Tíminn - 26.03.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 26. marz 1976
Ágúst Þorvaldsson:
Enn um framleiðsíu-
tryggingar fyrir bændur
A sl. hausti ritaði ég hér i Tim-
anum greinarkorn, þar sem ég
gerði að umræðuefni eftir hið
slæma heyskaparsumar á stór-
um hluta landsins, hvort ekki
væri orðið timabært, að athuga
hér um einhvers konar trygg-
ingar, sem bættu bændum að
einhver.ju marki þegar þeir
veröa fyrir miklu tjóni á fram-
leiðslu sinni. Ég minnti á, að
fiskimenn hafa kauptryggingu,
aðrir launþegar atvinnuleysis-
tryggingar og útgerðarmenn
aflatryggingar. Ég var svo ein-
faldur, að láta mér detta i hug,
að þetta skrif mitt kynni að
vekja einhverja menn úr
bændastétt, eða þá einhverja .
stjórnmálamenn sem láta sér
annt um landbúnaðinn, til að
gera eitthvað i málinu, þótt ekki
væri annað en taka það til um-
ræðu t.d. á Búnaðarþingi, eða
jafnvel að flutt yrði um það til-
laga á Alþingi, að málið yrði at-
hugað. En engra hreyfinga i
þessa átt hef ég orðið var. Þó
hefur komið i ljós siðan grein
min birtist, að reiknað hefur
verið út fóðurgildistap heyjanna
og sú niðurstaða fengizt, að
miðað við fóðurgildi þeirra sl.
sumar 40 milljón fóðureiningin-
um minna, sem jafngildir 40
þúsund smálestum af kjarn-
fóðri, en það karnfóðurmagn
hefði kostað 1,5 milljarða króna.
Eru þessir útreikningar byggðir
á rannsóknum heysýna úr öllum
landshlutum, sem bæði
Rannsóknastofnun landbúnað-
arins og Rannsóknastofa
Norðurlands hafa framkvæmt.
Upplýsingar um þetta
gaf búnaðarmálastjóri i hinu
yfirgripsmikla útvarpserindi
sinu um landbúnaðinn á árinu
1975, sem birt var i Timanum 8.
janúar sl.
Ef ei er ástæða til að athuga
það, hvort tryggingar gætu að
einhverju leyti komið hér að
gagni, þá er allt tal um stuðning
við hina verr settu bændur alveg
út i loftið. Hvers konar trygg-
ingar með stuðningi hins opin-
bera er sú samhjálpin sem
drýgst hefur reynzt hvarvetna
hinum máttarminni til eflingar.
A sl. sumri fórég um fjarlægt
land þar sem stórfellt tjón hafði
orðið vegna úrfellis á akra með
fullþroskuðu korni, en það eyði-
lagðist. Ég spurði þingmann og
fyrrverandi ráðherra þarlend-
an, sem með mér var á ferða-
lagi, hvernig bændur færu að
þvi, að standast slikan skaða.
Hann svaraði þvi til, að þeir
hefðu tryggingar gegn sliku og
fengju 75% tapsins bætt, þeirra
hagur myndi þvi litið haggast
eða hallást. Hins vegar yrði
þjóðin fyrir miklu útflutnings-
tapi þegar slikir stórfelldir
skaðar yrðu á kornökrum, sem
væri þó fremur sjaldgæft.
Mér flaug i hug, þar sem þetta
var langt inni á meginlandi og
loftslag fremúr stöðugt, að ekki
væri minni ástæða hér á landi að
hafa slikar framleiðslutrygg-
ingar, en eins og allir vita rikir á
íslandi úthafsloftslag og landið
liggur að norðurheimskauts-
baugnum nálægt þar sem pól-
straumur og golfstraumur mæt-
ast. Þessi lega landsins og
hnattstaða veldur þvi, að hér er
oftast mjög misviðrasamt, og
getur t.d. verið allgott eða gott
tiðarfar á hálfu landinu þó mjög
erfitt sé til landbúnaðarstarfa
og framleiðslu á hinum helm-
ingnum. Þetta er reynsla, sem
allár kynslóðir, er lifað hafa á
landinu, hafa orðið aö þola, og
hörðu árin i ýmsum myndum
hafa oft verið nærri búin að eyða
lifsþrótti hinnar fámennu þjóð-
ar. Landbúnaður er nú að visu
ekki eins stór þáttur i lifsaf-
komu þjóðarinnar eins og áður
var, siðan hin stórvirku tæki til
að sækja fiskinn út á miðin
komu til sögu. Fiskinn, sem nú
virðist vera nærri uppurinn.
Eigi að siður er landbúnaðurinn
hér eins og i öllum öðrum lönd-
um undirstaða þess, að hér sé
byggt og búið. Þvi ber að varð-
veita þessa frumatvinnugrein
og koma eftir beztu getu i veg
fyrir það, að bændurnir yfirgefi
jarðir sinar og að framleiðslan
minnki. Máltækið segir: „Hæg-
ara er, að styðja en reisa”. Það
er tiltölulega auðvelt að styðja
landbúnaðinn, en að reisa hann
við eftir að hann væri að mestu
fallinn i rúst væri áreiðanlega
mjög erfitt, og liggja til þess
mörg rök.
Algengustu vandamál land-
búnaðarins eru hin tiðu tjón,
sem bændur verða fyrir af völd-
um veðráttunnar. Langvarandi
frost og svellalög valda kali i
ræktunarlöndum og jafnvel i
högum, og votviöri um heyöfl-
unartimann eyðileggja heyið,
Agúst Þorvaldsson.
sem svo miklu er búið að kosta
til að fá með ræktun, áburði
girðingum og vinnu. Þá á hin
þýðingarmikla matjurt, kartafl
an, hér i vök að verjast og verða
framleiðendur hennar oft fyrir
miklu tjóni af völdum frosta,
sem fella jurtina og stundum
nær frost til kartöflunnar sjálfr-
ar og eyðileggur þúsundir tonna
af vel þroskuðum kaftöflum
áður en timi gefst til uppskeru-
starfa.
Viðar um lönd en hér er á-
fallasamt af hendi náttúruafl-
anna og er reynt að bregðast vib
með ýmsum ráðum, meðal ann-
ars eru sums staðar sérstakar
ráðstafanir gerðar bændum til
öryggis með framleiðslutrygg-
ingum. Allir kannast við búfjár-
tryggingar, sem viða eru til,
jafnvel er ofurlitill visir að sliku
hér á landi.
Ekki er alls staðar talin á-
stæða til að tryggja nema vissa
þætti framleiðslinnar, sem eru
þá i meiri hættu en aðrir, Hér á
landi má segja, að landbúnað-
urinn standi eða falli með þvi
hvernig tekst að afla heyja. ís-
landssagan byrjar á þvi, að hinn
fyrsti landnámsmaður Hrafna-
Flóki varð að flýja landið af þvi,
að hann hafði gleymt að afla
heyja fyrir búfé sitt svo það féll
af bjargarskorti. Hinn tiði hor-
fellir hér á landi, niðursetninga,
förumanna og fátæks bænda-
fólks, átti oftast rætur að rekja
til heyskorts fyrir búféð. Fyrst
féll sauðkindin, næstur var hest
urinn og siðust kýrin, en á eftir
féll fólkið, svo samtvinnað var
lif fólksins við lif búfénaðarins,
og enn getur þjóðin átt eftir að
reyna það hversu þýðingarmik-
ið búféð og afúrðir þess eru fyrir
lif og heilsu hennar ef til þess
kæmi að landbúnaðarafurðir
færi að skorta til daglegrar
fæðu. Þvi ber að tryggja sem
bezt á allan hátt lifskjör þeirra,
sem enn vinna við framleiðslu
landbúnaðarafurða, bændanna.
A sl. sumri urðu mikil áföll
um stóran hluta landsins af vot-
virðum og lágu hitastigi meðan
kýr gengu á beit, og af frostum,
sem skemmdu kartöflur þegar
uppskerutimi nálgaðist. Bænd-
ur hafa mikið fé bundið i vélum,
ræktun og byggingum, auk þess
sem tilbúinn áburður og aðrar
rekstrarvörur krefjast mjög
mikils fjár. Fullvist má telja, að
framleiðsiutap meðalbóndans
af völdum votviðranna á sl.
sumri nemi tugum þúsunda. Er
þetta þvi tilfinnanlegra þegar
verðbólgan fer hamförum og
allur fjármagnskostnaður við
framleiðsluna hraðvex.
Við hin tiðu áföll af völdum
veðráttunnar bætir svo það, að
engin stétt framleiðenda er jafn
varnarlaus fyrir skaða af verk-
föllum eins og þeir bændur, sem
framleiða mjólk. Mun öllum
vera i fersku minni það sem
gerðist i siðasta verkfalli þegar
bændur urðu að hella niður
mjólk i stórum stil, og verulegu
magni af undanrennu varð einn-
ig að hella niður i mjólkurbúð-
unum eftir að smjörfitan hafði
verið tekin úr mjólkinni, en að-
eins annars flokks smjör fékkst
úr rjómanum vegna þess hversu
mjólkin var orðin gömul. Eng-
inn veit með neinni vissu hversu
mikið tjón af þessu hlauzt, en
þar hlýtur að vera um milljóna-
tugi að ræða i heild.
Ailir atvinnurekendur aðrir
en bændur geta i verkföllum
stöðvað fyrirtæki sin og rekstr-
arkostnaður fellur að mestu nið-
ur á meðan verkfall stendur.
Framleiðslutæki bænda við
mjólkurframleiðsluna, kýrnar,
eru hins vegar lifandi dýr með
holdi og blóði, sem verða að
hafa sama fóður hvort sem
mjólkinni úr þeim er hellt niður
eða hún send i mjólkurbú. Tjón
bænda er þvi miklu tilfinnan-
legra en annarra atvinnurek-
enda. Hér á landi er til tekju-
trygging, þar sem er kaup-
trygging fiskimanna ef alafhlut-
ur ekki dugar til að ná viður-
kenndu tekjumarki. Hér er
einnig til framleiðslutrygging
þar sem er Aflatryggingarsjóð-
ur, sem bætir útgerðinni þegar
afli bregzt svo ekki nást tekjur
til að mæta kostnaði. Aflatrygg-
ingarsjóður sjávarútvegsins
var stofnaður með lögum, sem
sett voru árið 1971. Rikið fékk
honum stóreignir sem stofnfé og
siðan fær hann stórfé á fjárlög-
um auk útflutningsgjalds af
seldum sjávarafurðum. Slikan
framleiðslutryggingasjóð þyrfti
landbúnaðurinn til að bæta
bændum framleiðslutap þegar
það verður i stórum stil, sem þvi
miður gerist oft og nýleg dæmi
eru um. Atvinnuleysistrygging-
ar eru hér I gildi og veita mikið .
afkomuöryggi þeim, sem þar
eiga hlut að máli. Þær trygging-
ar hafa áreiðanlega komið i veg
fyrir að fólk þyrfti að leita á
náðir sveitarstjórna þegar at-
vinnuleysi hefur borið að hönd-
um.
Þessi ofanrituðu dæmi eru
nefnd til að rifja upp hvernig
tryggingar hafa verið stofnaðar
til þess að jafna nokkuð milli
góðra ára og magurra, og koma
i veg fyrir mikla lifskjararýrn-
un þegar óhöppin ganga yfir.
Gott væri fyrir bændastéttina,
ef hún gæti eignazt slikan bak-
hjarl þegar að kreppir, og ekki
sizt er nú timabært að hyggja að
sliku, þegar fjármagnið, sem
bundið er i búskapnum og fram-
leiðslunni, er miklu stærri þátt-
ur en áður var, en meðal annars
af þeim ástæðum verður tjón af
hvaða tagi sem það er meira
hvetjandi en áður til þess að
menn gefist upp og flýi i hóp
þeirra, sem eru tryggðir fyrir
atvinnuleysi eða rýrum afla-
hlut.
Ég tel, að þeir stjórnmála-
flokkar, sem nú stýra málum
þjóðarinnar, og hafa á Alþingi
sterkan meirihluta, ættu að
gera athugun á þessu máli.
Þetta er verulegt öryggismál
fyrir bændastéttina, sem þarf
að koma i höfn hið fyrsta.
Úrtölumenn munu segja, að
ekki ári vel hjá rikinu nú til að
styðja slikt mál. Við þvi er það
svar, að til þess að þjóðin geti
lifað allgóðu lifi i landinu þá
verðuraðsjá svo um, að bænda-
stéttin hafi skilyrði til að valda
sinu hlutverki i þjóðarbúskapn-
um.
Þessi einkennilega flugvél lenti á Reykjavikurflugvelli laust eftir Hádegið á mánudaginn og þótti mörgum hún kyndug að sjá. Hjá flugturninum fékk Tfminn þærupplýsingar,
aö flugvélin væri fsraelsk og væri á leið til meginlands Evrópu. Sakir þess hve flugþol hennar er litið, þurfti hún að millilenda i Reykjavik. —Timamynd: Gunnar