Fréttablaðið - 06.11.2005, Qupperneq 8

6. nóvember 2005 SUNNUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
– stórkostleg ævisaga –
BÓKAÚTGÁFAN HÓLAR
Gildir til 15. nóvember 2005
30% afsláttur
Engar málamiðlanir,
ekkert er dregið undan
né lagt flótta þegar
óþægileg mál ber á góma.
Pétur poppari er einstæð ævisaga
manns sem þoldi ekki lygina.
Kristján Hreinsson segir sögu
Péturs af hreinni snilld og er trúr
minningu popparans.
Pétur poppari,
grátið með bros á vör
Heimsins bækur
Bókavinir hafa ærna ástæðu til að
fagna um þessar mundir. Bókasöfn
heimsins eru smám saman að verða
aðgengileg heima í stofu. Hugmynd,
sem í fyrstu virtist óraunhæf draumsýn,
er þegar orðin að veruleika að hluta til
með vefsíðunni Google Print þar sem
hægt er að lesa þúsundir bóka á netinu
og leita upplýsinga í þeim með því
einfaldlega að slá nafn eða atriðisorð
inn í leitarhólf. Nefna má að þegar er
fjöldi erlendra bóka um sögu og málefni
Íslands kominn á netið. Í fótspor Google
fylgir keppinaut-
urinn Microsoft
sem á föstudaginn
tilkynnti að hann
hefði náð samningi
við British Library
(landsbókasafn
Breta) um að gera 25 milljónir síðna
efnis, sem samsvarar um hundrað þús-
und bókum, aðgengilegar á netinu.
Fleiri gosbrunna
Einu sinni þótti gosbrunnurinn í
Tjörninni hallærislegasta mannvirki
borgarinnar. Gáfumenn þjóðarinnar
bentu á að í landi goshvera þyrfti ekki
manngerða gosbrunna. En Egill Helga-
son, álitsgjafinn frægi, blæs á svona tal. Í
Toyotablaðinu skráir hann tíu hugmyndir
sínar um Reykjavík framtíðarinnar og er
ein þeirra um fleiri gosbrunna. „Ótrúlegt
að þá vanti í borg þar sem er svo mikið
af vatni“, segir hann. Meðal annarra
hugmynda Egils er brú yfir á Álftanes.
„Þá verður hægt að keyra í hring kring-
um höfuðborgarsvæðið. Eins og alvöru
borgir.“ Egill vill Reykjavíkurflugvöll burt
og í staðinn fá flugvöll á Lönguskerjum
eða Bessastaðanesi.
Lækinn aftur
Þá vill Egill Tryggvagötuna í stokk. „Og
alvöru borgarhverfi meðfram hafnar-
svæðinu sem nú er hræðilega döpur
eyðimörk. Hafnarstarfsemi í bland við
mannlíf.“ Hann biður um endurnýjaðan
miðbæ „þar sem verstu hjallarnir eru
rifnir og reist fallegt verslunarhúsnæði í
staðinn“. Loks má nefna að Egill stingur
upp á því að gamli lækurinn, sem
Lækjargata er kennd við, verði opnaður.
„Planta trjágöngum þar í kring. Þá verð-
ur gaman að ganga milli Tjarnarinnar og
Hafnarinnar á sumarkvöldum.“ Kannski
Egill ætti að bjóða sig fram til borgar-
stjórnar í vor.
gm@frettabladid.is
Það má heita regla fremur en undantekning að stjórnmála-menn ráðstafi opinberum embættum eftir þörfum stjórn-málamannanna sjálfra. Sjálfsagt hefur þessi siður verið
viðhafður áratugum saman en með stöðugri fjölgun opinberra
embætta, til dæmis sendiherrastaða, ber líklega meira á þessum
pólitísku stöðuveitingum nú en áður. Fyrrverandi stjórnmálamenn
eða sérlega trúnaðarmenn stjórnmálamannanna má finna í yfir-
mannastöðum flestra opinberra stofnana. Flestra en ekki allra.
Eitt dæmi. Í rúmlega fjörutíu ára sögu Seðlabanka Íslands hafa
sautján bankastjórar starfað við bankann. Átta þeirra hafa setið á
Alþingi.
Annað dæmi. Ellefu ráðherrar sem sátu í ríkisstjórnum Davíðs
Oddssonar hurfu úr stjórnmálunum í opinber embætti. Nú síðast
Davíð sjálfur. Nokkrir til viðbótar úr þeim hópi hafa sest í stjórnir
eða nefndir á vegum hins opinbera.
Hér er ekki fullyrt að allir fyrrverandi stjórnmálamenn séu
óhæfir til að gegna störfum á vegum hins opinbera eða að þeir séu
sérstaklega illa að embættum sínum komnir. Síður en svo. Það má
hins vegar deila um hvort eðlilegt sé að stjórnmálamenn sem vilja
láta af störfum sem kjörnir fulltrúar geti gengið að opinberum
störfum vísum. Og það engum hefðbundnum opinberum störfum,
engri skrifstofuvinnu á venjulegum launum, heldur æðstu embætt-
um í hverri stofnun, nú eða sendiherrastöðum. Og það sorglega er
að þeir eru ekki endilega valdir með hagsmuni viðkomandi stofnun-
ar, og þar með samfélagsins, í huga heldur fyrst og fyrst og fremst
hagsmuna þeirra sjálfra vegna.
Þessar pólitísku ráðningar ná ekki bara til fyrrverandi kjörinna
fulltrúa heldur einnig til manna sem unnið hafa af trúmennsku fyrir
stjórnmálamennina. Allt íslenska stofnanakerfið morar af slíkum
mönnum. Margt ágætt fólk með góða menntun og reynslu, sem sótt
hefur um stöður á vegum hins opinbera, hefur mátt horfa upp á
hollvini flokkanna eða stöðuveitenda fá störfin. Stundum hafa hinir
sömu kært embættisveitingarnar til viðeigandi embætta og fengið
úrskurði sér í hag. Það breytir hins vegar ekki afstöðu stjórnmála-
mannanna sem standa fastir á sínu og gera ekki minnstu tilraun til
að beita svonefndum faglegum sjónarmiðum næst þegar skipað er
í stöðu.
Akkúrat ekkert réttlætir að störfum á vegum íslenska ríkisins
sé útdeilt til manna einungis vegna þess að þeir hafa starfað að
stjórnmálum eða unnið fyrir stjórnmálamenn og stjórnmálaflokka.
Akkúrat ekkert réttlætir að ekki sé leitast eftir að ráða hæfasta
fólkið hverju sinni til að gegna opinberum störfum.
Samkvæmt öllum stjörnumerkjum liggur skipun Alfreðs Þor-
steinssonar í starf stjórnarformanns Landsvirkjunar í loftinu. Sú
ráðstöfun verður ekki vegna yfirburðaþekkingar Alfreðs á starf-
semi þessa stærsta fyrirtækis landsins í opinberri eigu heldur til að
bjarga málum innan Framsóknarflokksins. Til að fá Alfreð ofan af
því að sækjast eftir fyrsta sætinu á lista flokksins í borgarstjórnar-
kosningunum í vor. Framsóknarflokkurinn notar sem sagt starfið
í eigin þágu en ekki í þágu fyrirtækisins. Og auðvitað er Alfreð til
enda vanur því, eins og svo margir stjórnmálamenn, að opinberar
stöður séu notaðar sem skiptimynt í hrókeringum stjórnmálanna.
Engar sérstakar líkur eru á að það dragi úr misnotkun stjórn-
málamanna á opinberum embættum á næstunni. Þvert á móti eru
líkur á að þeim fjölgi enn frekar enda lenska stéttarinnar að nýta
öll tækifæri sem gefast til að hygla sér og sínum. ■
SJÓNARMIÐ
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
Stjórnmálamenn fara með opinber embætti
eins og þau væru þeirra eigin.
Skiptimyntin í pólit-
ískum hrókeringum
Þegar nýr forseti Írans, Mahmoud
Ahmadinejad, sagði að það að þyrfti
að „þurrka Ísrael af kortinu“, olli
hann ekki aðeins áhyggjum í öðrum
löndum heldur einnig í heimalandi
sínu, og þá sérstaklega meðal þess
stóra hóps sem tilheyrir millistétt-
inni í landinu og er lýðræðislega
sinnaður.
Hin ögrandi orð forsetans geta
valdið frekari eingrun íranskra lýð-
ræðissinna, ýtt þeim enn lengra á
eftir löngum skugga forsetans. Sú
áskorun sem Vesturveldin standa
frammi fyrir í kjölfarið er tvíþætt:
að finna leið til að virkja þennan
hóp lýðræðissinna jafnvel á meðan
þeir eru enn að reyna að átta sig á
því hvernig þeir eigi að bregðast við
ræðu forsetans.
Um það leyti sem Ahmadjinejad
var kjörinn forseti í júní höfðu þrot-
lausar árásir harðlínumanna gert
íranska lýðræðissinna áttavillta og
skilið þá eftir án leiðtoga, lýðræðis-
sinnar sem tóku þátt í mótmælum
voru handteknir, dagblöðum var
lokað og stjórnmálamenn sem boð-
uðu breytingar í lýðræðisátt voru
gerðir tortryggilegir.
En hugmyndir manna í lýðræðis-
átt ætti ekki að afskrifa sem tíma-
bundna bólu sem fjarar út því að
umbótahreyfingunni mistókst verk
sitt og í stað umbótasinnaðs forseta,
Mohammad Khatami, tók við harð-
línumaðurinn Ahmadinejad. Hinar
sögulegu rætur umbóta liggja djúpt
í Íran, og stuðningur við breytingar
er útbreiddur.
Millistéttin í Íran er nútímaleg
og hefur aðgang að nútímatækni
og fylgist með því sem er að ger-
ast í heiminum. Hún er sérstaklega
móttækileg fyrir hugmyndum sem
stuðla að lýðræði. Fræðimaðurinn
Abbas Milani við Stanford-háskóla
hefur lýst írönsku millistéttinni sem
„Trójuhesti inni í íslömsku lýðveldi,
sem styður frjálslynd gildi, lýðræð-
islegt umburðarlyndi og borgara-
lega ábyrgð.“ Og svo lengi sem sú
stétt verður stærri verður krafan
um breytingar í lýðræðisátt sífellt
sterkari.
Utanríkisstefna Ahmadinejads
gæti leitt til frekari efnahagslegrar
einangrunar eða hernaðarlegrar
íhlutunar, hins vegar gætu aðstæð-
ur hinnar lýðræðislega þenkjandi
millistéttar ekki versnað.
Andúð annarra landa mun auka á
forsendur ríkisvaldsins til að hræða
íraska borgara og koma í veg fyrir
sundurþykkju. Ef Evrópusambandið
ákveður að taka þátt í að auka höml-
urnar gegn Íran munu frjálslyndir
Íranir missa samband við erlenda
fjárfesta, menntamenn, ferðamenn
og fjármálamenn sem tengja þá
hinum ytri heimi.
Íranskir lýðræðissinnaðir hafa
aldrei eins og nú þurft að verja og
breiða út net þeirra stofnana sem
eru sjálfstæðar undan ríkisvaldinu,
stofnanir sem þeir geta notað til að
verjast hinum ágjörnu harðlínu-
mönnum sem vilja stjórna öllum
hliðunum á lífi þegnanna.
Í þessu kerfi þarf að vera öfl-
ugur einkageiri; breiðfylking sam-
taka sem taka fyrir málefni eins og
fátækt, kvenréttindi og atvinnuleysi
ungs fólks; og félagsleg, vitsmunaleg
og menningarleg samtök sem eiga í
tjáskiptum við fólk í öðrum löndum.
Því miður kemur viðskiptabann
Bandaríkjastjórnar í veg fyrir að
bandarískur einstaklingur eða hópur
geti stutt fjárhagslega við bakið á til
dæmis banka eða verkefni sem geng-
ur út á að þjálfa pólitíska leiðtoga
framtíðarinnar, eða jafnvel frum-
kvæði um að reyna að bæta mennt-
un kvenna sem búa í sveitum Írans.
Þetta eru mistök. Annars staðar í
Mið-Austurlöndum hafa Bandaríkja-
menn verið átt frumkvæði að slíkum
verkefnumtil að stuðla að lýðræði í
viðkomandi löndum. Bandaríkin
ættu að slaka á viðskiptabanninu
með það að markmiði að láta aðgerð-
ir fylgja þeim skuldbindingum sem
þeir hafa gefið í orði um stuðning við
íranskt lýðræði. Evrópusambandið
ætti einnig að auka stuðning sinn við
lýðræðislega aðgerðarsinna um að
standa vörð um mannréttindi í Íran.
Á meðan ættu þær alþjóðlegu
stofnanir sem hafa með þróunar-
mál að gera, líkt og Alþjóðabankinn,
að fjárfesta í hinum ört stækkandi
einkageira í landinu sem ekki er
tengdur viðskiptaklíkum eða þeim
samtökum sem beintengd eru ríkis-
valdinu og ráða yfir um fjórðungi af
auði landsins.
Gagnrýnendur hugmyndarinnar
geta sagt að með því að styrkja við
bakið á írönsku hagkerfi með því að
reyna að ýta undir að í landinu verði
til öflug millistétt kunni menn að
lengja valdasetu núverandi stjórnar.
En það er ólíklegt ef mið er tekið af
sögunni. Tveir áratugir hagvaxtar
þar sem millistéttin fór ört stækk-
andi og pólitísk og efnahagsleg tengsl
við Bandaríkin voru sterk náðu ekki
að ýta undir að Shah Mohammed
Reza Pahlavi sæti áfram á valdastóli
í landinu.
En hið valdafreka klerkaveldi
sem tók við völdum var ekki þrá
íranskra lýðræðissinna í millistétt,
sem töpuðu valdabaráttunni sem
átti sér stað eftir byltinguna gegn
stuðningsmönnum Ruhollah Khom-
eini erkiklerks. Khomeini, líkt og
Ahmadinejad, var snillingur í að
blanda efnahagslegu lýðskrumi við
trúarlegan ofstopa til að höfða til
hinna fátæku.
Um þessar mundir er það fátækt,
ekki velmegun, sem hneigir Íran
í átt til öfgahyggju í stjórnmálum.
Kjör Ahmadinejads, sama hversu
gallað það er, endurspeglaði ekki
stuðning almennings við harðlínu-
stefnu í utanríkismálum eða stuðn-
ing við hugmyndina um að Íran
komi sér upp kjarnavopnum. Kjör
hins nýja forseta var fylgifiskur
efnahagslegra vandamála landsins,
sem og þeirrar andúðar sem lægri
stéttirnar hafa á þeirri spillingu
sem viðgekkst í efri stéttunum, auk
breikkandi tekjumunar milli stétta.
Flestir Íranir hafa meiri áhygggjur
af því hvað kjöt og laukar kosta en
hvað sé að gerast í friðarumleitun-
um milli Palestínumanna og Ísraels-
manna eða hvort einhver þjóð sé að
auðga úran.
Með því að gefa sig út fyrir að
vera utangarðsmann, „mann fólks-
ins“ og baráttumann gegn spillingu
sem var með fullan poka af loforðum
um hvernig hægt væri að bæta efna-
hag landsins náði Ahmadinejad að
höfða til þessarar óánægju fólksins.
Það kom á daginn að andstæðingur
hans í annarri umferð kosninganna,
Akbar Hashemi Rafsanjani, reynd-
ist vera heppilegur andstæðingur:
forríkur múlla sem hefur setið undir
ámæli vegna spillingar sinnar og
viðskiptasambanda fjölskyldu hans.
Að sama skapi lenti sá frambjóðandi
sem var leiðandi meðal umbóta-
sinna, Mustafa Moin, í fimmta sæti
kosninganna eftir að hafa einbeitt
sér nær eingöngu að mannréttinda-
málum og lýðræðislegum réttindum.
Í dag viðurkenna margir umbóta-
sinnar að hreyfing þeirra hafi glatað
sambandi við efnahagslegar áhyggj-
ur hins almenna borgara. Lág laun,
há verðbólga og mikið atvinnuleysi
reyndist vera meira en nóg fyrir
Írani sem annars hefðu kannski
haldið áfram að styðja breytingar í
landinu.
Fyrir byltinguna hvöttu banda-
rískir embættismenn oft hinn ein-
ráða Íranskeisara til að deila völdum
með hinni ört stækkandi millistétt.
Keisarinn ákvað að taka ekki þess-
um ráðleggingum og á endanum
hættu Bandaríkjamenn að veita þær.
Nú er tími til kominn að hætta slík-
um hugsanahætti og fara að að veita
bandamönnum okkar í Íran efna-
hagslegan stuðning. Aðeins sterk og
stöðug írönsk millistétt getur tryggt
að hinar óhjákvæmilegu breytingar
í átt til lýðræðis í landinu nái fram
að ganga, eða þá að til verði enn einn
enn einræðisherrann.
Afshin Molavi er meðlimur í the
New America Foundation og höf-
undur bókarinnar „The Soul of Iran:
A Nation‘s Journey to Freedom.“
Greinin birtist hefur áður birst í New
York Times.
Bandamenn okkar í Íran
Í DAG
ÍRAN
ASFHIN MOLAVI
Bandaríkin ættu að slaka á
viðskiptabanninu með það
að markmiði að láta aðgerðir
fylgja þeim skuldbindingum
sem þeir gefið í orði um stuðn-
ing við íranskt lýðræði. Evrópu-
sambandið ætti einnig að auka
stuðning sinn við lýðræðislega
aðgerðarsinna um að standa
vörð um mannréttindi í Íran.