrur handa krökkunum án þess að eiga á hættu að þau takist á loft. Einhverjir sérvitringar hafa þó látið drauminn um að svífa upp í loftið hangandi í litríkum blöðr- um rætast. Á síðunni www.clu- sterballoon.org má sjá skemmti- legar myndir af flugferðum með stórar helínblöðrur. Blöðrurnar sem þarna eru notaðar eru þó ekki venjulegar 17. júní-blöðrur. Þær eru mun stærri og úr sterkara efni. Hildur Guðmundsdóttir, eðlis- fræðinemi og starfsmaður Vís- indavefsins Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast. Að jafn- aði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem þar hefur verið glímt við að undanförnu eru: Er til getnaðarvarnarpilla eða -sprauta fyrir karlmenn, hvort er Blær kvenmanns- eða karlmannsnafn, geturðu útskýrt fyrir mér boðspennu í frumum, hvernig virkar Morsekóði og hver fann hann upp, er vitað hversu margir loftsteinar hafa fallið á jörðina og er það satt að búið sé að finna nýja tegund tígris- dýra? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is. VÍSINDAVEFUR HÁSKÓLA ÍSLANDS Draugaverkir í draugalimum Svifið um loftið, hangandi í blöðrum. Fröken Freyja leysir vandann Alltaf að horfa á afturenda. Ég er virðulegur maður á sextugs- aldri. Ég er framkvæmdastjóri í stór- fyrirtæki og tel mig vera mikinn herramann í eðli mínu. Um daginn var ég í viðskiptaferð ásamt ungri vinkonu minni. Ég hef hingað til haft unun af því að labba á eftir kon- um og fylgjast með hvernig rass- kinnarnar hreyfast undir pilsinu. Núna finn ég hins vegar hvernig þessi þörf eykst og get ég ekki haft augun af afturendum kvenmanna al- mennt. Er þetta eðlilegt eða er ég að breytast í pervert? GG í Garðabæ Þú þarft ekki að byrja að hafa áhyggjur fyrr en þú ferð að missa hluti í gólfið til þess að reyna að horfa upp undir pilsin með myndavélasíma við höndina. Þá fyrst verður þú kominn í vandræði. Miklar vangaveltur Málið er að ég er að fara að gifta mig í janúar 2006. Ég er að farast úr áhyggjum því ég veit ekki hvort ég eigi að láta snyrta „vinkonuna“ í brasilískum stíl eða velja Vegas bik- inívax. Hvort ætti ég að velja? LU í Borgarnesi Hey, það er skítkalt í janúar og þar að auki er það löngu dottið úr móð að raka kynfærin hvað þá vaxa þau. Nú myndi ég bara safna og láta svo snyrta kantana stuttu fyrir brúðkaupið. Maðurinn þinn hlýtur að gera sér grein fyrir að hann er að giftast konu ekki ellefu ára stúlkukind. Deitvandræði Dóttir mín er farin að vera með strák sem mér líkar alls ekki við. Í mínum huga er hann dóttur minni ekki sam- boðinn og ég sé ekki fyrir mér að þau geti átt bjarta framtíð. Hvað get ég gert? Slitið þau í sundur með mínum klækjum eða lokað augunum fyrir þessum hrotta? BB á Vopnafirði Slitið þau í sundur??? Hvað heldur þú að móðir þín hafi sagt þegar þú komst með barnsföð- ur þinn heim í fyrsta skipti? Hún hefur varla hugsað: „Vá hvað hann er æðislegur þessi“. Bíttu á jaxlinn og vertu góð við tilvonandi tengasoninn. Þú veist ekki hvað framtíðin ber í skauti sér. Sendið fyrirspurnir og vandamál til fröken Freyju, Fréttablaðið, Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík, eða sendið henni tölvupóst á netfangið frk- freyja@frettabladid.is. Nöfn sendanda verða ekki gefin upp í blaðinu.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72

x

Fréttablaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.