Fréttablaðið - 20.08.2005, Qupperneq 48

Aspartam var uppgötvað árið1965 þegar efnafræðingursem vann að framleiðslu á
lyfi eða smyrsli fyrir sár uppgötv-
aði fyrir tilviljun að efnið sem
myndaðist var sætt á bragðið.
FDA, matvælaeftirlitið í Bandarí-
kjunum, samþykkti notkun asp-
artams í þurrvöru 1981 og í gos-
drykki 1983 en það var ekki fyrr
en 1996 að FDA leyfði notkun asp-
artams í öllum gerðum matvæla.
Sumir hafa haldið því fram að
notkun aspartam útskýri vaxandi
tíðni heilaæxla í Bandaríkjunum
og annars staðar. Vísindanefnd
Evrópusambandsins um matvæli
(SCF) fór yfir rannsóknir um asp-
artam árið 2001 vegna þrýstings
frá bresku matvælastofnuninni
(FSA). Nefndin fór yfir meira en
500 vísindagreinar og efni sem
kom út á þrettán ára tímabili og
komst nefndin að þeirri niður-
stöðu að daglega neyslugildið,
sem er 40 mg á hvert kíló líkams-
þyngdar á dag (40 mg/kg/dag)
væri öruggt, magnið sem talið er
óhætt að neyta daglega alla ævi
án þess að hætta stafi af.
Ný rannsókn vísbending um
skaðsemi aspartams
Rannsókn vísindamanna á Ítalíu
sem gerð var opinber 14. júlí 2005
(gerð af The cancer research cen-
tre of the European Foundation of
Oncology and Environmental sci-
ences „B. Ramazzini“ í Bologna)
leiddi í ljós að aspartam olli mark-
tækri aukningu á hvítblæði og ill-
kynja eitilfrumum í kvenrottum í
skammtastærðum á borð við þær
sem menn neyta af efninu. Rann-
sóknin fann hins vegar enga
marktæka aukningu á illkynja
heilaæxlum í rottunum. Hér á
landi fer Umhverfisstofnun með
samræmingu eftirlits með auka-
efnum í matvælum og hefur
Ingólfur Gissurason, fagstjóri hjá
Umhverfisstofnun, kynnt sér mál-
ið. „Rannsóknin bendir til þess að
aspartam gæti hugsanlega verið
skaðlegra en menn héldu áður.
Þetta er einungis vísbending en
ekki niðurstaða enda aðeins um
eina dýrarannsókn að ræða og
þarf fleiri rannsóknir svo hægt sé
að draga vísindalegar ályktanir.
Það væri nú þegar búið að taka
aspartam af markaði ef aukaefnið
væri bráðhættulegt. Þetta er í
ferli núna hjá Matvælaöryggis-
stofnun Evrópusambandsins,
EFSA (European Food Safety Aut-
hority). Brugðist verður við ef
eitthvað nýtt kemur fram því
helsta markmið aukaefnareglu-
gerðarinnar er að tryggja öryggi
neytandans,“ segir Ingólfur. Hann
bendir á að sennilega sé aspartam
það efni í matvöru sem er hvað
mest rannsakað.
Aukin neysla sætuefna
Á undanförnum árum hafa sífellt
fleiri gert sér grein fyrir óholl-
ustu sykurs, til dæmis vegna Atk-
ins og annarra kolvetnislausra
kúra og þá leitar fólk í sykurlaus-
ar vörur með sætuefni í staðinn.
Mjólkuriðnaðurinn á Íslandi hef-
ur nýlega kynnt til sögunnar
fjölda sykursnauðra vara með
aspartami og efnið er að finna í
ýmsum öðrum vörum. Björn
Gunnarsson, matvæla- og næring-
arfræðingur hjá Mjólkursamsöl-
unni, segir að matvælaiðnaðurinn
út um allan heim sé í þeirri
klemmu að nota annað hvort syk-
ur, sem er mjög óvinsæll hjá stór-
um hóp fólks, eða bragðbæta vör-
ur með sætuefni og þá sé asp-
artam besti kosturinn enda mest
rannsakað. „Að sjálfsögðu mynd-
um við vera fyrstir til þess að
kippa þessu af markaðnum ef
þetta væri hættulegt, því við höf-
um engan sérstakan hag af því að
selja vöru með aspartami,“ segir
Björn. Hann telur að mest hætta
stafi af gosdrykkjum með sætu-
efni því það sé vara sem sumir
neyti í lítravís á dag. „Það hefur
oft komið fram þessi brandari um
að maður þurfi að innbyrða bað-
kar á dag en þetta er ekki það
mikið,“ segir hann.
Ingólfur hjá Umhverfisstofnun
segir að í ljósi aukinnar neyslu á
aspartami sé nauðsynlegt að
skoða vel nýjar rannsóknir á efn-
inu en að fólk þurfi að borða mjög
mikið af efninu daglega til þess að
fara yfir hættumörkin. Daglega
neyslugildið (ADI, „acceptable
daily intake,“ 40 mg/kg) er gefið
upp í mg á kg líkamsþyndar
þannig að þeir sem eru þyngri
geta borðað meira af aspartami en
þeir sem léttari eru, til dæmis
börn. „Auðvitað á fólk alltaf að
hugsa um þetta. Þetta er mjög
góður kostur, til dæmis fyrir syk-
ursjúka og þá sem vilja forðast
sykur, en eins og með öll matvæli
er allt best í hófi.“
Einhver hópur fólks hugsanlega
nálægt hættumörkum
Magnið er einmitt aðalatriðið. „Það
er hægt að segja að járn valdi
hjartasjúkdómum og járn drepi en
það gerist einungis í mjög miklu
magni. Svipað er að segja um asp-
artam, þó að það sé auðvitað ekki
lífsnauðsynlegt næringarefni eins
og járn,“ segir Inga Þórsdóttir, pró-
fessor í næringarfræði á Rann-
sóknarstofu í næringarfræði á
Landspítalanum og Háskóla Ís-
lands. Er hugsanlegt að þeir sem
drekki einn til tvo lítra á dag af
sykurlausu gosi og borði nokkra
skammta af mjólkurvörum með
sætuefni daglega innbyrði of mikið
af aspartami? Inga segir að vís-
bendingar séu um að þeir sem
borði mjög mikið af vörum með
aspartami nálgist hættumörkin.
„Norðmenn hafa reiknað þetta og
fundu að það er ákveðinn hluti ung-
lingsstúlkna sem eru á mörkum
þess að neyta magns sem fer yfir
hættumörkin. Þess vegna myndi
ég vilja geta gert þessa úttekt á
gögnum um matarræði Íslendinga
sem liggja fyrir,“ segir Inga.
Hvað segir hómópatinn?
Birna Ásbjörnsdóttir hómópati og
næringarráðgjafi hefur sterkar
skoðanir á aspartami. „Það veikir
ónæmiskerfið í líkamanum og er
örvandi efni, það örvar heilafrum-
ur sem síðan deyja. Þetta eru
svipuð áhrif og af áfengi í raun-
inni, það má líka þessu saman.
Sætuefnið í gosdrykkjum gerir
fólk örara þannig að fólk dettur
inn í það að drekka marga lítra á
dag svo það er ávanabindandi á
sinn hátt. Aspartam hægir líka á
eða kemur í veg fyrir myndun á
serótónín og þýðir að það verður
aukin löngun í kolvetni. Þannig að
þetta eykur í raun matarlyst og
löngun í sætindin og er alls ekki
grennandi,“ segir Birna. Hún seg-
ir þó að sykur sé ekkert góður
heldur en hann sé náttúruleg fæða
og því hótinu skárri.
Læknar og næringarfræðingar
ekki jafnáhyggjufullir
„Ég hef ekkert séð sem bendir til
þess að þetta veiki ónæmiskerfið
en það eru vísbendingar í dýratil-
raunum sem benda til þess að í
mjög miklu magni hafi aspartam
áhrif á heila- og taugakerfið,“ seg-
ir Inga. Fréttablaðið hafði sam-
band við nokkra lækna og flestir
töldu að umræðan um skaðsemi
sætuefna væri gömul og búið
væri að sýna fram á að þau væru
skaðlaus í réttu magni. „Maður
verður að vega kosti og galla þess
að vera að nota sætuefni eins og
aspartam og hingað til hef ég ekki
heyrt að gallarnir séu stærri en
kostirnir. Þetta er betri kostur en
sykur fyrir stóran hóp fólks. En
hvort aspartam valdi krabba-
meini er ég ekki tilbúinn að tjá
mig um,“ segir Sigurður Björns-
son krabbameinslæknir og for-
maður Krabbameinsfélagsins.
32 20. ágúst 2005 LAUGARDAGUR
Eitur e›a
kaloríulaus
snilld?
Eitt algengasta sætuefni› í matvælum í dag er
aspartam sem finna má me›al annars í sykurlausum
gosdrykkjum og mjólkurvörum án vi›bætts sykurs. Styr
hefur sta›i› um aspartam alla tí› og í júlí komu fram
n‡jar rannsóknir sem setja aspartami› í eldlínuna á n‡.
Rósa Sign‡ Gísladóttir kynnti sér máli›.
Sætuefni skiptast í tvo flokka. Ann-
ars vegar er um að ræða efni sem
finnast ekki í náttúrunni og eru ef-
nafræðilega óskyld sykri. Þessi
efni, sem kalla má gervisykur, gefa
mjög litla orku en eru nokkur
hundruð sinnum sætari en sykur.
Aspartam, oft kallað Equal eða
NutraSweet, er algengast ásamt
acesulfame-k sem oft má finna í
vörum sem einnig innihalda asp-
artam, til dæmis í Coca Cola Light.
Sakkarín (í Sweet n’Low), sucra-
lose (oft kallað Splenda) og cykla-
mat eru önnur algeng gervisætu-
efni. Öll eru þau umdeild en leyfð
til notkunar í matvælum.
Hin sætuefnin eru náttúruleg að
því leyti að þau finnast í náttúr-
unni, til dæmis í berjum og öðrum
ávöxtum, grænmeti og sveppum.
Þau eru hins vegar framleidd í
verksmiðjum. Efnin kallast sykur
alkahól, eða polyols. Xylitól, sor-
bitól, mannitól og maltitól eru
vinsæl náttúruleg sætuefni. Xylitol
er algengast og er nokkurn veginn
jafnsætt og sykur en inniheldur 40
prósent minni orku. Það hefur góð
áhrif á tennur og mikið notað í
tyggjó og sælgæti af þeim sökum.
Flest náttúruleg sætuefni, þar á
meðal xylitol, geta haft hægðalos-
andi áhrif í miklu magni en að
öðru leyti hafa engar rannsóknir
komið fram sem benda til skað-
semi þeirra. Fólk hefur innbyrt allt
að 400 grömm af xylitoli á dag til
langs tíma án þess að verða vart
við slæmar afleiðingar.
Rannsóknarstofnunin á Ítalíu:
http://www.ramazzini.it/eng/fond-
azione/
BIRNA ÁSBJÖRNSDÓTTIR HÓMÓPATI
Birna segir að aspartam veiki ónæmiskerf-
ið, sé örvandi og ávanabindandi.
INGÓLFUR GISSURASON HJÁ UM-
HVERFISSTOFNUN Ingólfur hefur fylgst
með rannsóknum og úttektum á aspartam
og segir að ef efnið væri hættulegt væri
búið að taka það af markaðnum.
INGA ÞÓRSDÓTTIR NÆRINGAR-
FRÆÐINGUR Inga segir að vísbendingar
séu um að ákveðinn hópur fólks neyti of
mikils aspartams.