Tíminn - 30.03.1976, Blaðsíða 21

Þriðjudagur 30. marz 1976.
TÍMINN
21
RANNSÓKNASTOFNUN FISKIÐNAÐARINS:
Veiðar á kolmunna o< 3 s| O pærli ngi
eiga framtíð fyrir sér hérlen O dis
Þannig lítur kolmunni út. Efst á myndinni er ýsa til viðmiðunar.
Timamynd: Róbert
gébé Rvik —Tilraunir með vél-
vinnslu kolmunna og spærlings
og þróun útflutningsafurða úr
þessum fisktegundum, var gerð
seinni hluta síðastliðins árs og
stóðu Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins og Meitillinn hf., i
Þorlákshöfn saman að þessum
tilraunum. t þeirri umræðu sem
staðið hefur undanfarið um
ástand fiskstofna og framtiðar-
þróun s jávarútvegs, hefur
mönnum orðið tiðrætt um van-
nýtta fiskstofna hér við land.
Komið hefur i ljós, að kolmunni
og spærlingur eru tegundir sem
hér má veiða I umtalsverðu
magni, og starfshópur Rann-
sóknaráðs hefur bent á, og lagt
á það áherzlu, að sókn fiski-
skipaflotans verði beint i þessa
vannýttu stofna, og finna þar-
með vinnslum öguleika og
markaði fyrir afurðir úr þeim.
Hér á eftir fer útdráttur úr
skýrslu sem gerð var um til-
raunir þessar, eftir þá Björn
Dagbjartsson og Arna Þor-
steinsson, Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins og Pál Péturs-
son, Meitlinum hf„ Þorláks-
höfn.
Kolmunninn, sem notaður var
við tilraunirnar, var veiddur úti
fyrir Austfjörðum i tveim leið-
öngrum og fluttur isaður i kassa
til Þorlákshafnar. Spærlingur-
inn var veiddur skammt suður
af Þorlákshöfn. Kolmunninn
var ýmist hausaður og slóg-
dreginn, kviðhreinsaður eða
flakaður. Betri nýting á þessum
tveim tegundum fékkstbæði við
aðgerð og marningsvinnslu,
heldur en Norðmenn og Bretar
hafa fengið. Hausaður og slóg-
dreginn fiskur var aðaliega
skreiðarþurrkaður. Um 200 kg
af skreið, úr um 1,5 tonni af kol-
munna, voru send til markaðs-
athugana i Nigeriu á vegum
Samlags skreiðarframleiðenda.
Marningur bæði úr flökum og
kviðhreinsuðum fiski, litilshátt-
ar af kolmunnaflökum og kvið-
hreinsuðum báðum fisktegund-
um voru hraðfyrst og afhent
sölusamtökum hraðfrysti-
iðnaðarins til prófunar og
markaðsleitar.
Tilraunir með lagmetis-
vinnslu úr spærlingi eru
skammt á veg komnar, en lofa
góðu. Gerðar voru grófar
kostnaðaráætlanir fyrir fram-
leiðslu á marningi og skreið.
Ljóst er að vinnsla manneldis-
afurða úr þessum smáfisk-
tegundum verður mun
kostnaðarsamari en ef unninn
er þorskur eða annar stærri
fiskur. Um hugsanlegt söluverð
á afurðum erlitið vitað enn. Það
verður þó örugglega lægra en
verð t.d. á þorsk- eða ýsuafurð-
um. Hráefnisverð á þessum
fisktegundum getur af ofan-
greindum orsökum þvi ekki orð-
ið sambærilegt við verð á hefð-
bundnum nytjafiskum. Fyrr-
nefndskýrsla greinir frá helztu
niðurstöðum vinnslutilrauna, en
niðurstöður úr markaðs-
athugunum liggja enn ekki fyr-
ir.
Vélvinnslan
Vélarnar, sem notaðar voru
við vinnslutilraunirnar voru
lánaðar til landsins af Arenco
fyrirtækinu i Sviþjóð. Vélarnar
eru tvær einingar, Arenco „Cis”
hausunar- og slógdráttarvél,
sem einnig sporðsker ef vill og
Arenco „Cif” flökunar- og kvið-
hreinsunarvél. Vélasamstæðan
var prófuð á sild og vann hana
vel, enda hafa þessar vélar ver-
ið notaðar við sildarvinnslu um
margra ára skeið.
Vélarnar eru mjög vandaðar
og mikil sjálfvirkni hefur verið
þróuð i sambandi við þær, m.a.
er hægt að fá sérstakan „mat-
ara” með þeim þannig að ekki
þarf nema einn mann til að
sinna vélinni. Framleiðandi
ábyrgist að það megi flaka eða
kviðhreinsa 250-270 sildar af
jafnri stærð á minútu: Ekkert
virðist þvi til fyrirstöðu að
svipuðum vinnsluhraða megi ná
með kolmunna og spærling lika.
Fyrstu vinnslutilraunir á kol-
munna gengu nokkuð erfiðlega
til að byrja með. Við kvið-
hreinsunina tættist fiskurinn
nokkuð mikið i sundur og tókst
ekki að stilla vélina á viðunandi
hátt i fyrstu, en eftir að það
hafði tekizt, gekk vinnslan
ágætlega. Kolmunninn úr seinni
leiðangrinum var ýmist kvið-
hreinsaður eða flakaður og unn-
inn marningur úr hvoru
tveggja. Virtist vélin þá skila
sinu hlutverki vel og afurðanýt-
ing var tiltölulega góð eins og
taflan hér á eftir ber með sér.
Með.hliðsjón af nýtingartölun-
um, gæti það vel komið til mála
að flaka kolmunnann fyrst, áður
en hann er notaður til
marningsframleiðslu, ef nauð-
synlegt reynist vegna vörugæð-
anna. Hér á eftir fara niðurstöð-
ur rannsókna á nýtingu á kol-
munna við mismunandi
vinnsluaðferðir og eru nýtingar-
tölur miðaðar við heilan fisk:
Við hausun og slógdrátt: um
61%, við hausun og kviðhreins-
un: um 57%, við flökun: um
45%, marningur úr kvið-
hreinsuðum fiski: um 47%,
marningur úr flökum: um 41%,
skreið úr slógdregnum fiski,
20%,vatn: um 15,5%, skreið úr
kviðhreinsuðum fiski, 20%,
vatn: um 14,5%.
Vinnsla spærlings i þessum
vélum var greinilega örðugri en
kolmunnavinnslan. Fiskurinn
er það smár, að jafnvel þó að
skytturnar á mötunarbandinu
væru af réttri stærð og hausun
og slógdráttur þar af leiðandi
eðlilegur, hélzt henn ekki i rétt-
um skorðum er hann fellur i
sliðrin, sem flytja hann áfram i
flökun og eða kviðhreinsun. Lit-
ið eitt af marningi var unnið úr
kviðhreinsuðum spærlingi og
hann var einnig bæði blokk-
frystur og lausfrystur og sömu-
leiðis hausaður og slógdreginn
fiskur. Gerðar voru lauslegar
athuganir á hráefnisnýtingu, en
sökum vinnsluröðugleikanna er
hætt við að þær tölur séu ekki
eins áreiðanlegar cg æskilegt
væri:
Við hausun og slógdrátt: um
60%, við hausun og kviðhreins-
un: um 53%, marningur úr kvið-
hreinsuðum fiski: um 39% og
skreiðúrslógdregnum fiski: um
14%.
Skreiðarverkun
Fyrri tilraunir rannsóknar-
stofnunarinnar höfðu sýnt að
kolmunna mátti skreiðarþurrka
i venjulegum saltfjsk-
þurrkunarklefum á tiltölulega
skömmum tima. Fiskurinn
þomar bezt ef hann er spyrtur
upp, en það hafði sýnt sig að það
mátti breiða hann á saltfisk-
grindur með finu neti, þar sem
upphenging, einkum þó spyrð-
ing, er afskaplega timafrek.
Efnagreining á kolmunna-
skreiðinni gaf eftirfarandi
niðurstöður: Prótein 71,8%, fita
2,8%, salt 0,9% og vatn 20,3%.
1 samráði við Braga Eiríksson
framkvæmdastjóra Samlags
skreiðarframleiðanda var mikl-
um hluta kolmunnaskreiðarinn-
ar pakkað i 11 kg pappakassa og
sent á vegum Samlagsins
áleiðis til Nigeriu, en alls voru
send tæp 200 kg. Ekki hefur
enn frétzt um viðbrögð viðtak-
enda þar, en sýnishorn sem áð-
ur voru sýnd i Nigeriu, likuðu
það vel að umboðsmenn
Skreiðarsamlagsins voru fúsir
að reyna markaðsmöguleikana
með stærri sendingu. Um verð
er sennilega of snemmt að spá
á þessu stigi.
Um 100 kg af hausuðum og
slægðum spærlingi voru þurrk-
uð. Var það eingöngu gert á neti
á grindum og gekk vel. Eftir 4
daga var fiskurinn orðinn jafn-
vel óþarflega þurr eins og með-
fylgjandi efnagreining ber með
sér: Vatn 6,4%, próstein 77,2%,
fita 3,7%, salt 1,0% og aska
10,8%.
Frystar kolmunna-
og spærlingsafurðir
Norðmenn hafa talið, að
marning'ur, þ.e. beinlaust og
roðlaust fiskhold kreist úr i
beinskiljum, væri hvað álitleg-
ust afurð til manneldis úr smá-
fiskum eins og kolmunna og
spærlingi. Við tilraunirnar hér
var framleiddur marningur úr
hausuðum og kviðhreinsuðum
fiski af báðum tegundum. Þess-
ar afurðir standast i útliti ekki
samanburð við marning úr af-
skurði úr ýsu og þorski. Flaka-
marningur, sem gerður var úr
kolmunna, var mun útlitsbetrí
og að dómi kunnáttumanna fal-
legri en ufsamarningur. auk
þess sem kolmunnaholdið er
fingert og mjúkt og að þvi leyti
betra en hold stærri fiska.
Matreiddir voru fiskstautar
úr marningi úr kviðhreinsuðum
kolmunna óg leitað álits starfs-
fólks Rannsóknarstofnunar fisk-
iðnaðarins. Til samanburðar
voru samskonar stautar úr
þorskmarningi og ufsamarn-
ingi. Kolmunnamarningurinn
þótti ágætur, mun betri en ufsa-
marningur en heldur siðri en
þorskmarningur.
Sýni af kolmunna- og
spærlingsmarningi hafa verið
send islenzku sölufyrirtækjun-
um í Bandarikjunum og er nú
beðið umsagnar þeirra. Einnig
voru send sýni af kolmunnaflök-
um og heilfrystum kolmunna og
spærlingi. Ekki er þó búizt við
að sölumöguleikar á heilfryst-
um smáfiskategundum séu
miklir þar i landi. Meiri likur
eru sagðar fyrir þvi, að slikar
afurðir gætu selzt i Suður- eða
Austur-Evrópu.
Fiskmarningur hefur verið i
fremur lágu verði undanfarið,
a.m.k. vestan hafs, en Japanir
hafa sem kunnugt er flutt mikið
magn af Alaska-ufsa marningi
til Bandarikjanna á undanförn-
um árum. Sú vörutegund er sizt
álitlegri en marningurinn, sem
framleiddur var úr kolmunna
hér og virðist þvi ekki óliklegt
að kolmunninn gæti orðið vel
samkeppnisfær við Alaska-ufsa
á marningsmarkaðinum.
Einnig er liklegt að nota
mætti kolmunnamarning i stað
annars marnings i fiskbúðing og
fiskbollur, sem framleiddar eru
hérlendis þó að sá markaður sé
ekki mjög stór. Rannsóknar-
stofnunin hefur prófað að nota
kolmunnamarning i bollur og
búðing og hefur það gefið all-
góða raun, en tilraunir eru enn i
gangi. Einnig er verið að prófa
hvort ekki megi nota kvið-
hreinsaðan, heilfrystan spærl-
ing i ýmsar niðursuðuuppskrift-
ir og hefur verið haft samráð
um það við Sölustofnun lag-
metis.
Að lokum segir i skýrslunni,
að það sé skoðun höfunda henn-
ar, að veiðar á kolmunna og
spærlingi bæði til bræðslu og
vinnslu manneldisafurða, muni
eiga framtið fyrir sér hérlendis.
Benda þeir á i þvi sambandi, að
fyriru.þ.b. tiu árum voruloðnu-
veiðar og vinnsla ekki annað en
óverulegar tilraunir nokkurra
aðila, sem skyndilega báru
þann árangur sem raun ber
vitni. Fyrst i stað þótti tæplega
borga sig að veiða né vinna
loðnuna. Jafnvel þótt veiðar á
kolmunna og spærlingi verði
aldrei jafnþýðingarmiklar og
loðnuveiðar eru nú vegna
magnsins, verða nýtingar-
möguleikar fyrir þessar fisk-
tegundir að öllum likindum
fleiri. Efla þarf veiðitilraunir á
kolmunna og tryggja bátum
nægilegt hráefnisverð fyrst i
stað, hvort sem fiskurinn fer til
fiskmjölsvinnslu eða i aðra
framleiðslu. Miðað við núver-
andi markaðsverð á fiskmjöli
og lýsi virðast veiðar á þessum
tegundum til bræðslu, á mörk-
um þess að vera arðbærar.
nema einhvern hluta hvers
farms megi nýta i verðmætari
afurðir. Gera þárf stórt átak i
markaðsleit fyrir kolmunna- og
spærlingsafurðir og framleiða i
þvi skyni allmikið magn af væn-
legustu afurðunum. Má leggja
niðurstöður þeirra tilrauna,
sem hér hefur verið lýst, til
grundvallar við framleiðslu i
meira magni.
A vegumRannsóknastofnunar fiskiðnaðarins hafa verið gerðar
tilraunir með að herða kolmunna og þykir hann bezti matur.